IҶЕМ ПАРДА, КІРҶЕҢ ЧИРІМ ТАБЫЛАР
Ӏҷе кӱніне чарыдылған ӱлӱкӱннің араласчылары
Iҷе кӱні. Чир ӱстӱндегі иң аарлығ, паарсах кізінің – Iҷенің кӱнін пістің республикадағы хакас ипчілернің «Алтынай» халыхтар пірігізі Алтай аймаандағы Аршаннар аалында таныхтады. Анда Хакасияның прай даа аймах-городтар пастары араласханнар
Аймах чирдең чыылысхан чон-чахсыны хайди чылығ паза чалахай кӧңніліг удурлапчатханы хоостыра сизінерге чарир полған – танығлығ кӱн пӧзік синде иртер. Ызых тағлары хыриндағы Аршаннар аалының чуртағҷылары, тізең, аалҷыларны аарлирға хас-хаҷаннаң кӧнік парғаннар. Аннаңар даа орындағы Культура туразы хыринда аймах-пасха ӧңніг торғы кӧгенектіглер турғлабысханда, орай кӱскӱде сіліг чахайахтар чайхалыза тӱскенге тӧӧй пілдірген.
Культура туразы даа тасты-iстінең чазағлығ. Аалның ах ӧргезінде астых парбас ӱчӱн, орындағы чииттер кізілернi кирек орыннарзар ӱдес салчатханнар. Андағ чылығ хайығны пӧзік паалап, аалҷыларның сырайларында чалахай кӱлімзірес чітпинчеткен.
Кибір хоостыра Iҷе кӱніне чарыдылған ӱлӱкӱнні ээзі кізі, Алтай аймааның пазы Ирина Войнова асхан. Ирина Ивановна чыылысхан чоннаң хакас тілінең изеннескенде, аалҷылар сах андох пістің кізі полтыр тіп сыбыхтас сыхханнар.
Ирина Войнова чыылысхан абахайларны Iҷе кӱнінең чылығ сӧстернең алғыстаан, пик хазых паза толдыра чуртас алғаан соонда, чон алнынзар Аршаннар аалының аарластығ кізізін сығарға хығырған. Вера Семёновна Сагалакова, 5 паланың iҷезі, 8 пархаҷахтың ууҷазы, чуртас тооза малда тоғынған, сыбыра махтаға сых турған кізі, Москвазар парып, ВДНХ кӧзідиин кӧрерге ікі хати путевканаң таныхталғанын Алтай аймааның пазы улуғ ӧріністе искірген. Вера Семёновна, ағаа хозылып, минің пасха даа сыйыхтарым пар тіпче. Анаң пастыхтың холынаң танығлығ сыйых алған.
Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Юрий Чертыков прай iҷелерні танығлығ кӱннең чылығ алғыстаан, сыбыра кеен кӧрімніг чӧрерге, пала-пархаларының чидіглеріне ӧрін не турарға алғаан. Анаң Юрий Карпович республикадағы кӧп пала ӧскірчеткен паза чон аразына кир салған паарсах iҷелернің піреезіне алғыстас пічіктерін читірген.
Хаҷан чон алнынзар республикадағы хакас ипчілернің «Алтынай» халых пірігізінің устағҷызы Татьяна Майнагашева сых килгенде, аны хазыр айа сабызынаң, ӧрчіліг хысхырыстарнаң удурлааннар. Минің алнымда одырчатхан улуғ частығлар Татьяна Андреевна піди матап кӱстенчеткен сылтаанда ла мындағ ӱлӱкӱннер иртіріл турчатханын таныхтапчатханнар.
Оларның ағырин чоохтасчатханнарын ис салған чіли, «Алтынай» пірігістің устағҷызы позының алнында пу маң чох тоғысты кем толдырғанын сағысха кирген, прайзын адағлап пирген. Анаң мындағ танығлығ кӱннерні республика синінде иртірчеткені оларға хайдағ туза ағылчатханын искірген.
Татьяна Андреевна, Россияның саблығ артизі, Россияның Писательлер пірігізінің араласчызы, улуғ опыттығ устағҷы, халых-чарыдығлығ тоғысха парчан позын пирчеткен кізі, чон алнынзар сыхханда, хомай чоохтанар ба.
– Хызым, iди тың маңзыраба. Кӧмес тее чоох-чаахнаң одырып алаң. Синің ирке тіліңні хаҷанох тосханҷа истіп аларға сағынчам тіҷең паарсах iҷеҷеем. Мин соона ла чылдырып одырҷаңмын, анаң даа маңнанарбыс тіҷеңмін. Чоох-чаахнаң одырар тус таап, iҷемзер маңзырирға сағынчам – ол ах чарыхтаң парыбысхан. Андағ хомзыныстығ тус прайзыбыстың даа чуртазында полған полар, я? – сурча Татьяна Майнагашева.
Ағаа ӱндесчең кізі табылбаанға тӧӧй. Аалның ах ӧргезінзер чыылысханнарның кӧбізі пастарын тӧбін тут салтыр. Прайзы даа, неке, ол туста постарының паарсах iҷелерін сағысха кирген полар. Сынап таа, сыбыра маң чохха ла тӱзібіскен полчалар, ах чарыхтағы иң аарлығ, нымзах чӱректіг iҷенең чоохтазып аларға киліспин не парҷаң. Амды постары андағ ӱлӱстіг пол пардылар нооза: кӱннің сай хайдар-да маңзырапчатхан палаларны харахнаң на ӱдес салчалар, анаң, аар тынған соонда, иб аразында хайынып пастапчалар. Ағаа, iҷе алай ууҷа кізее, тоғынчатхан иркелеріне татхыннығ чиис тимнеп саларға кирек. Мында даа аның хынызы пілдірзін.
«Алтынай» пірігіс устағҷызының сӧстеріне ӱндескен чіли, Пии аймааның пазы Иннокентий Стряпков iҷезі ӱс оолны, ӧскіріп, чон аразына кир салған теен. Прайзына аның паарсазы, чылығ сӧзі читчең полғанын таныхтаан соонда, ӱс харындастың аразында ол очызы полчатханын искірген. Орындағы чонның чахсы кибірі хоостыра, iҷезін ол позынзар алып алтыр. Аның хыйға чӧптері прайзына ам даа туза полчатханына харындастар ӧрініcчелер теен пастых кізі.
– Оңарылыстығ, iҷебіске піс прайзыбыс кічіг палаларына тӧӧйбіс. Аннаңар пірее хати хызааннап салыбызарға сыданча, – теен Пии аймааның пазы.
«Хайдағ даа улуғ пастых полчатса, оолғы уламох чахсы тоғынзын, чон аразында аарласнаң тузаланзын тіп сағыссырапчатпас па iҷе кізi... Мин дее улуғ палаларымны кӧксеп салыбызарға сыданчам. Амды постары даа аға-ууҷалар полғлап парғаннар», – сыбыхтасчалар аалҷылар.
Алғыстас сӧзінің ӧӧн чардығын тоос салып, Иннокентий Николаевич чон алнынзар сығарға Пии аймааның чуртағҷызы Зинаида Романовна Борисованы, Индыгашевтер хызын, хығырған, ағаа сыйых читірген. Танығлығ кӱннің ӧӧн чардығы тоозылғанда, мағаа махтаға сыххан iҷенең кӧмес чоохтазып аларға киліскен.
– Минің улуғ оолғым, чардыхти мобилизацияа хабылып, службаа парыбысхан. Андағ сӧбірелерге прайзы даа хайығ айландырча, мындағ танығлығ кӱннерде сыйыхтар читірерге харасчалар. Iҷе кізі хайди чобалчатханын на пiрдеезі пілбинче, – чоохтасчатхан туста Зинаида Романовнаның сырайы мӧңiссіреп парыбысханы пілдірген.
Сынап таа, орта таныхтапча ол. Пӱӱнгі кӱнде мобилизацияа хабылған чир-суғҷыларыбыстың сӧбірелері ӧӧн хайығда. Аннаңар даа ӧнетін чаа операциязында араласчатхан кізілернің iҷелеріне мындағ танығлығ кӱнде ӧӧн хайығ айландырылча, олар орындағы ӱлгӱдегілер холынаң аймах сыйыхтар алчалар. Че хайдағ даа аарлығ сыйых паарсах iҷе кізее кизек чаалазығда аралазарға парыбысхан оолғының чалахай кӱлімзірезінең, аның улуғ хыныста сыхчатхан сӧcтерінең тиңнес полбас. Олох арада мындағ тоғазығлар, танығлығ кӱннер иртірілчеткені прайзыбысха кирек. Анзы хазнабыс, ӱлгӱдегілер, халых пірігістер чардыхти мобилизацияа хабылғаннарның iҷелерін, сӧбірелерін ундутпинчатханын, хайығда тударға, полызығ пирерге харасчатханын кӧзітче.
Таштып, Асхыс, Шира аймахтарының, Саяногорск городтың пастары алай орынҷылары, Хакасияның министрлер орынҷылары алай пӧлік устағҷылары, халых пірігістер, ипчілерні Iҷе кӱнінең чылығ алғыстап, иң турыстығларына сыйыхтар читіргеннер, пик хазых, часкалығ хоных алғааннар. Iди ӱлӱкӱнні таныхтирға чыылысхан чонның хайиин тартхан Хакасияның пала праволарынҷа уполномоченнайның ӧӧн эксперті Маргарита Субракованың чылығ сӧстері. Маргарита Афанасьевна улуғ частығ iҷезін позынзар чуртирға ағыл килтір. Амды аннаң хада чағын ӧӧрелер чіли ынағ тудынчалар, прай сурығларны тузында паза килістіре пӧгібізерге харасчалар.
– Iҷем пістің турада чуртапчатханы хайдағ маңат. Мин полардаң, палаларым даа аның хыринда одыр тастабысчатханын кӧрерге чарир. Анаң постарына ай-тыс пирбинчеткен ол-пу сурығлар хоостыра ипти ле чӧптезіп алчалар. Оларзар кӧріп, матап ӧкерсінчем паза позымны иң часкалығ кізее санап сыхчам, – чоох тутчатхан абахайның сырайында кӱлімзірес.
Хаҷан чон алнынзар Шира аймааның депутаттар чӧбінің кнезі Сергей Котюшев сых килгенде, ол сыйых аларға Галина Романовна Янгулованы хығырған. Че аннаң хада хызыл торғы кӧгенектер кис салған 6 кiзi кӧріне тӱскенде, олар пірее ыр хайди даа кӧглеп пирерлер тіп сағынғабыс. Ширадағылар уғаа тахпахчылар нооза. Олар, тізең, ипчілер хорына чӧрчеткен ӧӧрелерін алғыстирға сыххан полтырлар. Полғаны ла, чылығ сӧс таап, уғаа килістіре махтап турған. Кӧгҷi кӧңнілiглерні истерге махалығ пiлдірген, пасхазына маңат кӧзідім полғаннар. Орта чоохтапчалар нооза, чахсы кізіні тузында махтирға кирек.
Паза ырҷы Аржан Туденевті хайди даа таныхтирға чарир. Ол Николай Разумовтың сӧстеріне пазылған iҷедеңер уғаа чӱрексіністіг сарынны маңат толдыр пирген, ӱлӱкӱнге чыылысхан улустың кӧңнін матап тибіреткен. Анда уғаа чылығ сӧстер полғаннар. Алтай чонның оолғы iҷезіне хайди тың хынчатханын хоос сӧстер пастыра харахха кӧріндіре кӧзітчеткенге тӧӧй пілдірген. Аны истіп, улуғ частығларның піреезі, пастарын тӧбін тӱзірібізіп, чӱректерін пазын полбин, харах частарын сым-туюххан чызыбыс турчатханнар. Оларның алныларында чир ӱстӱндегі иң аарлығ, паарсах iҷенің омазы турыбысча, неке. Ноға ағаа постың хынызын тузында читірерге маңнанмин халғаннар? Аннаңар уламох хомзыныстығ пілдірче, паарсастарын пала-пархаларына читірчелер.
Хаҷан Россияның Хазна Думазының Хакасиядаң табылған депутады Сергей Соколның полысчызы Любовь Аёшина «Алтынай» пірігістің устағҷызы Татьяна Майнагашеваа ӧнетін тимнелген сыйыхты читіріп, уламох тӱзімніг тоғынарға алғаанда, айа сабызы тыҷыри ле тӱскен. Турыстығ кiзее – турыстығ сыйых.
Итсе, пу тусты чидікпин сағаан полғабыс. Татьяна Майнагашева позы даа паарсах іҷе паза ууҷа, пала-пархаларына хынызын читірче. Олох арада пасхазына полызарға, чуға чуртапчатханнарның кӧңнілерін кӧдірерге харасча. Пу даа тоғазығ-ӱлӱкӱнні тимнеп, пӧзік синде иртiрерге, аалҷыларны хығырарға, сыйыхтар читірерге нинҷе тус хорадылғанын ол ла пілче. Че чыылысхан чонның алнында iдӧк ле пазымнығ тудынча, чалахай кӱлімзірепче, позына полызығ пирген кізілерге, организацияларға улуғ алғызын читірче.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |