Сыйыхтас. Ағас хонии тоғынӌыларының профессия кӱнiне удур С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызы кiнiнде пайрамнығ сыйыхтас ирткен

Тӱзiмнiг тоғыс ӱчӱн – алғыстастар

Хакасияның ағас хонии тоғынӌыларын профессия кӱнiнең алғыстааннар республика пазы Валентин Коновалов, Ööркi Чöптiң читiнӌi хығыртииның кнезi Владимир Штыгашев, республика пазының орынӌызы Юрий Курлаев паза ағас хонии министрi Олег Матвиенко. Полған на пастыхтың холынаң республиканың ағас хонии предприятиелерiнiң паза кöстеглiг министерствоның тоғынӌылары Аарластығ паза алғыстас пiчiктерiн алғаннар.

– Хакас чирiнде 60 процент тайға паза арығ орныхча. Ағас чыындызы – ол пiстiң ис-пайыбыс, – таныхтаан Валентин Коновалов. – Аннаңар пiс алынӌа орган – ағас хонии министерствозын – тöcтеебiс. Амды ööн сурығларға уламох чахсы хайығ салылар. Iдöк пу кöстегде iстенчеткен кiзiлер сылтаанда пiстiң ағас ис-пайыбыс хайраллалча паза öсче, сiрер, чыл сай турғызылған пöгiннернi толдырып, ағас ис-пайын орта тузаланарға, нааӌылирға полысчазар. Сын паза тiспен iстенчеткенiңер ӱчӱн сiрерге улуғ алғыс! Алынӌа алғыс сöстерiн ветераннарыбысха читiрчебiс, олар чиит специалисттернең опыттарынаң ӱлесчелер паза чахсы кибiрлерiн читiрчелер. Арғыстар, прай чӱреемнең сiрернi профессия кӱнiнең алғыстапчам, сiрерге паза туған-чағыннарыңа пик хазых, часка алғапчам, пiстiң чир-чайаан ис-пайы, ағас хонии тилiзiн, öңнензiн. Ӱлӱкӱннең!

Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғынӌыларға ағас хониин хайраллирына паза öскiрерiне улуғ хозымнары ӱчӱн Россияның ағас хонии агентствозының паза Хакасия правительствозының Аарластығ пiчiктерiн, республика пазының алғыстастарын читiрген.

– Пӱӱн пiс Хакасияның ағас хонииндағы прай тоғынӌыларны чеестепчебiс, аның чахсы тархыны пар. Че мин пiр атты хайди даа адирға сағынчам, ол 1952 чылдаң пасти ол кирекнең устаан, анаң Хакас-Минсуғ управлениезiнде тоғынған Николай Николаевич Савушкин. Аның устаанынаң республикада ағас­хониин хайраллирынӌа паза öскiрерiнӌе улуғ тоғыс толдырылған, ол санда öрттернең кӱрезерiнӌе. 50 чыл килкiм öрттер сыхпаан. Ол туста, миллионар пас хой öскiрiлгеннеңер, тайға-арығда öрт сыхпаӌаң. Чуртағӌылар ағас аразында даа от пилетеӌеңнер. Ол ниме чох идiлгенде, пiстiң сидiксiнiстер пасталыбысхан. Аннаңар пӱӱн пiс ағас хонии тоғынӌыларына, öрттернi ӱзiрерге полысчатхан МЧС тоғынӌыларына улуғ алғызыбыс читiрчебiс, – теен Владимир Николаевич.

Ол iдöк пӱӱнгi кӱнде ағас хониин хайраллирында паза öскiрерiнде амғы тусха килiстiре тирiглернiң тузазын таныхтаан, аннаңар чағынғы чылларда дроннар, компьютерлер паза пасха тирiглер аларға пöгiн турча. Аның сöстерiнең, иң ööнi – ағаснаң орта тузаланары.

Олег Матвиенко позының чооғын алғыстас сöстерiнең пастаан. Иң пастағызын, ағас хонии сурығларын, пöзiк синге кöдiрiп, алынӌа министерство тöстеен ӱчӱн – республика ӱлгӱлерiне, тӱзiмнiг, пiрее туста хорғыстығ тоғыс ӱчӱн – прай тоғынӌыларға паза опыт ӱчӱн, аннаң ӱлесчеткен ӱчӱн – ветераннарға. Министерство алнында улуғ пöгiннер турча, оларның санында пастағы орындағы сурығ – ағас хониин нааӌылиры.

– Пiс полбазабыс, кем пу тоғысты апарар? Кем арығдағы öрттернi ӱзiрер? Кем арығ чирлерiн пöлер? Кем узурарға пирiлген арығларны сыныхтир? Пiс прай ол тоғысты толдырарбыс, ағас хониин хайығда тударбыс, нааӌылирбыс. Аннаңар прайзына сыдамах, кӱстiг, хазых поларға алғапчам. Пiлiңер, пiстiң прай ниме килiзер, – теен Олег Сергеевич. Ағас хонии тоғынӌыларының пайрамнығ сыйыхтазын республика филармониязы ырӌыларының паза чайаачы öмелерiнiң концертi чазаан.

Ағас хониина – 60 чыл

1961 чылдаң сығара ағас хониинда тiспен iстенчеткен Ольга Киргинекова пайрамнығ сыйыхтаста араласханох. Ол Юрий Курлаевтiң холынаң республиканың арығларын хайраллапчатхан ӱчӱн Хакасияның ағас хонии министерствозының алғыстас пiчиин алған. Пӱӱнгi кӱнде Ольга Петровна «Хакасский леспромхоз-2» ООО-наң устап парча. Пу предприятиенi аның ӱзiнӌi «палазы» тиирге чарир. Устағӌы кiзi пӱӱл 80 чазын чазапча, че аның хол кӱзi чиит тузындағызынаң хай-хай кӱстiг полар. Чыллардаң опыт алынып, пiлiзiн тыыдып, ол тоғысчы öменең хайди орта устирын чахсы пiлче, предприятиенi пiр холда тут парча.

Ольга паза Мария кiчiге iӌе-пабазы чох халғаннар. Олар ағалары Василий Мамышевтiң холында Аңзас аалда öскеннер. Ольга Петровнаның сағысха киргенiнең, ол саарбах тузындох ағазынаң хада одың аларға чöрӌең.

– Ол туста тайға-арығзар пiчiк чох кiр полбассың. Хатығлаӌаңнар, – чоохтапча Ольга Киргинекова. – Аннаңар, билет алып албаанда, одыңа даа чöрбеӌеңмiс. Чон даа тайға-арығны матап хайраллаан.

7-ӌi класс соонаң хызыӌах Таштыпта интернаттығ школада ӱгренген. Владимир Штыгашевнең аралары ӱсче ле чыл полған, аннаңар олар удур-тöдiр чахсы таныстар. Школа соонаң чиит хыс Хызылчардағы технологиялар институдында инженер-технолог специальнозын алған, ағас тартчаң чолларны саларға ӱгренген. Пастағы курстаң пасти, 1961 чылдаң сығара, студенттер тайға чирлерiнзер практикаа ызылӌаңнар. Ағас узурып-сығарӌаң прай тоғыстарны толдырарға ӱгренгеннер.

Ольга Петровнаның пастағы iстенiс орны Ыраххы Востокта полған. Ӱс чыл ол Мотинскай ЛПХ-да iстенген. Хоных хонған соонаң Киргинековтарның чиит сöбiрезi Улан-Удэде iкi чыл чуртаан, анаң Хакасиязар айланған. Хада хонғаны Иван Александровичтi Арбыттағы совхозсар агроном тоғызына хығырыбысханнар. Ольга Петровна орындағы леспромхозсар тоғысха алылған. Iди 1976 чылдаң сығара Киргинековтар Арбыт аалның чуртағӌылары полыбысханнар. Ольга Киргинекова леспромхозта прораб полған паза халых тоғызынаң айғасхан. Сидiк 1990 чыллар пасталыбысханда, ЛПХ-ны ООО-ға айландырарға чарадылған. Ольга Петровна устағӌы орынӌызына турғызылған, ол тустаң сығара пӱӱнгi кӱнге теере предприятие аның устаанынаң тилiпче. Наа тирiглер паза техника алылча, предприятиенiң тоғызы iдöк алғып одырча.

– Пiстiң предприятиеде Арбыт аалның тöртiнӌi тöлi тоғынча, – чарытхан Ольга Петровна. – Прай öмеде илiгӌе кiзi саналча. Олар толдырчатхан тоғыстарын чахсы пiлчелер, кӱстенiп тоғын парчалар.

Тоғысчы öме, пiр сöбiре чiли, тоғыста ла нимес, халых чуртаста пик паза ынағ тудынча, пiр чöптiг хайынча. Предприятиеде узурылған, кизiлген ағас орындағы даа, хости аймахтардағы даа пiрiгicтернiң паза чуртағӌыларның кирексiнiзiнең тузаланча. Пу наада «Читiген» драма паза чон кöг театры пайзаң иб турғызып алған. Ол iдöк «Хакасский леспромхоз-2» ООО тимнеен ағастаң турғызылғаннаңар искiрген театрның устағӌызы Ирина Чустугешева.

– Пиӌем аллығ чӱректiг кiзi, – таныхтапча Ольга Петровнаның хыс туңмазы Мария Чистанова. – Ол мағаа iӌем чiли хайча, итсе, пiстiң арабыс ӱс ле час. Тоғынӌыларын хыйыхтабас, пасхазынаңар хаӌан даа сағынар. Пу наада ла аны наа регионнарға паза СВО араласчыларына хабасчатхан ӱчӱн алғыстааннар. Полызығ идiп, ол саринзар пилен ағас тöремiл ысча.

Че позы Ольга Петровна тоғызынаңар хысхаӌахти ла нандыр пирер: «Тоғыс парча, чал ахчазын тузында тöлирге сыданчабыс!» Арбыт аалға пу ағас хонии предприятиезi тоғынчатханы хайдағ тузалығ! 50 кiзi тоғыстығ полза, 50 сöбiре парыстығ саналча.

Пу син чыл тiспен тоғызы, чонға полысчатханы ӱчӱн Ольга Киргинекова аймах сыйыхтарға турысхан, ол санда «Хакасияа чахсы киректер ӱчӱн» орденге (пӱӱл турысхан), «Таштып аймаана чахсы киректерi ӱчӱн» медальға, Аарластығ паза алғыстас пiчiктерiне, Хакас чонының Улуғлар чöбiнiң «Чахсы киректер ӱчӱн» орденiне паза «Чыл кiзiзi» медальға.

Сом Дмитрий Сунчугашевти