Чон писательі тӧреен чирінде
14.02.2024
Статья
Писатель Анатолий Султреков
Чайаачы тоғазығлар
Пӱӱл 70 чазын толдырчатхан Хакасияның чон писательi Анатолий Султреков Таштып чирiнде пол килген. Аны чылығ удурлааннар Таштып аймааның ӧӧн библиотеказында. Аннаң хада тоғазығда Хакасияның Чайаачылар туразының устағҷызы Надежда Бурнакова, Россияның писательлер пiрiгiзiнiң Хакасиядағы пӧлиинiң хачызы Ольга Зелеева араласханнар. Чыылысхан чон алнынзар Ольга Юрьевна Чайаачылар туразының тилiзiне чарыдылған презентациялығ сыххан.
Хакасиядағы писательлер пiрiгiзiне пӱӱл 75 час толча, пу тусха пiрiгiсте аймах алызығлар полған. Хакас тiлiнең кинделер 1926 чылдаң сығарға пастааннар, 1931чылда Хакас книга издательствозы тӧстелген. Илбек Ада чааның даа тузында хакас кинделерi сыхчаң, чаа тоозылғандох, 1 июньда 1945 чылда, пастыхтар чарадии хоостыра хакас тiлiнең пазылған иң артых литература произведениезi марии чарлалған. Таштып аймааның пасчатхан чайаачылары кӧп полтыр. Презентацияда чоох апарылған Пётр Тарасович Штыгашевтеңер, Валентина Гавриловна Шулбаевадаңар, Олег Петрович Шулбаевтеңер, Игнатий Иванович Миягашевтеңер, Анатолий Егорович Султрековтаңар.
Тоғазығда Анатолий Егорович позының чуртазынаңар, чайаачызынаңар чазыт чох ӱлескен. Ол теен: «Чир-суғҷыларымнаң кӧп нименең ӱлезiп аларға сағынчам, хайдағ даа сурығлар пирiңер».
Тарбаған аалдаң (амды ол чоғыл) сыххан оолахха 6 класста урокка хайди чайғыны иртiргеннеңер хынығ чоох пас килген соонаң ол писатель пол парар тiп ухаанҷылааннар. Таштыптағы школаны тоосханда, Анатолий Султреков Ағбандағы ӱгретчiлер институдында ӱгренген, хакас пӧлиинде. Аның соонаң М.Горькийнiң адынаң Литература институдында пӧзiк литература курстарын тоосхан. 1977 чылдаң сығара «Хакас чирiнiң» хабарҷызы полча... 47 чыл пiр тоғыс орнында! Таштыптағы чир-суғ ӱгренҷең музейнiң устағҷызы Елена Барашкова писательнi махтаан:
– Пiс Анатолий Егоровичтiң хабарларына уғаа хынчабыс, оларны иң пастағызын хығырчабыс. Ол позы оңдайынҷа пасча, пай тiлi, хынығ пасчатханы чӱрее-паарыбысты нымзатча... Iдӧк Елена Васильевна, кӧзiдiге сығарылған «Сэнсэй» кинденi холына алып, анаң тоғазыға килген хығырығҷыларзар айланып, таныхтаан:
– Пу кинденi мин пiр тыныснаң хығырыбысхам. Прайзына аннаң танызып аларға чӧп пирчем. Анда саблығ каратист Алексей Карамашевтеңер чоох парча, ол минiң хада хонғанымның чағын туғаны. Алексей Николаевичтiң iҷезi тетя Маня машинканаң тiккен кӧгенектi хазинемнiң соонаң мин амға теере кис чӧрчем. Пабазы Илбек Ада чаада чат халғанда, тетя Маня позы палыхтирға паза аңнирға чӧрҷең...
Библиотекаа, музейге паза «Хакас чирiнiң» Таштып аймаандағы хабарҷызына Анатолий Егорович сыйыхха позының кинделерiн ағыл килтiр. Тың ӧрiнiстiг, писатель холынаң андағ чапсых сыйых аларға.
Хайди Анатолий Егорович газетазар хабарлар паза кинделер пазарға маңнанча? Таңнастығ, хайхастығ кирек. Ӧӧркi чайааннар ба хулаана сыбыхтапчалар? Пу кӱнге писатель 32 кинде сығар салған! Оларның кӧбiзi саблығ чир-суғҷыларына чарыдылған, 400 азыра страницалығ «Сэнсэй» кинде пылтыр хатабох сығарылған, андар хоза нимелер кирiлген. Пасха кинделер хакас тiлiнең сыххан. Чон аразында «Чалбарт хайаның чазыттары» чыындылары чахсы тарап парыбысханнар. Кiзiлер амды 4-ҷi чардығын сығарардаңар сурынчалар, кем-де орыс тiлiне тiлбестебiзерiне чазыт сағыс тутча.
«Мыкайла» кинде ӱчӱн Анатолий Егорович «Чыл кiзiзi» атха турысхан. Анда ол поэт паза драматург Михаил Кильчичаковтаңар пасча. Амғы кӱнге Анатолий Султреков Россияның писательлер пiрiгiзiне, Россияның журналисттер пiрiгiзiне кiрче. Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы полча. Н.Г.Доможаковтың адынаң сыйииның лауреады, iдӧк «Хакасияның iстенiс сабланызы» медальнаң сыйыхтатхан.
Позының книгаларын Анатолий Егорович пос ахчазына сығарча, анзы хығырығҷыларны аптатхан паза ӱрӱктiрген. Амғы туста хакас тiлiнең пасчатхан чайаачылар саны чылдаң чылға синчеткенде, анзы матыр киреене тиңнелче, неке.
Тоғазығ соонаң таштыптағылар, писательнең сомға суурынып, хол салдырып, Абазазар маңзырапчатхан ӧменi позыдыбысхан. Абазадағы город библиотеказында писательнi чидiкпин сахтапчатханнар. Мероприятие пасталғанҷа, библиотека устағҷызы Юлия Мухина аалҷыларны сах андох чей iзерге одыртхан. «Сiрерде чон писательлерi удаа полчалар ба?» – сурыға нандырғанда, пiлдiстiг пол парған. Абазада саблығ писательлер пис азыра чыл полбиндырлар. Удур-тӧдiр танызып алғанда, хығырығҷыларзар сығар тус чит килген. Анатолий Егорович оларға теен:
– Абазада мин пастағызын на 1967 чылда полғам, мында туғаннарым чуртапча. Пу городтың сiлии чӱрееме сиип парған, аннаңар пу чирлерде мин тӧремiл пол пар килчем. Писатель Чалпан тағнаң палғалыстығ кибiрлердеңер, киректердеңер чоох апарған, абазадағыларға анзы хынығ пiлдiрген. Ӧӧнiнде орыстар чыылған даа полза, хығырығҷылар писательнiң чуртас чолынаңар, сӧбiрезiнеңер, хайди пос тузын иртiрчеткеннеңер сурығлар пиргеннер, прай ниме оларға хынығ полған. «Пос тузымны мин чир-чайаанда иртiрерге хынчам, чистектеп, хузухтап ала. Минiң 2 пиҷе, 3 харындас. Оларнаң хада ӱлӱкӱннернi чир-чайаанға чағын иртiрерге сiренчебiс. Чиит туста Москвада ӱгренчеткенде, пiстiң пай чирлерге сағынып, улуғ городта изi чохтанчатхам...
Сурығларнаң абазадағылар таштыптағыларны даа ас парыбысханнар, неке. Анзы пiлдiстiг, Таштып чирiнде Анатолий Егоровичтi чахсы таныпчалар, андартын сыххан нооза. 33-ҷi киндезiн писатель Пыдырах аал чуртағҷызына чарыдарға сағыс тутча – Илбек Ада чааның саблығ саперы Сергей Николаевич Кунучаковха. Ол кӧп фашист чох ит салған, ағаа иң пӧзiк сыйых «Совет Союзының Матыры» ат пирерге кирек полғаннар, че кирек килiспеен, Москвадағы пастыхтар аның орнына Хызыл Чылтыс орденiн пиргеннер.
Надежда Бурнакова Абазадағы библиотекаа сыйыхха Чайаачылар туразының кинделерiн ағылған, библиотека тоғынҷылары даа аалҷыларға сыйых читiргеннер. Надежда Афанасьевна культура учреждениезiнiң хабарларынаңар, иртiрчеткен марығлардаңар чарыт пирген, пасчатхан улуссар пiди айланып: «Столзар паспаңар, прай чоохтарыңны, кибелiстерiңнi пiске ызыңар, пiс чайаачыларға прай саринаң хабасчабыс. 3 кинде сығарған кiзее Хакасияның писательлер пiрiгiзiнзер кiрiп аларға чарир...»
Пӱӱл Чайаачылар туразы 15 чылын таныхтапча, ол тусха илееде кинде сығарылған.
Тарина Бутонаева
Сом авторни
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы