ӀҶЕ-ПАБА ПОЛҒАНЫ - ЧАСКАЛЫҒ ХОНЫХ
15.06.2016
Хабарлар
![ӀҶЕ-ПАБА ПОЛҒАНЫ - ЧАСКАЛЫҒ ХОНЫХ ӀҶЕ-ПАБА ПОЛҒАНЫ - ЧАСКАЛЫҒ ХОНЫХ](/upload/iblock/049/04906e3efdbc36165ade96be8d4c205b.jpg)
Шира аймаандағы Чоохчыл аалның чуртағҷылары Михаил Васильевич паза Зоя Семёновна Котюшевтер 58 чыл хада чуртап салғаннар. Олар 11 пала, азырап, ӧскір салғаннар. Палалары прайзы аймах профессияларға ӱгреніп алғаннар, кӧбізінің пӧзік ӱгредии пар. Пӱӱнгі кӱнде аға-ууҷаны 18 пархазы паза 14 кӧргенегі ӧріндірчелер. Оларның ибінде палалар сыбыра полчалар. Аға-ууҷада ааллирға олар хынчалар. Матыр іҷе-паба паза аға-ууҷа полчалар.
Михаил Васильевич паза Зоя Семёновна 1935 чылда тӧрееннер. Илбек Ада чаа тоозылғанда, оларға 10 час полған. Михаил Васильевичтің пабазы Василий Родионович Котюшев чаадаң айланмаан, ізі чох чіт парған. Чаа тузы даа полза, олғаннар школаа чӧргеннер. Ӱгреніс соонаң хырада тамах пазахтарын теерҷеңнер.
Михаил Орджоникидзе аймаандағы Подзаплот адалған аалда тӧріптір. Ипчізі Зоя Семёновна Шира аймаандағы Тоғыр чул аалда тӧреен. Аның хыс фамилиязы Куртиякова полча,
Иблерінзер кіргенімде, Михаил аға, кӧзенек алнында одырып, тағыранчатхан. Изеннескен соонаң Зоя ууҷа аалҷыларны стол кистіне одыртарға маңзыраан. Ольга хызы палаларынаң хада Ағбаннаң ааллап килтір.
Михаил Васильевичнең, хости одырып, нинҷе чыл хада чуртап парирзар сурғам. Аға, ууҷазар кӧре, нинҷе чыл хада чуртап парирбыс тіп сурған, позы кӱлімзіреп одырған. Зоя Семёновна, чылларны сағысха киріп, тӱрче сым одырған. Апсаанзар айланып, тидір: «Син чи пілбинчезің ме?»
- Мин-де пілчем, син пілчезің ме тіп сыныхтапчам, - кӱлімзіреп ала чоохтанған аға. Анаң Зоя ууҷа 58 чыл азыра чуртап салғабыс тіп чоохтап пирген. Піди хаңалҷазып, ынағ чуртас парча оларның.
Чиит туста Тоғызааста, тоғынып, чуртааннар. 1963 чылда Чоохчылзар кӧскеннер, амға теере анда чуртапчалар. Ол туста Чоохчылда «Коммунар» рудниктің маллары турҷаң. Інектер, аттар, хойлар тутчаңнар. Сосхалар даа пар полған. Инкубатор таңахтарны ӧскірҷеңнер. Чоохчылда Михаил Васильевич тимір узы полып тоғынған. Кузницада чыл ибіре тоғыс хайнаҷаң тиирге кирек. Соонаң, чабан полып, 25 чыл азыра хойлар хадарған. Ол туста чабан пір муң азыра хой кӧрҷең. Михаил Васильевич, чахсы тоғызы ӱчӱн, медальларнаң сыйыхтатхан.
Зоя Семёновна 30 чыл артиинаң аймах тоғыста тоғынған. Подхозта інек сағҷаң полған. Анаң завхоз полған, садығҷы полып тоғынғанох. Зоя ууҷа Істеніс ветераны полча. 11 паланы ӧскірерге, кӧрерге хаҷан маңнанҷаң полҷаң?
Зоя Семёновна I паза II степеньніг Матыр іҷе полча. Ідӧк Матыр іҷелерге пирілчеткен ӧӧн медальы пар. ГІодхоз кӧп палалығ сӧбірее ікі квартиралығ улуғ тура пӱдір пирген.
- Палаларны ӱгредіп алар ӱчӱн, тоғынарға кирек, - чоохтаан Зоя Семёновна. - Чылда пip хати тынанарға ікі неделя ла пирілҷең. Пала тапхан соонаң ибде одырарға кӧп тус пирілбеҷең. Хазинем Дарья Васильевна уғаа чахсы кізі полған. Аның полызиинаң палаларыбысты ӧскіріп алғабыс. Ол пала палаларын кӧргенӧк.
Тун ооллары Владимир Михайлович Котюшев Тоғыр чул аалдағы школада ӱгретчі полча. Ол, кічіг тусты сағысха киріп, чоохтаан:
- Ӏҷем Зоя Семёновна Тоғыр чул аалда тӧреен. Амды мин пу школада тоғынчам. Пу аалның пастағы чуртағҷылары Куртияковтар паза Топановтар полғаннар. Минің ууҷам, пабамның іҷезі, Топановтар хызы полған.
Іҷем сыбыра тоғыста полҷаң. Коммунардағы подхозта інек сағҷаң полған, Тоғызааста завхозха турғысханнар. Мин ағаа тоғыста сыбыра полысчаңмын. Малларға силос салҷаңмын, хазааларда тизек арығлаҷаңмын. Мал ту дары - сидік тоғыс нооза.
Сӧбіреде улии полып, ибде кічіглерін кӧрҷеңмін. Тоғысха сыданар харындас-пиҷелер чайғы туста подхозта тоғынҷаңнар. Ууҷабыс Дарья Васильевна иб аразында хайынҷаң. Ас-тамах тимнеҷең, тағыранҷаң, палғаҷаң, теердең мелейлер тікчең. Аның сылтаанда піс чахсы кип-азахтығ ӧскебіс. Ууҷам хакас тілінең не чоохтасчаң. Піс пос тілін пілчебіс. Ол пісті Ужурзар кірӧске тӱзірерге ал чӧрген. Молитвалар пілҷеңміс, азыранып алған соонаң, кірӧстенҷеңміс. Ол тустарда Худайға киртінерге чарадылбинчатхан нооза.
Че олох туста ууҷабыс хакас чонның кибірліг культуразына тудынҷаң. Амғы туста ууҷаларның мындағ ӱгредии чидіспинче. Ол пісті чир-чайаанзар ал чӧрҷең. Арығда ниме идерге чарабазын ӱгреде чоохтаҷаң. Амға теере мискеліг орыннарны пілчем.
Іҷе-пабабыс пісті ӱгредерге сыданғаннар. Мин, Ағбандағы политехникумда ӱгреніп, ағас тимнир технолог профессиязын алғам. Ширадағы ағас тимнеҷең комбинатта істенгем. 1988 чылда Ағбандағы ӱгретчілер институдынзар заочно ӱгренерге кірібіскем. Олох туста школада труд уроктарын апарғам. Пӱӱнгі кӱнде тархын паза география уроктарын апарчам. Ӱгретчі тоғызы кӧңніме кірче.
Паба-іҷелерібіс піске чуртас сыйлап пирчелер. Пастағы кӱліністі, пастағы харах чазыбысты, ӧріністі, хомзынысты олар кӧрчелер. Пастағы нымахты улуғларыбыстаң исчебіс. Полған на наа хаалағнаң ибіркі чуртаснаң танысчабыс. Ол чуртастың ӧӧні іҷе паза паба полча. Махтағлығ тӧл ӧскірерге олох іҷе-пабалар кӱстенчелер. Оларға палаларның хазии паза хынызы прай нимедең аарлығ.
Палалар, ӧсклеп, ӱгреніп, пос сӧбірелерін тӧстеп, хусхаҷахтар чіли, ибдең тарасхлап парыбысчалар. Хыстары Татьяна Михайловна
амғы туста тынағда. Ол Ағбандағы имҷілер училищезін тоосхан. Кӧп чыллар «Шира кӧл» олғаннар санаторийінде тоғынған, ікі палалығ. Людмила Михайловна, тізең, Ағбандағы аал хонии техникумын тоосхан, Чоохчылда тоғынған, амды тынағда, ӱс палалығ. Наталья Михайловна садығҷаа ӱгренген, анаң НФ.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінде филологка ӱгреніп алған. Амды Копьевта чуртапча, ікі палалығ. Ирина Михайловна Хызылчардағы имҷілер институдын тоосхан. Ағбанда терапевт имҷі полча, оол ӧскірче.
Виктор Михайлович сӧбіреде алтынҷызы, ол Хызылчардағы аграрнай институтты тоосхан, совхозта тоғынған. Пӱӱнгі кӱнде пос киреенең айғасча. Аның пір хыс ӧсче. Любовь Михайловна Хызылчардағы технологическай техникумда ӱгренген, анаң заочно пӧзік ӱгредіг андох алған. Николай Михайлович Хызылчардағы аграрнай институтты тоосхан. Фермер полча, ӱс палалығ. Ольга Михайловна угретчі полча, ікі палалығ. Надежда Михайловна экономист ӱгредиин алған. Амды Ағбанда В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязында экономист полча. Очы оол Василий Михайлович Ширада тіс технигі полып тоғынча.
Зоя Семёновнаның паза Михаил Васильевичтің пала-пархалары оларзар сыбыра кил парчалар. Улуғ, ынағ сӧбіре 31 декабрьда ибде чыылысча. Ол кӱн Зоя Семёновнаның тӧреен кӱнін таныхтапчалар, аарлығ іҷелеріне сыйыхтар читірчелер. Анаң Наа чылны удурлапчалар. Хызыл нымырхада, тізең, прай пала-пархалары ибзер маңзырапчалар. Ибде хатхы-кӱлкі, ӧрчіліг тоғазығлар полча. Чайғыда удаа чир-чайаанзар тынанарға чӧрчелер. Харындас-пиҷелер, чыылызып, кічіг тустағы хынығ киректерні сағысха киріп, матап хатхырызып алчалар.
Прай сӧбіренең іҷе-пабазының пайрамнарын хайди даа таныхтапчалар. 55 чыл чуртап салып, олар изумруд тойын таныхтааннар. Амды бриллиант тойын таныхтир тус чағдап одыр. Пу часха теере ас сӧбіре чуртап алча. Хазых чуртас апарып, ынағ чуртап, аға-ууҷа хада узах час чазапчалар. Палалары іҷе-пабазына, оларны, ӧскіріп, чон аразына кир салған ӱчӱн, улуғ алғыстарын читірчелер. Піс оларға узах час чазирға, ам даа чітіг хайын чӧрерге алғапчабыс.
Автор :
Елена САГАТАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде