НОҒА ПАЛАЛАРЫБЫС ПОС ТІЛІН ПІЛБИНЧЕЛЕР?
12.01.2022
Хабарлар
Чыылығ. Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаковтың устаанынаң правительство туразында хакас тілін, культуразын паза этнотуризмні хайраллирынңа паза тилідерінңе чыылығ ирткен
Хайди таныхтаан чыылығ алнында Михаил Побызаков, тоғысчы ӧменің 2021 чылдағы иң улуғ чидии - ол Хакасияда пос тілін хайраллирынӌа паза тилідерінӌе хазна программазын алғаны. Аны олар ирткен чылда ноябрьда алғаннар. Программада кӧріл парған мероприятиелерге бюджетте 23 миллион салковай салыл парған. Ол алты чылға кӧріл парған. Чуртасха, тізең, пу чылдаң сығара киріліп пастир. Программа чуртап сыхса, андар алызығлар, хоза мероприятиелер кирерге чарир. Таныхтирға кирек, пос тілін тилітчең хазна программазы Хакасия пазы Валентин Коноваловтың чахиинаң тимнелген.
Хакасияның правительство туразында ирткен хакас тілін, культуразын паза этно-туризмін хайраллирынӌа паза тилідерінӌе чыылығда, тізең, ӱзӱріге нинӌе-де сурығ сығарылған, ол - олған садтарында паза школаларда хакас тілін ӱгренері, Алтай паза Шира аймахтарында хакас тілін ӱгренерінӌе сидіксіністер, Асхыс паза Таштып аймахтарында этнотуризмнің тилізі паза ағырсымнығ сурығлары.
Хакасияның ӱгредіг организацияларында хакас тілі хайди апарылчатханын искірген республиканың ӱгредіг паза наука министрінің орынӌызы Юрий Сагалаков. Аның таниинаң, Хакасияда тӧреен тілні 13 муң азыра хакас пала ӱгренче. Ідӧк аны олған садынзар чӧрчеткен орыс олғаннар ӱгренчелер. Ол ӧӧнінде Ағбан городтың, Алтай паза Ағбан пилтірі аймахтарының кічіг чуртағӌылары. Таштып аймаанда, тізең, хакас тілі прай олған садтарында ӱгренілче. Ағбанда халғанӌы чылларда хакас тілін ӱгренчеткен школа алнындағы организацияларның саны хозыл парған. Іди 2014 чылда тӧреен тілні 14 олған садында ӱгренген ползалар, 2021 чылда - 39! Асхыс, Пии, Таштып паза Алтай аймахтарының школаларында хакас тілі ӧӧнінде предмет чіли апарылча.
Хакасияда пос тілі специалисттерін тимнирі узарадылча. 2013 чылдаң пасти Хакас хазна университедінде кӧстегліг оңдайӌа 23 ӱгретчі тимнелген, 4-і ам даа ӱгренче.
- 2020 чылдаң пасти піс Харатастағы механико-технология техникумында пасталығ класстар ӱгретчілерін тимнеп пастабысхабыс, хайзылары хакас тіліне ӱгредерге праволығлар. Студенттер анда 2 чыл 10 ай ӱгренчелер, - таныхтаан Юрий Гаврилович.
Хакас тілін тилідеріне республиканың устағ-пастаа улуғ хайығ салча. Іди хакас тілі кабинеттеріне оборудование аларына, ӱгредіг пособиелерін сығарарына гранттар паза субсидиялар позыдылча. Хакас тілі ӱгретчілері паза воспитательлер Хакасия паза тиксі Россия синінде пӧзік сыйыхтарға турысчалар. Ол Асхыс аймаандағы Ӱс чул аалның ортымах школазының ӱгретчізі Татьяна Тимофеевна Тюмерекова, Ағбандағы 24№ школаның ӱгретчізі Олеся Илларионовна Улугбашева, «Дашенька» олған садының воспитательі Сарима Романовна Тюренева. Ідӧк ӱгредіг пособиелерін паза кинделер сығарары узарадылча.
Ирткен чылда республикада «Традиции и инновации в реализации государственной языковой политики Российской Федерации в сфере образования и науки регионов Сибири и Дальнего Востока» тиксі Россияның наука-практикалығ конференциязы ирткен. Аның араласчыларының
пастаанынаң Сибирьнің паза Ыраххы Востоктың чоннарының тіллерінӌе тоғысчы ӧме тӧстелген. Ученайлар нинӌе-де чарадығ алғаннар, ол - регионнар аразындағы тӧреен тілӌе олғаннар олимпиадазын иртірері, гимназиялар 1 ассоциациязын тӧстирі, регионнар аразындағы тіл лагерьін азары, Северзер 1 тоғынарға парыбысхан сӧбірелернің палаларын тӧреен тілге ӱгредері паза даа пасхазы.
- Амды Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы позының алнында пӧгін турғысча: олған садтарында паза школаларда хакас тіліне ӱгредер синні кӧдірері, ӱгредіг пособиелерін чахсыландырары паза сӧбірелернең чағын тоғынары... - теен Юрий Сагалаков.
Ӱгредіг киреенде хакас тілін хайраллирынӌа тоғыс чахсы парған ӱчӱн чыылығ араласчылары опытнаң паза чӧптернең алысханнар. Іди Таштып аймаа пазының орынӌызы Елена Цыганкованың искіриинең, олғаннарны пос тіліне кӧніктірер пӧгіннең, А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театры Таштыпта ойын турғысса, аймахтың устағ-пастаа олғаннарға билеттер аларына ахча позытча. Ойын кӧрерге олған-узахты прай ааллардаң тартчалар. Мындағ тоғысты Таштыптың устағ-пастаа аннаң андар узарадарға пӧгінче.
«Хакас чирі» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев пос тілін хайраллирынӌа паза тилідерінӌе хазна программазы хоостыра редакцияа субсидия позыдардаңар чӧпнең сыххан. Аны хоостыра республиканың ӱгредіг организацияларына, хайда хакас тілі апарылча, «Хакас чирі» газетаа тикке пазынар оңдай поларӌых. Пілдістіг, хакас газетазы пос тілін хайраллирына улуғ хозым итче. Аның хоза сығарыстары ӱгретчілерге, воспитательлерге, олған садынзар, школаа чӧрчеткен палаларға тузалығ.
Алтай паза Шира аймахтарында хакас тілін ӱгренерінде хайдағ сидіксіністер тоғасча? Алтай аймаанда хакастар ӧӧнінде Аршаннар аалында чуртапчалар. Хайди таныхтаан чыылығда Алтай аймаа пазының орынӌызы Наталья Доброва, пу даа аалда тӧреен тілін пілчеткен сӧбірелернің саны хызырылча. Ӧӧн сылтағ - аалдағылар хакас тілінең чоохтаспинчалар паза іӌе-пабалар тӧреен тілні пілбинчеткен сылтаанда палалары ідӧк пос тілінең чоохтаспинчалар. Андағох кирек Шира аймаанда. Пу муниципалитетте нинӌе-де ле аалда хакас сӧбіре чуртапча. Улуғлар хакас тілін пілбинчеткенде, палалары ідӧк пос , тілінең чоохтаспинчалар. Ӱгредіг организацияларында тӧреен тіл предмет алай факультатив чіли апарылча. Аны хакас таа, орыс таа олғаннар ӱгренчелер. Ідӧк аймах культура мероприятиелері апарылча.
Чыылығда этнотуризмнің ағырсымнығ сурығлары кӧдірілген. Асхыс аймаанда хакастар кӧп чуртапчатханда паза анда хакас культуразы, пасха муниципалитеттернең тиңнестірзе, чахсы хайраллалчатханда, Асхыс аймаанда этнотуризмні тилідерге сала ниик. Ағаа хоза музейлер саны кӧп, хайдар чыл сай кӧп турист килче. Асхыс аймааның позының проекттері пар. Ол «Вкусный Аскиз» паза «Аскиз - сердце Хакасии». Олар хакас ас-тамаан тилідеріне кӧріл парғаннар.
Таштып аймаандағы этно-туризмнің тилізін чарытхан Елена Цыганкова. Хайди ол таныхтаан, муниципалитетте этнотуризм тиліпчетсе дее, сидіксіністер пар. Ол хомай чоллар, хакас ас-тамаан тимнепчеткен кафелер, гостиницалар асхынах, алай ба чоғыл. Инвесторлар андар кірерге маңзырабинчалар...
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде