ІСТЕЗІГДЕ ЧОЛЛАРЫН НАА ЛА ПАСТАПЧАЛАР
21.04.2023
Хабарлар
Наука кӱннері. Филология паза искусстволар институдының хакас кафедразында «Катановтың хығырығлары-2023» ирткеннер
Секциялар тоғынар алнында хығырығлар араласчыларын, студенттерні паза магистранттарны, хакас кафедразының устағҷызы, филология наукаларының кандидады Инга Кызласова, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының наука паза национальнай ӱгредіг пӧлиинің чӧпчілері Анна Танбаева, Анна Чаптыкова, Хакас гимназияның хакас тілі паза литература ӱгретчізі Татьяна Казанаева удурлааннар.
Инга Людовиковнаның таниинаң, пу кӱннерде ХГУ-да улуғ мероприятиелер иртірілчелер – Наука паза карьера кӱннері. Карьера кӱннерінде студенттер организациялар устағҷыларынаң, ӱлгӱдегі кізілернең тоғаcчалар, аймах семинарларға, тренингтерге чӧрчелер. Хакас кафедразында ідӧк министерство паза гимназия тоғынҷылары Катановтың хығырығларының араласчыларына институт тоосхан соонаң тоғыс табар, ӱгретчі чолында тилир оңдайлардаңар чоохтааннар.
Анна Танбаеваның искіриинең, хакас кафедразын тоосханнар олған садтарында, ӧӧн паза ортымах школаларда тоғынчалар. Тиксі республиканың ӱгредіг организацияларында 499 хакас тілі ӱгретчізі тоғынча. Оларның иң кӧбізі хакас тілі апарылчатхан олған садтарында істенче – 223 воспитатель. Ағбанда мындағ олған садтарының саны 80 %-ке тиңнелче. Пасталығ класстарда 190 хакас тілі паза литература ӱгретчізі тоғынча, ӧӧн паза ортымах школаларда – 86. Оларның кӧбізі Асхыс паза Таштып аймахтарында істенче.
– Тіл пілчеткен воспитательлерде паза ӱгретчілерде кирексініс пар. Пӱӱнгі кӱнде Ағбандағы 3 № школазар ӱгретчі киректелче, мында хакас тілі предмет чіли паза уроктағы нимес тоғыс оңдайынаң апарылча. 2 № школада уроктағы нимес тоғыс чіли иртірілче, андар ідӧк специалист кирек. «Антошка», «Ёлочка», «Золотой ключик», «Капитошка», «Машенька», «Сказка», «Теремок», «Василёк» олған садтарындағы хакас тілін ӱгренчеткен группаларзар воспитательлер киректелчелер.
Харатастағы гимназиязар, 4 № школазар паза Ағбан пилтірі аалдағы школазар хакас тілі паза литература ӱгретчілерін тілепчелер. Сорығдағы 2 № школада 1 – 4 класстарда хакас тілі предмет чіли ӱгренілче, социальнай чурт пирілче тіп кӧзітчелер. Боград аймаанда хакас тілінең класстағы нимес занятиелер апарар кізі кирек. Орджоникидзе аймаанда олған садынзар хакас тілін пілчеткен воспитатель кирек. Шира аймааның Тоғырхы аалындағы школазар тіл ӱгретчізі, Пии аймаандағы Алахтайлар аалынзар хакас тілін пілчеткен пасталығ класстар ӱгретчізі паза Кирбідегі школазар уроктағы нимес тоғыс апарар ӱгретчі киректелче. Таштып аймаандағы Улуғ Сиидегі школада хакас тілі предмет чіли апарылча, килген специалистке социальнай наймҷа чурт пирілче. Таштып аймаанда наа устағҷы, аннаңар мында наа тиліс программазын алчалар. Аны хоостыра чиит ӱгретчілерге чурт пӱдірері кӧрілче. Боградтағы санаторнай школазар 1 сентябрьға 1 – 9 класстарзар хакас тілі ӱгретчізін тілепчелер. Ағаа хоза, мында тоғынчатхан ӱчӱн чал ахчазына хоза чахсы тӧлег пирілче. Служебнай пір пӧліктіг квартира пар.
Сірер, вузты тоозып, аалдағы школаларзар парзар, чал ахчазына 25 % аалда тоғынчатхан ӱчӱн хоза тӧлег аларзар, 15 % хакас тілі паза литература ӱгретчілеріне тӧлелче, хызыл дипломнығ чиит специалисттерге – 50 %, олаңай дипломнығ – 30 %. Ағаа хоза, тетрадьтар сыныхтааны, класснаң устааны, тоғыста чахсы салтарлар кӧзіткен ӱчӱн хоза тӧлеглер пирілче. Наа килген тоғынҷы ӱс чыл чал ахчазын иң пӧзік категориялығ ӱгретчінең тиң алча, аннаңар сірерге позыңарны чахсы саринаң кӧзідерге, аймах марығларда аралазарға кирек. Пу тус аразына чахсы портфолио чыып алзаңар, аттестация иртерге оой полар. Квалификация синін кӧдіріп одырзаңар, ідӧк чахсы чал ахчазын аларзар.
Ідӧк cтуденттерге полған на курста кӧстегліг ӱгредіге школаларнаң чарадығ тимнеп аларға чарир. Андада стипендияа хоза ікі муң тӧлелер, министерство аның синін кӧдірерге пӧгінче, – айланған чииттерзер Анна Антоновна.
Паза студенттер алнында Анна Чаптыкова чоох тутхан: «Мин институтта 2013 – 2018 чылларда ӱгренгем. Группада хада ӱгренгеннернің кӧбізі пӱӱнгі кӱнде ӱгредіг киреенде істенче, культуразар парғаннар парох. Студент тузында «Читіген» театрда тоғынғам. Диплом алған соонаң Ағбан пилтіріндегі школада істенгем. Анда тоғынарға хынығ полған, аймах мероприятиелер кӧп иртчең, мындағ оңдайнаң ӱгретчінің тилізі чахсы парча. Амды министерствода ідӧк аймах марығлар иртірер ӱчӱн нандырчам. Сағынчам, хакас кафедразын тоосхан специалисттер хайдағ даа кӧстеглерде киректер. Пос тілін пілчеткен кізінің алнында прай чоллар азых полча».
Андағох сағыснаң ӱлескен Татьяна Казанаева. Пӧзік пілістіг ӱгретчі студенттерге олғаннарнаң тоғынар, оларны тіл ӱгренеріне, чоохтанарына кӧніктірер оңдайлардаңар чоохтаан. Ӱгретчілер марығларында тӧреміл аралас турарға чӧптеен. «Чоллар толдыра, олар прайзы азых», – теен ол.
Аалҷыларнаң тоғазығ ирткен соонаң секциялар тоғынып пастаан. Прай тӧрт секция полған. Литература секциязында 15-че кізі искіріг хығырған. Оларның пірсі Александр Иптышев полған. Ол Пии аймааның Чоғархы Киндірліг аалынаң, хакас кафедразында 3-ҷі курста ӱгренче. Катановтың хығырығларында пӱӱл пастағызын на араласхан, искіриин Валерий Майнашевтің чайаачызына чарытхан. Тимненерге аар пілдірбеен, тоғысты тузында итсе, прай ниме килісче. Хығырығларда аралазары кӧңніме кірген, чон алнында чоох тударға хынығ тіп чоохтапча ол.
«Хакас тілінең чоохтасчатхан кізілернің саны хызырылча, пу сурығны пӧгеріне хозым идерге сағынып, ӱгретчі специальнозын таллаам. Ағаа хоза іҷем ӱгретчі полча, ол – филолог, ам школада хакас тілі паза литература уроктарын апарча. Аның чолын пасчам тиирге чарир», – нандырған Александр, ноғадаңар хакас кафедразында ӱгренерін таллап алғазың тіп суриима. Ӧткін чиит оол сым одырбинча, аймах олимпиадаларда араласча, Тувазар тӱрк тіллерінің олимпиадазына чӧргенӧк. Алындағы чылларда ведущайға ӱгренген, городтағы аймах мероприятиелерні иртірерге ӱлӱс тӱскен.
Ідӧк Катановтың хығырығларында аралазарға хонҷых республикадаң аалҷылар кил парғаннар. Оларның пірсі Чодураа Тюлюш Тувадағы хазна университедінің филология факультедінде 3 курста ӱгренче. Тува тілі паза литература, англия тілі ӱгретчізіне ӱгренче.
– Мині кічігдең сығара тӧреен тілім чітчеткенінең палғалыстығ сурығ сағыссыратча. Амғы туста олған садтарында, школаларда ӱгретчілерні палаларнаң орыс тілінең чоохтазарға кӱстепчелер. Мин анзынаң чараспинчам. Ағаа хоза, кічігдең кибелістер хығырарға хынчам, позым даа тӧреен тілімнең кибелістер пазарға кӱстенчем. Катановтың хығырығларына «Николай Куулар – тілбесчі» теманы таллап алғам. Ол минің иң хынған поэттернің, прозаиктернің пірсі полча. Аның сарыннары кӧңніме тың кірче. Чуртас чолын, чайаачызын істесчем, – чоохтапча чиит хыс.
Студенттернің искіріглерін хакас кафедразының преподавательлерінең пасха, Хакасиядағы тіл, литература паза тархын наука-істезігліг институдының ученайлары паалааннар.
Автор :
Татьяна КЫШТЫМОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде