Прай чонның ӱлӱкӱні
21.02.2024
Хабарлар
Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱніне. Аны Россияда чыл сай 23 февральда пайрамни таныхтапчалар. Пу кӱн хазнаның прай даа чонының ӱлӱкӱніне айлан парған
Пайрамның тархыны
Ӱлӱкӱннің тархыны ыраххы 1918 чылдаң пасталча. Пу кӱн Тоғысчы-кресеннернің Хызыл Армиязының тӧреен кӱніне саналча. Пастап аны тың таныхтабаҷаңнар даа. Соонаң на, аны сағысха киріп, 1922 чылда ВЦИК-тың президиумы Хызыл Армия тӧстелгенінің тӧртінҷі чылын таныхтирдаңар чарадығ алыбысхан. Аннаң сығара ӱлӱкӱнні Хызыл Армияның паза Флоттың кӱні тіп официальнай оңдайнаң адап сыхханнар.
Илбек Ада чаа тузында пу кӱн чааҷыларға улам танығлығ полыбысхан. 1943 чылның 23 февральында Хызыл Армия Сталинград хыринда немец-фашист войсколарын унада сапхан. Пір чыл пазынаң олох кӱнде ыырҷыны Днепр суғдаң кидеркі cаринзар сӱрген. 1945 чылның 23 февральын Хызыл Армия, Гитлернің армиязын унада саап, Европа чирінде удурлаан.
1946 чылда, Илбек Ада чаа Чиңіcнең тоозылған соонда, ӱлӱкӱннің адын пазох алыстырғаннар. 23 февраль Совет Армиязының паза Чаа-талай флодының кӱні полыбысхан. Аннаң сығара пу ӱлӱкӱнні парадтарнаң, салюттарнаң таныхтап сыхханнар, армия паза флот ветераннарын орденнернең паза медальларнаң пайрамни сыйыхтаҷаңнар. Пастағы туста пу кӱнде Совет Союзында чааҷы службазынаң палғалыстығ кізілерні ле чеестеҷеңнер, че соонаң Чир-суун паза постарының сӧбірелерін арачылирға тимненчеткен прай иреннерні алғыстап сыхханнар. Іди ӱлӱкӱн кӧӧлҷе тиксі «иреннер кӱніне» айлан парған.
Амғы «Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱні» аттығ ӱлӱкӱнні 1995 чылда Россияның пастағы президенті Борис Ельцин чарат салған. 2002 чылда Россияның Хазна Думазы 23 февральны тынағ кӱні ит салған.
Матыр чир-суғҷыларыбыс
Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱнінде піс хазнаның амыр чуртазын арачылирға турыбысхан прай матырларны, сағысха киріп, чеестепчебіс. Олар прай тустарға чонның поғдархазы полып халчалар. Россияда пір дее сӧбіре чох полар, хайзына Илбек Ада чаа теелбин халған. Пу хорғыстығ чаа кӧп миллион кізінің чуртазын апарыбысхан. Аның соонда даа илееде кизек чаалазығлар полған, хайзыларында пістің чир-суғҷыларыбыс араласханнар. Амды оларның санына ӧнетін чаа операциязы кір парды.
Илбек Ада чааның фронттарында пістің чир-суғҷыларыбыс махачы чааласханнар. Хакасиядаң чааға парған чааҷылардаң 35 кізі Совет Союзының Матыры пӧзік атха турысхан. Оларның санында полғаннар хакас ооллар Михаил Иванович Чебодаев паза Михаил Егорович Доможаков. Ідӧк Хакасияның 17 махачы оолғы Слава орденінің толдыра кавалері полыбысхан, оларның аразында хакас ооллар Митрофан Николаевич Доможаков паза Михаил Степанович Побызаков полғаннар. Слава орденінің толдыра кавалері Совет Союзының Матыры атха турысханнарға право хоостыра тиңнелче.
Хазнаның амғы тархынындағы чаалазығларда, постарына айабин, махачы чаалазып, чуртастарын пир салған ікі хакас оол Игорь Ахпашевке паза Аймир Миягашевке Россияның Матыры пӧзік ат пирілген.
Игорь Ахпашев Алтынзархы Кавказта чоннар аразындағы террористтердең тоғыр чаалазығда Грозный городта 1995 чылда чуртазын пир салған. Ол танкист, гвардияның улуғ лейтенанты полған. Аннаңар пістің газетада кӧп хати пазылған. Ағаа паза Аймир Миягашевке Ағбанда тимір чол вокзалы алнындағы ачыхта «Кизек чаалазығларда чуртастарын пир салған Хакасияның оолларына» мемориал комплексі хыринда хола бюсттар турғызылған.
Арғыстарын ал халған
Россияның тархынында кӧп кирек пол парча, хаҷан кізі, позына айабин, пасхазының чуртазын ал халча. Хайди пісті ӱгретчеңнер – позың пар хал, че арғызыңны ал хал. Андағ хаалағ идіп, чуртазын пир салған матыр чир-суғҷыбыс, хакас оол Аймир Миягашев.
Радист-разведчик Аймир Миягашев
Ол Хакасияда Таштып аалда 1995 чылда тӧреен. Ағаа ӱс час полғанда, паба-іҷезінең хада Чукотка автоном округындағы Эгвекинот поселоксар кӧс парыбысхан. Аймир кічігдең спортха тартылған – кӱреснең айғасчаң, хоккей ойнирға хынҷаң. Школада патриот мероприятиелерінде ӧткін араласчаң.
Школаны тоозып, Сибирьнің Хызылчардағы федеральнай университедінзер ӱгренерге кірген, че ікі чыл ӱгреніп, пасха чолҷа парарға сағыныбысхан. 2016 чылда чааҷы службазына хығыртылған, анда Новосибирсктегі чаа устағ училищезінде разведка кафедразында ӱгредіг тимненізін ирткен. Анаң аны Ӱcтӱнзархы чаа округынзар служба иртерге ысханнар.
2017 чылда, армияда чааҷы cлужбазын узарадарға сағынып, контракт идіп алған. Іди ол Ӧӧн разведка штабының (ГРУ) ӧнетін кӧстегліг отрядының радист-разведчигі полыбысхан. Мында пілерге кирек, андағ отрядтарзар иң пӧзік тимненістіг ле чааҷылар алылчалар. Андағы служба тузында Аймир кӧп ӱгредіглерде араласхан. Илбек Ада чаадағы Чиңіcтің 75 чылына чарыдылған Хабаровсктаң Москваға теере походта араласхан. Отрядынаң хада 8 муң азыра километр чорыхнаң парған ӱчӱн Суворовтың медальынаң сыйыхтатхан. 2020 чылда ол спецназ отрядының улуғ радист-разведчигі полыбысхан.
2022 чылның 24 февральында ӧнетін чаа операциязы пасталғанда, Аймир позының спецназ отрядынаң Украиназар ӧнетін пӧгіннер толдырарға парған. Часхыдағы прай чаалазығларда ағаа аралазарға киліскен. 27 майда аның ӧмезі ыырҷының кӧп саннығ кӱстеріне урун парған. Хазыр чаалазығ парчатханда, пістің чааҷылар аразынзар ыырҷының гранатазы учух килген. Ефрейтор Миягашевтің ӱр сағынар тузы чох полған: арғыстарын арачылап халарға сағынып, ол позы граната ӱстӱнзер чадыбысхан. Іди, арғыстарын ал халып, ол позының чуртазын пир салған. Аймир хаҷанға даа 26 частығ полып хала парды.
25 августта 2022 чылда Россия президентінің Указынаң чаалазығда махачызын паза матыр хылиин кӧзіткен ӱчӱн гвардияның ефрейторы Аймир Евгеньевич Миягашевке Россия Федерациязының Матыры пӧзік ат пирілген (ӱреен соонда).
Чиит оолның хынчатхан хызы халған, олар тӱрчедең той идерге сағыс тутханнар. Хынчатхан хызы піди аны сағысха кирче: «Сынны чоохтаза, мин аны бюсттағы осхас хатығ хылыхтығ кізі чіли сағысха кир полбинчам. Мағаа ол сыбыра ачых-чарых хылыхтығ, паарсах Аймир чіли сағыста халған. Позының тоғызына тың хынҷаң, Чир-суун арачылапчатханына поғдархаҷаң...»
Матырны халғанҷы чолға тӧреен чирі Хакасияда ӱдескеннер. Паба-іҷезі Чукоткада чуртапча, оларға оолғының сыйии читірілген. Іди гвардияның ефрейторы Аймир Миягашев Россияның ікі регионының Матыры полыбысхан.
Амды Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱні чағдап килді. Пу кӱнде піс Чир-суубыстың пос алынҷа амыр чуртазы ӱчӱн турысхан прай матырларны ундубин сабландырчабыс, олар пістің чӱреебісте хаҷанға даа халчалар.
Коллаж Дмитрий Сунчугашевти, сом интернеттең алылған
Автор :
Николай Султреков
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде