ЫЗЫҒДА ПОЛҒАН СӦБІРЕЛЕР
18.08.2017
Хабарлар
Хакас чонның хас-хаҷаннаң амғы тусха читкен чахсы кибірлері пар. Чахсы ниме чонда ӱр чуртапча. Пістің чон тӧреен чилегелерін пілерін ам даа тастабинча. Ноо родтаң, хайдағ чир-суғдаң сыхханыбысты пілерге кӱстенчебіс. Іди улуғларыбыстаңар пілбезебіс, чоныбыстың тархынын ундут салзабыс, тӧреен тілібіснең чоохтаспазабыс, кем піс поларбыс? Чоныбыстың тархынында хорғыстығ киректер хатап полбас ӱчӱн, піс прай ол киректерні пілерге кирекпіс.
Пістің Пазадағы ортымах школада аалыбыстың тархынынаңар істезігліг тоғыстар апарылча. Мин ӱгретчі Варвара Павловна Киргинекованың устаанынаң Индіркі Паза аалдаң репрессияа хаптырған сӧбірелердеңер істес сыххам. Мин пістің школада ӱгренген Алина Какованың паза Оскар Шульберековтың аал тархынынаңар тоғыстарынаң танысхам.
Іди Сухан Толмашов пай кізі полтыр. Ол кӱлӱгі паза ӧткіні ӱчӱн пайып алтыр. Піди кӧрзе, амғы туснаң тиңнестірзе, пай даа полбиндыр. Суханның паза аның оолғы Санканың 50 ат, 200 хой, 60 інек полтыр. Тоғылах ағастаң кирткен пик аңмарлары паза сигіс пулуңнығ улуғ хакас ибі полған.
Сухан пайда тамах тоғынҷаң туста он писче кізі тоғынҷаң. Олар хыра тартчаңнар, от сапчаңнар, маллар кӧрҷеңнер. Сухан пайның туразы 1970 чылларда кӧй парған, хакас ибі ле халған.
Сухан Толмашовтың сӧбірезі, прай нимее тартынҷах полып, ипти ле чуртапчатхан. Че чиде тӱскеннер 1930 чыллар. СССР-да колхозтар тӧстел сыхханнар. Хакас аалларына пу кирек читкенӧк. Колхозтар тӧстеліп пастирынаң, пайларны, кулак идіп, ызыға ыс сыхханнар. Иреелестіг паза хорғыстығ чыллар пасталыбысханнар.
Іди Паза чирінде 1930 чылда 2 мартта, чыылығ идіп, 19 кізіні ипчілері паза палаларынаң хада, кулактар тіп, ызыға ыстырлар. Оларны кӧбізін Том, Иркутск областьтарынзар паза Хызылчар крайының соох чирлерінзер ысханнар.
Сухан Толмашовтың прай сӧбірезін ызыға ысханнар. Аның Санка оолғының ипчізі Манайның ікі кічиҷек хызыҷаа полған. 1939 чылда Санка сӧбірезінең чир-сууна айланған. Че соонаң, 1942 чылда, Санканы пазох ызыға апарыбысханнар. Сӧбірезі халған. Санка паза чирінзер айланмаан. Соонаң на аның ӱреенін туғаннары піліп алтырлар.
Амды Санканың тӧлі ӧбекелері осхас тоғысха кӱс, кізее паарсах паза иптіг хылыхтығлар. Олар Хакасияда, Москвада, Германияда паза Хыдат чирінде чуртапчалар.
Ідӧк Индіркі Паза аалда Николай Павлович Бабаев чуртапча. Мин, аннаң чоохтазып, сӧбірезінеңер піліп алғам. Аның пабазы Павел Андреевич Бабаев паза іҷезі Марфа Николаевна, Кузугашевтер хызы. Олар Киндірліг пилтірі аалда чуртаптырлар. Тоғысха кӱс полғаннар, аннаңар прай нимее чидінтірлер. Пір сӧснең, хомай нимес чуртаптырлар. Хыстары Акулина 1917 чылдаң полтыр. 1931 чылда пу сӧбірені Том облазынзар ызыға ызыбыстырлар. Анда уғаа хатығ чуртас полтыр. Ӧзӧгіс паза хызығыс. Сыдасчаа чох аар ағас тоғызы. Том чирлерінде 1940 чылда Михаил оолғы, анаң 1942 чылда Наталья хыстары тӧрееннер. Анаң 1946 чылда Николай тӧріптір. 1947 чылда пабазы ӱреен. Туюх ічегенең (аппендицит) ағырыбысханда, имҷі полызии пирілбиндір. Пабазы ӱреен соонда Бабаевтер сӧбірезі чир-суунзар чадаптаң читтір. Акулина хыстары чир-сууна пурун айланған. Тӧреен чирінде Сохырах Карамчаковнаң хоных тӧстептірлер. Акулина іҷе-туңмаларынаң пічік алысчаң. Анаң 1947 чылда Павел тайызы паза Сохырах чистезі, Том облазынзар чидіп, пуларны чир-суунзар айландыртырлар. Николай Павловичке ол туста пір час ла полтыр. Прай пу нимелерні соонаң іҷезінең паза пиҷелерінең, улуғ харындазынаң искен.
Іди олар Киндірліг Пилтірі аалзар килгенде, пір дее нимелері чох полтыр. Чурттары даа чох халғаннар. Пастағы тустарда кізілерде, сосха фермазында даа чуртирға килістір. Чағын туғаннары Индіркі Паза аалда чуртааннар, аннаңар іҷезі Марфа Николаевна палаларынаң хада пеер кӧстір. 1964 чылда іҷелері ӱреен. Амғы туста пу сӧбіренің Акулина пиҷелері чоғыл, Михаил паза Наталья Пилтір аалда чуртапчалар. Олар, Том чирінде орыстар аразында илееде чуртап, пос тілін ундутпааннар. Ызығда пос тілінең чоохтастырбаҷаңнар одыр.
Мындағ кӧп сидікті кӧрген, кӧйее чалғаан кізілер чуртасха тың хынчалар, пик чуртирға тартылчалар. Палаларын ідӧк ӧскірчелер.
Автор :
Кирилл АНЖИГАНОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде