КӰСКӰДЕГІ ТАБЫҒЛАРДАҢАР САҒЫССЫРАС ТЫЫПЧА
31.03.2023
Хабарлар
Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, сессияны азып, аның тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, министерстволар паза ведомстволар устағҷылары араласчатханынаңар искірген. Кӱн суриинда 20 артиинаң сурығ полған. Сессия тоғызында 44 депутат араласхан.
Сессияның пастағы сурығлары санында «Хакас Республиканың чирінде ағаснаң тузаланарының хайзы сурығларынҷа оңдайны турғызардаңар» Хакас Республика Законынзар алызығлар кирердеңер» закон проекті полған. Пос кирексіністеріне тимнелчеткен ағаснаң палғалыстығ закон проекті февральдағы сессияда пастағы хығырығда алылған. Пу сессияда аны, читіре тӱптестіріп, ікінҷі паза халғанҷы хығырығда алыбызарға киректелген.
Ӧӧркі Чӧптің экологияҷа, чир-чайаан ис-пайынҷа паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа комитедінің кнезі Валерий Старостин кирілген алызығларҷа пос кирексіністеріне тимнелген ағаснаң тураны ла нимес, че ідӧк пасха даа пӱдіріглерні (хазааларны, мылчаларны паза пасхазы) тыхтирға паза нааҷылирға чарадылча тіп чарытхан. Паза чуртағҷыларға мының алнында чылда одыңа 20 кубометр ағас пилетирге чарадылған полза, амды 25 кубометр чарадылар. Таныхтирға кирек, алында чоох Орджоникидзе аймаанаңар ла парған. Че депутаттар, закон проектінзер тӱзедіг киріп, ол оңдайны республиканың прай аймахтарына тарадарға чарат салғаннар.
Депутаттар тоғыр полбааннар, закон проекті пір ӱннең алыл парған.
Теестегі сурығ кӧп палалығ сӧбірелерге хабазығнаң палғалыстығ полған. «Хакас Республиканың кӧп палалығ сӧбірелерге социальнай хабазығ пирер сферадағы алынҷа законодательнай акттарынзар алызығлар кирердеңер» закон проектінең Хакасияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Татьяна Раменская таныстырған. Закон проектінҷе республиканың ӱс законынзар алызығлар кирілче.
Кӧзідімге, алызығларның пірсі «Хакас Республиканың істеніс ветераны» ат ал полҷаң кізілернің санын алғытча. Амды ол аарластығ атты «Родительская доблесть Хакасии» медальға турысханнар ал полар оңдайлығлар.
– Ол Хакасияда чуртапчатхан, пис паза аннаң даа кӧп паланы ӧскірчеткен алай ӧскір салған, ол санда пала идініп, іҷе-пабаларның социальнай арачыланызын тыыдар ӱчӱн иділче, – чарытхан министр. – Республикада 2013 – 2022 чыллар тузына ол медальнаң 38 кізі сыйыхтатхан.
Ідӧк закон проекті хоостыра кӧп палалығ сӧбірелерге палаларны наа ӱгредіг чылына тимниріне чыл сай пирілчеткен хабазығны 2000 салковайдаң 2500 салковайға теере ӧскірібізері кӧрілче. Республика бюджедінде ол кӧстеге 7,3 миллион салковай кӧріл партыр.
Анзынаң пасха, іҷе капиталынаң паза пасха хабазығларнаң тузалан пастир тус алты айға хызырылча. Амды кӧп палалығ сӧбірелер ол правонаң пала тӧреен соонаң алай ӱзінҷі паза соондағы паланы сӧбірезер алған соонаң, iкi чыл алты ай ирт парза, тузалан поларлар. Чурт оңдайларын чахсыландырары хоостыра кӧп палалығларға іҷе капиталы ахчазын, тураны аларынаң пасха, чир участогын аларына тузаланарға чарадылар. Татьяна Раменскаяның искіриинең, 2023 чылда регионның іҷе капиталын 700-че сӧбіре алар.
Закон проекті тоғырланыс чох алыл парған.
Пу сессияда депутаттар ідӧк табығларнаң палғалыстығ сурығларны ӱзӱрібіскеннер. Пастап Хакасияның Табығ комиссиязының кнес орынҷызы Ираида Чустеева «Хакас Республиканың табығлардаңар паза референдумнардаңар алынҷа законодательнай акттарынзар алызығлар кирердеңер» закон проектінең таныстырған.
Алызығларның пірсі – пасха хазна агентіне саналған кізілерге табығ комиссиязынзар чол чабылғанынаңар. Федеральнай законҷа амды андағ кізілерні табығ комиссияларынзар табарға чарадылбинча. Ідӧк пасха хазна агентіне саналғаннарға референдумнар иртірерге паза оларны иртіреріне ахча позыдарға чарадылбинча. Анзынаң пасха, табығларда араласчатхан кандидат пасха хазна агентіне саналған кізілер, алай андағ кізілернең палғалыстығ полчатханнар санына кирілген полза, анзы табығ бюллетеньінде хайди даа кӧзіділерге кирек.
Ӧӧркі Чӧптің конституционнай законодательствозынҷа, хазна пӱдіриинҷе, законностьча паза правопорядокча комитеттің кнезі Светлана Могилина пу сурығҷа хоза чоох тудып, сентябрьда Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінзер табығлар иртер паза федеральнай законодательство алыс парғаны хоостыра республиканың табығларнаң палғалыстығ читі законынзар алызығлар амох кир саларға киректелче тіп таныхтаан.
Закон проекті алылған, че пір ӱннең нимес: ӱчӱн – 42, тоғыр – пір, тудыныбысхан – пір.
Пазағы сурығ ідӧк чағдапчатхан табығларнаң палғалыстығ полған. Итсе, мында ікі закон проекті полған: пірсі – Григорий Назаренконың (КПРФ), ікінҷізі – Денис Кабановтың («Единая Россия»). Закон проекттері ікізінең тӧӧй адалғаннаңар – «Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧп депутаттарына табығлардаңар» Хакас Республика Законының 32-ҷі статьязынзар алызығ кирердеңер» – олар пір сурыға піріктірілгеннер.
Григорий Назаренко кирген закон проектінҷе Ӧӧркі Чӧпсер табығларда партияларның регион списогындағы кандидаттар санын тоғыс кізее (амғы туста – пір кандидаттаң пасти пис кандидатха теере) теере ӧскірібізері кӧрілче. Ӧӧркі Чӧптегі КПРФ фракциязының депутады кӧрізінең, анзы партиялар списогын кӧріндіре идер паза тиксі республиканың кирексіністерін арачылап турар.
– Ол прай республиканың кирексіністерін арачылааны, алынҷа город-аймахтарның на нимес, – чарытхан Григорий Назаренко. – Пістің пір мандаттығ округтарҷа 25 депутат табылча. Аймахтарның паза городтарның кирексіністерін арачылирына читкіҷе. Че олох туста прай республиканың кирексіністерін арачылапчатхан депутаттар пар поларға кирек.
Денис Кабанов, тізең, саңай тискер закон проектінең сыххан – партиялар списогындағы кандидаттар санын ӱске теере хызырыбызардаңар.
– Нинҷее список ас, анҷаа город-аймахтардаң табылчатхан депутаттар саны алғым, – сағыс-кӧрізін читірген «Единая Россия» фракцияның депутады. – Партиялар аразындағы конкуренцияны тыыдарына орыннарҷа чӧрерге паза табығҷыларнаң тоғынарға кирек. Андада список пастыра депутатха кіріп алчатханнарның саны ас полар. Прай партияларға орыннарда тоғынарға килізер. Кандидаттар город-аймахтарның сидіксіністерінең чағын танызарлар. Ол табығҷынаң харахтаң харахха кӧрісчең паза оларның ағырсымнығ сурығларын чахсы піліп алҷаң оңдай.
Амғы Ӧӧркі Чӧптің тузы тоозылып пастабысханда, депутаттарның пу хайынызы пілдістіг – табығлардаңар сағыссырас ӧсче, хазыр кӱрезіге амох тимненерге кирек. Че ноға мындағ пасхалалчатхан пастағларнаң сыхчалар республикадағы иң кӱстіг ікі партия? Хайди кӧзітчелер ирткен табығларның салтарлары, «Единая Россия» партия Ӧӧркі Чӧпсер ӧӧнінде пір мандаттығ округтар пастыра кіріп алча. КПРФ-тың, тізең, пір мандаттығ округтарҷа иртчең оңдайы сала ас. Че табығларда чуртағҷылар КПРФ ӱчӱн кӧп ӱн пирген сылтаанда, оларның Ӧӧркі Чӧпсер партиялар списогынҷа кіріп алҷаң оңдайы пар. КПРФ ол чолын алғыдарға кӱстенче, «Единая Россия», тізең, – ол чолны туюхтап, пос оңдайын алғыдарға.
Че закон проекттері ікізінең ирт полбааннар. Ӱн пиріc cалтарларынҷа олар тӧстеге дее алылбааннар. Григорий Назаренконың закон проектінҷе ӱн пиріс: ӱчӱн – 15, тоғыр – 23, тудыныбысхан – 6. Денис Кабановтың закон проектінҷе ӱн пиріс: ӱчӱн – 23, тоғыр – 14, тудыныбысхан – 7. Іди партиялар списогынҷа сағам иргі оңдай артызылған – пір кандидаттаң пис кандидатха теере.
Пу сессияда депутаттар ідӧк сан пирістерні истіп алғаннар: Хакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнайның паза Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазы кнезінің.
Хакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнай Андрей Шулбаев депутаттарны 2022 чылда нинҷе чуртағҷы паза хайдағ сурығларнаң айланғанынаң таныстырған. Ирткен чылда 542 айланыс полтыр. 2021 чылнаң тиңнестірзе, айланыстар саны 25 %-ке ӧс парған. Омбудсменнің кӧрізінең, ӧзіс иң не пурнада чааҷыларның паза оларның сӧбірелерінің праволарын арачылирынҷа кирексініснең палғалыстығ полған.
Иң кӧп айланыс чааҷы службазынаң палғалыстығ полтыр – 88. Кірген айланыстар чапчаң кӧрілгеннер. Чуртағҷыларны мобилизацияа тартханы хоостыра кізі праволарынҷа уполномоченнай, Омсксар чӧріп, чааҷыларнаң тоғазығлар иртірген. Хакасияның прокуратуразынаң паза республиканың чааҷы комиссариадынаң пірге тоғынған сылтаанда ӱс кізі ибінзер айландырылтыр.
Ідӧк Хакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнай «ізіг линия» тоғызын тимнептір, аны пастыра 28 айланыс кіртір. «Ізіг линиязар» айланғаннарға прайзына киректелчеткен чӧптер пирілтір. Социальнай хабазығлар алар сурығҷа омбудсмензер мобилизацияа тартылған 18 кізі айлантыр. Ол айланыстар оларға паза оларның сӧбірелеріне пирілҷең тӧлеглернең палғалыстығ полғаннар. Айланыстар хоостыра кирек тоғыс апарылтыр, салтарында ол кізілерге тӧлеглер читірілтір.
Андрей Шулбаев айланыстарның кӧп чардығы социальнай арачыланыс сурығларынаң палғалыстығ полғанын таныхтаан – 72 айланыс. Олар ідӧк хайығ чох артызылбааннар, тоғысха алылғаннар.
– Хакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнай Андрей Шулбаевке 2022 чылда толдырған тоғызы ӱчӱн алғызым читірчем, – теен Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, сан пиріс тоозылғанда. – Мыннаң мындар ідӧк тӱзімніг тоғынарға алғапчам.
Сан пирістің салтарларынҷа Ӧӧркі Чӧп сан пиріс искірілген тіп санирға чарадығ алған. Паза Хакасия правительствозына чӧптерні тимнеп, чарадыға алыбысхан. Оларның аразында – киині чахсыландырарынҷа тоғыстарны мыннаң мындар узарадары, имнег киреенде кадрлар чидіспинчеткенін пӧгері, ӧкіс палаларға чурт аларына ахча синін ӧскірері, шор чоны чир-чайааннаң тузаланчатхан кибірліг чирлердеңер законодательствоны чахсыландырары.
Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазы кнезі Ольга Лях, сан пиріснең чоох тудып, 2022 чылда 33 сыныхтағлығ мероприятие иртірілгенінеңер искірген. Ол мероприятиелер тузында хазна ӱлгӱзінің, орындағы пос устаныстың 40 органы паза пірігізі сыныхталтыр.
Тоғыстың салтарларынҷа 128 пічік тимнелтір – сан пирістер, акттар, искіріглер. Ілезіне сығарылған сайбағларның сині 872 миллион салковайға тиңнелтір. Оларның пір миллион салковайы – бюджет ахчазынаң кӧстегҷе нимес тузаланғаны, 57 миллион салковайы – тӱзімніг нимес тузаланғаны. 813 миллион салковай тоғынчатхан законодательствоны сайбап тузаланылтыр.
Сан пирістің салтарларынҷа ідӧк чӧптерінең пӱтчеткен Ӧӧркі Чӧп чарадии алылған. Анда депутаттар национальнай паза региондағы проекттернің кӧстеглеріне чидерінҷе хорғыстарны тілирге, республиканың хазна программалары хайда чуртасха кирілчеткенін паалирға чӧптер пиргеннер.
Автор :
Альберт ТОЛМАШОВ
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
