ААРЛАСТА – КИБІРЛІГ СӦБІРЕ
08.02.2023
Хабарлар
Азых чоохтазығ. Россияның Хазна Думазының сӧбіре, ипчілер паза палалар сурығларынҷа комитедінің кнезі Нина Останинанаң хабазығлардаңар паза оларны алғыдарға киректелчеткеннеңер чоохтасчабыс
НИНА АЛЕКСАНДРОВНА ОСТАНИНА – ПОЛИТИК, СОЦИОЛОГИЯ НАУКАЛАРЫНЫҢ КАНДИДАДЫ, РОССИЯНЫҢ ХАЗНА ДУМАЗЫНЫҢ ПИС ХЫҒЫРТИИНЫҢ ДЕПУТАДЫ (II – V ПАЗА VIII). ОЛ КПРФ-тың ФЕДЕРАЛЬНАЙ ПІЧИИНҶЕ ТАБЫЛҒАН, ОРЕНБУРГ, САМАРА ПАЗА УЛЬЯНОВСК ОБЛАСТЬТАРЫ ӰЧӰН НАНДЫРЧА. 2021 ЧЫЛНЫҢ ЧАРЫС АЙЫНАҢ СЫҒАРА ХАЗНА ДУМАЗЫНЫҢ СӦБІРЕ, ИПЧІЛЕР ПАЗА ПАЛАЛАР СУРЫҒЛАРЫНҶА КОМИТЕТ КНЕЗІ ПОЛЧА. ІДӦК ОЛ «РОССИЯНЫҢ ІЗЕНІЗІ» ТИКСІ ХАЗНАДАҒЫ ИПЧІЛЕР ПІРІГІЗІНІҢ ЛИДЕРІ. 50 АЗЫРА ЗАКОН ПРОЕКТІНІҢ АВТОРЫ ПОЛЧА ПАЗА АВТОРЛАР САНЫНА КІРЧЕ, ОЛ САНДА «ЧИИТ СӦБІРЕЕ ЧУРТ», «КӦП ПАЛАЛЫҒ СӦБІРЕЛЕРГЕ ХАЗНА ХАБАЗИИНАҢАР», «ЧУРТ ПОЛИТИКАЗЫНДА ЧИИТ СӦБІРЕЛЕРГЕ ХАЗНА ХАБАЗИИНАҢАР» ЗАКОННАРНЫҢ.
Нина Останина Хакасияҷа тоғыс чорығында «Минің пос киреем» кінде идінҷек-ипчілернең тоғасхан, С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызы кінінде халых пірігістерінің, диаспоралар кізілерінең паза олаңай чуртағҷыларнаң чоох алысхан, республиканың перинатальнай кінінде паза Саяногорсктағы реабилитация кінінде пол килген. Тоғынҷыларнаң чоохтазып, ол чал ахчазы синінеңер, федеральнай синде нименең хабас пирерге киректелчеткеннеңер сурығлар пирген. Ідӧк Хакасияның республика газеталарының хабарҷыларынаң тоғазып, оларның сурығларына нандырар тус тапхан.
– Нина Александровна, хайдағ пӧгіннең Хакасиязар килгеніңерні чарыт пиріңер?
– Тоғыс чорығының пӧгіні – Хакасияда чуртапчатхан кізілернең тоғазып, оларны сағыссыратчатхан ӧӧн сурығларны піліп алары. Ол Хазна Думазының депутаттары турғысчатхан сурығлар ба алай чонны пасха ниме сағыссыратча ба?
Пастағыох тоғазығдаң мағаа пілдістіг полған: ол сала пасха сурығлар. Ол банктарның, пос киреенің алнын алары нимес. Чонны амғы тустың сидіксініcтері сағыссыратча: cӧбіре пазы мобилизацияа тартылған полза, хайди ағаа чуртирға; аны пір чааҷы частьынаң пасха частьсар кӧзірібіскеннер, прай пічіктері чідірілген, сӧбіре, тізең, пір хабазығ даа албинчатса, ниме идерге, хайди ол ахчаны алып аларға? Кізі сағбазы чох чіт парза, хайди сӧбірее чуртирға? Пілдістіг, ағаа 195 муң салковай (чааҷының «чал ахчазы») тӧлелбинче, сӧбірее, тізең, чуртирға кирек.
Сӧбіре парызы полған на кізее чуртап парыбызар синні асчатханнаңар, палаа тӧлеглерні ал полбинчатса, ниме идерге? Федеральнай ӱлгӱлер, тізең, алызығларны махтапчалар: амды читі хабазығ орнына – пір! Пірге социальнай пособиенің ис-пайға паза ахчаа кирексінізін хыйа идерге киректелчеткенін кӧріп алдым. Ноғадаңар? Пістің сананыстарыбыснаң, тиксі хазнада пу пособиені сӧбірелернің 40 азыра проценті ал полбас! Олар пірге социальнай пособиедеңер законның чуртасха кирілчеткенінең хыйыс халғаннар. Сидіксініcтер кинек олғаннарнаң, кинек тӧрееннернең пар. Олар прай орыннарда тӧӧй. Пір кирек – оларзар ӱлгӱ паза Социальнай страхование чыындызы (ФСС) кӧрчеткені, саңай пасха – сынында чон хайди чуртапчатханы. Аннаңар мин сағынчам, чонны истіп, ол сурығларға ӱлгӱ хайар алызығлар кирер ӱчӱн, оларны Хазна Думазында кӧдірерге.
Мин пілчем, амды ӧнетін чаа операциязы парча, чиңіске прай ниме идерге киректелчеткенін, че олох туста кізілерге ам чуртирға кирек, хабазығ чардыхти мобилизацияа тартылғаннарның сӧбірелеріне киректелче. Хакасия, пасха регионнарның алнына кіріп, республика пазының устаанынаң хабазығларны чарадыбысхан паза чуртасха кирче. Аны кӧріп, мин республиканы федеральнай синде кӧзідімге турғызарбын.
– Ниме-нооға паалар тӧреміл кӧдірілче. Пу чағында кинек олғаннарға, кинек палалығ сӧбірелерге, ӧкістерні ӧскірчеткен сӧбірелерге хабазығлар ӱзӱрілер бе?
– Чон кӧрізінең, паалар «кізі хорғыстығ» синҷе кӧдірілчелер, че ӱлгӱ паза Росстат саннарынаң, инфляция 11,9 процентке тиңнелче. 12 процентке дее, 12,1 процентке дее нимес, 11,9 процентке тиң. Пу инфляция синіне алынҷа социальнай тӧлеглер кӧдірілер, ол санда іҷе капиталы, аймах пособиелер паза пасхазы. Че ол прайзына теелбес, кӧзідімге, сірер адаан категорияларға. Сірер ӧкістерге хабазығдаңар сурчазар, че олар федеральнай синде алылбинчалар. Ол субъекттерге паза муниципалитеттерге теелче, ол санда ӧкістерге чурт аларынҷа сурығ. Че алылған законнар пар, ол санда Россия президенті чахиинаң федеральнай правительство тимнеен опека органнарының тоғызын иптирдеңер закон, хайзы илееде хайығ тартхан. Чоох парған паланы, іҷе-пабазы чох халза, чағынғы туғаннарына ӧскірерге пирері иң пурун ӱзӱрілерге киректелчеткеннеңер. Оларның андағ право пар.
Че прай ла туғаннар чахсы полбинча, салтарында илееде сайбағ сығысча, хырыс-табыс полча. Аннаңар сыныхтағ киректелче, ағаа килістіре чахығлар пирілген. Че хаҷан олох аға-ууҷа сыныхтағда аймах психология тесттерін иртче, пічіктер чыыпча, паланы ол тусха хазна учреждениезінзер кир салчалар. Іди чарабас! Пала іди дее ӱрӱк парған, ағаа хоза аны аға-ууҷазынаң алып алчалар... Іди полбас ӱчӱн, хайдағ-да чарадығ аларға чарир нооза? Мындағ туста кізі омазын чідірбеске, пос палазын ол ӧкіc орнына турғызарға кирек.
Мин хайдағ даа пастых регионнарзар удаа чӧр турзын тіп сағынчам. Ол, пічіктернең тоғынар орнына, кізілернең харахтаң харахха кӧріссе, пістің законнарда читпестер дее, чонның кӧңніне кірбинчеткен сурығлар асхынах полар, пӱӱнӧк чарадығ киректепчеткен сидіксіністер дее чох полар. Прай сурығлар ахча кӱзінең пӧгілбинче!
– Сірер устапчатхан комитет кiзi чанын киректепче...
– Кізі чаны хаҷан даа толча, аны хорат полбассың. Хазна Думазының кнес орынҷызы Петр Олегович Толстой, піссер килгенде, теен: «Мин сірернің комитет пастыра прай законнарны иртір турғам. Сӧбіре саринаң кӧрерге кирек: чахсы алай хомай полар ба?» Мин аннаң чарасчам. Ол иртінчеткен Кидеркі сари ипчіні кӧдірче. Пістің хазнада ипчі – ол килкім «портфель»: ирі, палалары. Ол чахсы. Пістің ипчілер хайхастығ. Аннаңар хазнабысха ипчілерге хабазарға кирек.
– Чоохтап пиріңер, сірернің паза комитеттің пастағлары законнарға удаа кирілчелер бе?
– Минің кӧрізімнең, азығ айында ӱзӱріге сығарылар закон проектінің чолы азых полар. Ол Россияның палаларын ынағ нимес хазна чуртағҷыларына ӧскірерге чаратпастаңар закон проекті. Ол минің пастаам. Мин 2022 чылның орғах айындох, тоғысчы ӧме тӧстеп, ол пастағнаң сыххам. Аннаң кӧстегліг министерство, Федерация Чӧбінің паза Хазна Думазының прай комитеттері чарасча. Пасха фракциялардаң арғыстар ідӧк пу пастаға хабасчалар.
Аның алнында пасха хан чирлерінің кізілеріне суррогат оңдайнаң іҷе поларға чаратпинчатханнаңар закон алылған. Пістің хазнада суррогат оңдайнаң іҷе полары – ол пос палазын кӧрбес кізілерге пала табарынҷа полызығ. Че сынында пір саринаң ол палаларны садызар оңдайға айлан парған, пасха саринаң – ипчілернің паза сӧбірелернің пос палаларын ӧскірерге ахча тоғынып алҷаң оңдай. Ӧӧнінде оларның полызығларынаң пасха хазналардаң чалғызан чуртапчатхан пай иреннер тузаланғаннар. Пу киректі тохтадарға кирек полғаннаңар мындағ закон алылған.
Кӧп палалығ сӧбірелерге хабазарынҷа закон проектін алыбысса, чахсы поларҷых. Піс аны часхыдағы сессияның ӱзӱриине сығарарбыс. Закон проектін пӱӱнгі кӱнге килістіре тимнирге кӱстенгебіс. Россияда кӧп палалығ сӧбіренің пірге оңнаа даа чоғыл. Піске сӧбіре ӱс паза аннаң даа кӧп палалығ полза, кӧп палалыға саналчатханын таныхтап саларға киректелче. Андағ оңдайнаң ӱлгӱ органнары кӧп палалығ сӧбірее кемні санирын пос алынҷа кӧрбестер. Нинҷе частығ паланы сӧбірее кирері таныхталар: 16, 18 алай 23 часха теере, ол ам даа ӱгредіг алчатса?
– Закон чуртасха кирілері пірее оңдайнаң хайығда тудылар ба?
– Пу закон проектінде федеральнай синде читірілер хабазығлар, регион паза муниципалитет ӱлгӱлеріне хайдағ хабазығларны кирердеңер чӧптер кӧрілер. Федеральнай синде пір социальнай стандарт тӧстеп саларға кирек тiп санапчабыс: сӧбіреде тӧртінҷі пала тӧрізе, аның социальнай чуртты тикке алар правозы ползын. Ағбанда тӧріпчеткеннер саны ӱрееннер санын аспинча, че демография суриин Тывадаң паза Хызылчар крайынаң кӧсчеткеннер санынаң на пӧк полбаспыс. Ирткен чылда Россияның чуртағҷылары 550 муңа син парған, алындағы чылда – пір миллионға. Тымоға ла састыр полбассың! Піс сынында пу сурығны пӧгерге сағынзабыс, кӧп палалығ сӧбірелерге хабазарынҷа ӱзӱріглердең сағыстарны чуртасха киріп пастазабыс, піске хайығ даа кирек полбас, сӧбірелер постары пала табарға хынарлар.
– Толдыра нимес сӧбірелерге хайығ тӱзедіг киректепче бе?
– Пістің фракция (КПРФ) Россия Конституциязының наа кӧрімін тимнепче. 2020 чылда алылған Конституциядағы тӱзедіглер сылтаанда социальнай хабазығлар хызырылған. Піс 1936, 1977 чыллардағы конституцияларда ниме полғанын паза амғы Конституцияда ниме халғанын кӧрібіcкебіс. Анда іле пазылған: кӧп палалығ, толдыра нимес сӧбірелерге хабазарға, олғаннар пірігіcтеріне, хоза ӱгредіг пірігістеріне хабазығ читірерге. Прай ол хабазығларны кирерге пӧгінчебіс. Хомзынысха, Конституциядағы чӧптер ідӧк ле чӧптерде халчалар. Хайди даа кӧрілген хабазыға киріп, хазна сӧбіре-олған политиказын тӧстебіссе, чарир сурарға: чиит сӧбірее чурт пирердеңер, чиит специалистке пастағы тоғыс орнынаңар, кӧп палалығ сӧбірее хабазардаңар закон ноға чоғылын? Аннаңар молҷирға чидер, сын киректер чуртасха кирерге киректелче.
– Хакасияда чуртағҷылар ӧкіс олғаннарны опекаа хынып алчалар. Оларның кӧрізінең, пирілчеткен ахча сині асхынах. Итсе, чахсы кирек итчелер...
– Мин просвещение министерствозы тимнеен законны таныхтаам. Сірер чахсы кирек тідер, че пірееде андағ чахсы кирек орнында чабды «чазынча». Москва облазында илееде сӧбіре политикадағы кізілер холынаң палаларны ӧскірерге аларын ахча тоғынҷаң оңдайға айландырып алғаннар. 15 пала алчалар! Полған на палаа хайығ айландырып аларға чарир ба? Нимее ол кирек? Ол профессиялығ сӧбіре адалча. Мин андағ профессиядаң тоғырбын. Іҷе-паба полары профессия полбинча, кізі ағаа чайаларға кирек. Хайди сірер таныхтаазар, депутаттың чаны пар, іҷе-пабаның ол уламох поларға кирек. Аннаңар пір сӧбірее ӧскірҷең пала санын хызырары кӧрілче.
– Кем андағ сурығны пӧк турар?
– Опека органнары. Палалар сӧбіреде чахсы чуртапчатсалар, ноға хоза пала оларға пирбеске? Че олох туста удаа сӧбіре паланы алча, ол хайдағ кӧріп алча, кӧңніне кірбезе – айландыр пиредір. Андағ сӧбірее пір чыл пала ӧскірерге аларға чарадылбинча. Олар палаа улуғ ӱрег итчелер. Чахсы сурығ ӱчӱн алғыс ползын.
– Хакасияда полып, сірер закон сығарҷаң пастағларға пірее наа сағыс таптыңар ба?
– Киҷеезіндӧк (Ол полған азығ айының 1-ғы кӱні. – Авт.) тоғыныбызып, піс Россияның арачыланыс министрі Сергей Кужугетович Шойгуның адына пічік ызыбысхабыс. Пір ипчінің ирі ікі-ӱс ай сағбазы чох чіт парған, ол туста аның сӧбірезіне пір тӧлег дее пирілбинчеттір. Ипчі кізі хазии сылтаанда тоғын полбинча, 17 частығ палазын профтехучилищеде тикке азырапчалар, чахсы, устағҷы хабас пирген. Аннаңар сағбазы чох чіт парған чааҷының ӱчӱн аның тӧлеглерінің, 195 муң салковайның, чарымын даа, сӧбірее читірердеңер сурығны пӧкчебіс. Пӱӱн мағаа ідӧк искіргеннер: мобилизацияа тартылғаннар чарадылған тӧлегні алчаттырлар, пос кӧңнінең парғаннарның пір дее социальнай гарантия чох полтыр. Іди чарабас. Арачыланыс министрінің орынҷызы, піске сан пиріс идіп, теен: «Окопта прайзы тиң!» Чахсы сӧстер, че киректе іди нимес.
Идінҷек ипчілер мындағ сурығ турғысханнар: посха тоғыс таапчатхан алай идінҷек полғаннаң пір чыл ирткенҷе, кізінің имнег полызии соонҷа хазна учреждениелерінзер айланарға чарабас. Кинетін инфаркт алай инсульт пол парза даа – чарабас. Ӱреп парза, тізең, пір дее ниме тӧлелбес. Аннаңар килістіре тӱзедіглер хайди даа киректелче.
Кинек кізі соонҷа кӧрчеткен ӱчӱн тӧлег 1200 салковай полтыр. Ол най тӧбін, уламох кинек пала соонҷа кӧрер ӱчӱн. Мағаа ол кізі хараана кӧрерге уйадыстығ.
Бюджет алылчатханда, мин тӱзедіг киргем, аннаңар Социальнай страхование чыындызы устағҷызына уйатчаң сылтағ чоғыл. Ол «Единая Россияның» 323 депутады, чалтанып, пу тӱзедіглер ӱчӱн ӱн пирбеен. Хайди олар, регионзар киліп, табығҷылар алнында сан пиріснең чӧрчелер?! Мин сірернің депутадыңар Сергей Михайлович Соколдаң сурарға сағынғам: кем законнарны алар? Сур полбаам. Сірер сурдар. Мин республикада нимес, федеральнай синде пӧгілчеткен анҷа сурығ кӧр салдым. Аннаңар мандадын пир салзын... Хазна Думазында даа ол кӧрінминче.
Ӧнетін чаа операциязының араласчызына улуғ махтағ! Аралассын аннаң андар, ол уғаа турыстыра кирек! Че Хазна Думазында чонны арачылаҷаң законнар аларға киректелче, ідӧк Хакасиядаңар сағынарға!
– Пӱӱнгі кӱнде сӧбіреде чон кибірлеріне тудынарға кирек пе? Хайди сірер сағынчазар?
– Уғаа чахсы сурығ, уламох мин Сӧбіре кодексіне тӱзедігнің авторы полчатханда. Піс кибірліг сӧбірее тудынарға чарлаанда, сӧбірее оңнағ пирерге кирек: ниме ол андағ, ниме піс хайраллирға сағынчабыс? Піске кибірліг сӧбіре – ол иреннең ипчі хоных хонғаны, ол Россия Конституциязында пазыл парған. Пілдістіг, пір поллығ хоныхтардаң тоғырбыс.
Олох туста піске сӧбіре ол иреннің паза ипчінің хоных хонғаны ла нимес, ідӧк ол палалар, пархалар, аға-ууҷалар – кӧп тӧлліг сӧбіре, хайда культура, тархын, чон, тіл кибірлері иң чахсы хайраллалча. Европа таратчатхан кибірі чох палғалыстар Россия чирінде тамырланмасха киректер. Аннаңар тӱзедіглер кирек.
Президент позының кибірліг сӧбірені хайраллирдаңар чахиинда ниме аарлирға киректелчеткенін чахсы чарыт пирген. Тӧрт наа регион пазынаң чӧптезігде хол саларына пісті, Федерация Чӧбін паза Хазна Думазын, чыып алғанда, ол позының айланызында кибір-чозахтығ, культура аарластарын хайраллирға киректелчеткеніне ӧӧн хайығны айландырған. Аның таниинаң, чаа чир ле ӱчӱн парбинча, чаа прай фронтта парча: хыйғалар ӱчӱн, культура кодын алыстырар ӱчӱн. Піс аны хайраллабазабыс, піcтің дее 1-ғы номер іҷе/паба, ікінҷі номер іҷе/паба полар... «Піске ол кирек пе?» – сурған ол. «Чох!» – нандырғабыс піс позыбысха.
Аннаңар ол кирексініcтерні, законда кӧріп, чуртасха кирерге кӱстенербіс. Пӱӱнгі кӱнде ЛГБТ-ны сабландырарынаң тоғыр закон алыл парған, мин аны тимнирінде араласхамох. Ізенчем, пістің «Лето в пионерском галстуке» роман осхас литература сыхпас (Елена Малисова паза Екатерина Сильванова ікі пионер Юранаң Володяның кӧӧленізінеңер пасчалар). Мин санапчам, административнай хатығлас киргені асхынах. ЛГБТ пілдірте тарап парған, ахчазы пар, аннаңар олар пір дее хатығластардаң хорыхпинчалар. Кибірі чох палғалыстарны таратчатхан ӱчӱн уголовнай хатығлас кирерге кирек тіп санапчам.
– Нина Александровна, азых чоохтазығ ӱчӱн алғыс ползын.
Автор :
Пазып алған Наталья СЮПТЕРЕКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде