ЧИР-ЧАЙААННЫ ХАЙРАЛЛИРЫНДА ПОЛҒАН НА КІЗІ НАНДЫРЫҒЛЫҒ
01.02.2017
Хабарлар
Піӱӱл, хазнабыста Экология чылы чарлалғанда, чир-чайаанны паза ибіркіні хайраллир сурығларға улуғ хайығ салылар. Республикада ӧӧн тоғысты Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы апарар. Пу кӱннерде, министр Алексей СИОРПАСНАҢ тоғазып, піс аннаң иділчеткен тоғыстаңар, алнында турчатхан пӧгіннердеңер паза экологияа теелчеткен федеральнай законодательстводағы алызығлардаңар чоохтасхабыс.
- Алексей Сергеевич, чоохтап пиріңер, республикада экология саринаң киректер хайди парча?
- Чыл сай Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы полған на регионны сыныхтапча. Эксперттер чир-чайаан хайди хайраллалчатханын, предприятиелернің тоғызы ибіркізіне хайди теелчеткенін кӧрчелер. Халғанҷы сыныхтағ хоостыра, Хакасия Сибирьдегі регионнар аразында иң артыхтарның санында. Кӧзідімге, республикада киинің паза ағызылчатхан суғларның кірлелчеткені хызырылча. Производствоның артхан-халғанынаң тузаланарынҷа республика Сибирьде ікінҷі орында. Артхан-халғанының 83 %-і хати тузаланысха ызылча. Минің кӧрізімнең, экология саринаң Хакасияда киректер хомай нимес, че пӧкчең сурығлар ам даа кӧп.
- Амды республикада промышленностьты тилідеріне кӧп хайығ салылча . Предприятиелер маңнаныстығ тоғынза , Хакасияның бюджедінзер налогтар кірер, школалар паза олған садтары пӱдірілер. Че заводтарның паза хара тас аныҷаң разрезтернің тоғызы ибіркізіне кӧні теелче, хайди чир-чайаанны хайраллап аларға чарир?
- Пу сурығ прай даа чуртағҷыларны сағыссыратча полар. Анзы орта, полған на кізее арығ кии паза суғ кирек. Хакасиядағы предприятиелерні Росприроднадзор, Ростехнадзор паза пістің министерство сыбыра сыныхтапчалар. Сыныхтағлар кӧзітчелер, промышленнай объекттерде экологияны арачылир тоғыс тӧреміл апарылча. Кӧзідімге, «Аршановский» хара тас аныпчатхан разрезте 2016 чылда ікінҷі теестегі арығлаҷаң пӱдіріглер тимге сығарылғаннар. Хакасия пазы Виктор Зиминнің чахиин толдырып, мында ағызылчатхан суғларны хоза арығлаҷаң модуль пӱдірілген. Пиидегі хара тас аныҷаң чирде орныхчатхан «Майрыхский разрез» УК» ООО ідӧк ирткен чылда арығлаҷаң пӱдіріглер тоғындырған. Пу предприятие амды хара тас аныпча.
Россияда Экология чылы чарлалғанда, «РУСАЛ Саяногорск» АО пӱӱл читіре тузаланылбинчатхан хатығ сӧп-сапха алынҷа полигон пӱдірібізерге пӧгінче. «Сибирьнің МРСК» - Хакасэнерго ПАО-ның пӧлии, хустарны хайраллирға пӧгініп, ЛЭП-та ӧнетін арачыланыс турғызар. Ізенчебіс, предприятиелер, иптіг тоғынып, республиканың экономиказын даа тилідерлер, экологияа даа хорғыс ағылбастар.
- Алексей Сергеевич, Хакасияда чир-чайаанны паза ибіркіні иң тың кірлепчеткен нинҷе предприятие саналча? Адап пиріңер оларны.
- Пістің республикада чир-чайаанға хорғыс ағылчатхан 566 промышленнай объект. Олар прайзы Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозында санға алылған. Пу предприятиелернің санына кірчелер: Сойан-Сус ГЭС, Сорығдағы руда пайытчаң комбинат, ХАЗ, САЗ, хара тас аныпчатхан разрезтер паза аннаң даа пасхазы. Закон хоостыра оларның тоғызын Росприроднадзор паза Ростехнадзор сыныхтапчалар. Че предприятиелер Хакасияда орныхчалар, аннаңар чӧптезіг хоостыра піске ідӧк сыныхтағлар иртірерге чарадылча.
- Улуғ промышленнай объектгер чирні, киині ардатчатханнарынаңар чонда чоохтанарға хынадырлар, че эксперттернің таниинаң, пос киреенең айғасчатхан идінҷектер, олаңай кізілер ідӧк экологияа ӱрег ағылчалар. Алексей Сергеевич, Сірер пу сағыснаң чарасчазар ба?
- Эксперттерге киртінерге килісче. Закон хоостыра пістің министерство улуғ нимес 1800 предприятиені хайығда тутча. Оларның санына аптекалар, АЗС-тар, ай-мах чиис сығарчатхан ООО-лар кірчелер. Идінҷектер сӧп-сапты чарадылбинчатхан чирлерде тӧк салчалар алай чир-чайаанға пасха хорғыс ағылчалар. Ортын паза кічіг бизнес хазнада тилізін тіп, Россияда пос киреенең айғасчатхан улусты аймах сыныхтағларнаң «иреелебеске» чарадығ алылған. Амды идінҷектернің «налог тынағ кӱннері» полча. 20і6 чылдаң пасти 2018 чыл тоозылғанҷа, пістің инспекторларға оларны прокуратура тоғынҷыларынаң хада ла сыныхтирға чарадылча. Ағаа хоза, сыныхтағнаң килер алнында, инспекторлар идінҷектерге ӱс кӱн азынада искірчелер. Мындағ оңдайларда піске экология сурығларын пӧгерге сидік. Ӧткін чуртағҷылардаң піссер хоптар кірче, піс оларның хоостыра сах андох тоғыс апарчабыс. Санапчам, піс, хада-пірге тудынып, чир-чайаанны паза ибіркіні арачылирға кирекпіс. Аннаңар «Хабар» газета пастыра кізілерзер айланчам: піреезі экологияа ӱрег ағылчатса, сӧп-сапты чарадылбинчатхан чирде тӧк салза, пістің министерствозар хайди даа айланыңар, сайбағҷыларны нандырыға тартарбыс.
- Чир-чайаанны паза ибіркіні кірлеен ӱчӱн штрафтар сині хайдағдыр?
- Піс ӧӧнінде административнай кодекске тӧстеніп тоғынчабыс. Аны хоостыра олаңай кізілерге штраф 500 - 5000 салковай салылча. Юридическай лицоларға, экологияа ӱрег ағылзалар, 300 муң салковайға теере штраф тӧлирге килізер. Тиксі алза, 2016 чылда предприятиелерге паза кізілерге 564,5 муң салковай штраф салылған. Сизінгенде, кізілерні хатығлабаза, олар иртіре парыбысчалар. Чайғызын кӧллерде тынанчатхан улусты даа алып алза, поғыр-похсахты анда-мында артыс салчалар. Инспектор штраф сал пирзе, постарының соонҷа чыы тартчалар.
- Амды сӧп-сапты чарадылбинчатхан чирлерде тӧкчеткенін чох идеріне улуғ хайығ салылча. Пу кӧстегҷе министерство хайдағ тоғыс апарча?
- Ирткен чылда министерствоның специалисттері муниципалитеттер кізілерінең хада сыныхтағларға сыбыра чӧргеннер. Сыныхтағ тузында сӧп-сапты чарадылбинчатхан чирлерде тӧгілчеткені 14 орында ілезіне сығарылған. Андағ 9 орын чох иділген. Аннаң пасхазын муниципалитеттер чох идібізерге кирек полғаннар. Ағаа хоза, Ағбанда паза Харатаста инвентаризация иртірілчеткенде, сӧп-сап чарадылбинчатхан чирлерде тӧгілчеткен 15 орын ілезіне сығарылған. Пу тоғыс мыннаң мындар апарылар.
- 2017 чылда 1 январьда Россияда тастандыларны алынҷа чыырдаңар федеральнай закон тоғынып пастирға кирек полған. Че ӱлгӱлер аны 2019 чылда ла чуртасха кирерге чаратханнар. Алексей Сергеевич, пу закон прай чуртағҷыларға теелче, аннаңар чарыда чоохтап пиріңер.
- Пастап таныхтирға кирек, пістің хазнада читіре тузаланылбинчатхан хатығ сӧп-сап хоостыра закон 16 чыл пір дее алыспаан. Че ирткен чылда тастандыларны алынҷа чыырдаңар чарадығ алылған. Пу закон хоостыра піс республиканы пис алынҷа чардыхха пӧлібіскебіс. Олар хазна реестріне киріл парғаннар. Полғанында ла полигон пар, андар читіре тузаланылбаан хатығ сӧп-сапты апарарлар. Кӧзідімге, Шира, Орджоникидзе аймахтары паза Боград аймааның чарымы пастағы чардыхсар кірчелер, тастандыларны Ширада чығарлар. Абазаны паза Таштып аймаан, тізең, пизінҷі чардыхсар кир салғаннар. Полигон Абазада орныхча.
Анаң піс, марығ иртіріп, сӧп-сапнаң айғазар региондағы операторны таап аларға кирек полғабыс. Ол 2017 чылда 1 январьда тоғынып пастирға кирек полған. Че сидіксіністер пол парып, Россияның ӱлгӱлері пу законны ікі чыл пазынаң на тоғындырарға чаратханнар. Амды федеральнай законодательство алысча, аннаң хада орындағы законнарзар алызығлар кирілче, пічіктер тимнелче. Турғызылчатхан пӧгіннер хоостыра, піс региондағы операторны 2018 чылның 1 июльына читіре таап аларға кирекпіс. Ол прай сӧп-сапты тузында арығлир, тоғызы ӱчӱн предприятиелердең паза чуртағҷылардаң ахча чыыр. Тастандылардаңар хоза чоохтаза, олар чир-чайаанға улуғ ӱрег ағылчалар. Оларны чох идерге пӧгініп, республиканың ӱлгӱлері Харатаста читіре тузаланылбинчатхан хатығ сӧп-сапнаң хати тоғынчатхан комплексті тӧстирге сағынчалар. Ідӧк тастандыларны чарчатхан станциялар паза наа полигоннар пӱдірілер.
- Алексей Сергеевич, ағастар хайраллирынҷа киректер хайди парча?
- Мында пістің поғдархаҷаң сылтағ пар. Ирткен чылда Россияда хузух ағазын одыртарынҷа Хакасия ӱзінҷі орынға сыххан. Ідӧк 2016 чылда одыртхан ағас саны узурылчатханынаң кӧп пол парған. Прай тоғысты 13 лесничество апарча. Олар уғаа чахсы тоғыныбысханнар, хазна чахиин 100 процентке толдыр салғаннар. Сайбағлардаңар чоохтаза, закон хыйыстыра ағас кизілчеткен 13 орын табылған. Арығ-тайғаларға ӱрег 9 миллион артиинаң салковайға иділген. Амды ол сайбағны иткен кізілер чарғы пастыра нандырыға тартылчалар.
- Сірер устапчатхан министерствоның хайиина ідӧк Ағбандағы зоопарк кірче. Аннаңар ниме чоохтап пирерзер?
- Ағбандағы зоопарктың пӱӱл танығлығ чыл, ол тӧстелгеннең 45 чылын таныхтир. Пайрамны чайғызын иртірерге пӧгінчебіс, азынада прайзын хығырчабыс . Санапчам, 2016 чыл зоопаркта тӱзімніг ирткен. Хакасия пазы Виктор Зиминнің полызиинаң аның тоғынҷыларына чал ахчазын кӧдірібіскебіс. Ирткен чылда піс зоопарксар чиит тибені алып алғабыс, пӱӱл ідӧк наа аңны садызып аларға сағынчабыс. Амды абаларға паза тигрлерге наа чурт тимнепчебіс. Кибір хоостыра зоопаркта кӧп аймах акциялар, мероприятиелер иртірілер.
- Алексей Сергеевич, Экология чылы чарлалғандан «Хабар» газетаның хығырығҷыларына хайдағ чӧптер пирерзер?
- Иң пастап газетаның хығырығҷыларына ырыстығ поларға, хазых чӧрерге алғапчам. Минің кӧрізімнең, чир-чайаанны паза ибіркіні хайраллирында полған на кізі хозым идерге кирек. Мында кӧп кӱс паза тус киректелбинче. Сӧп-сапты тузында арығлаңар, палаларыңны чир-чайаанны хайраллирға ӱгредіңер.
Пӱӱл піс аймах акциялар, марығлар паза мероприятиелер иртірерге пӧгінчебіс. Олардаңар министерствоның сайтында піліп аларға чарир, прайзын акцияларда аралазарға хығырчабыс.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде