ПАЙ ТІЛІБІСТІҢ ЧАЗЫТТАРЫН ІСТЕСЧЕЛЕР
05.02.2020
Хабарлар
Россияның наука кӱніне. Пӱӱнгі кӱнде хакас тілін істезер тоғысты Н.Ф.Катановтың адынаң ХГУ-дағы ИГИСАТ-та паза хакас филология кафедразында, ідӧк ХакНИИЯЛИ-да апарчалар. Пістің чоныбыс ол тілҷілерні тоғыстары хоостыра пілче
Піс прайзыбыс пілчебіс, пістің тӧреен тілібіс ол пӱӱнгі кӱнде пістің ӧбекелерібістең хаҷан-пуруннаң килген иң аарлығ поғдархазыбыстың пірсі полча. Чоныбыстың пазылбин пӱткен ис-пайын, таланттығ писательлерібіс пасхан аймах кинделерні паза сіліг кибелістерні дее хығырзаң, пос тіліне ӧкерсінчезің, чӱрек аның сілиине паза хыйға сағызына «тосча». Че олох туста пістің тілібіс позында харахха тасталбинчатхан чазыттарны тирең чазырча. Ана ол чазыттарны саблығ Николай Фёдорович Катановтаң пасти амғы тусха теере тілнең айғасчатхан наука тоғынҷылары істезіп, хазып, тілеп таапчалар. Пістің Хакас чирінде тіл сурығларынаң айғасхан илбек істезігҷілерібіс Михаил Иванович Боргояков, Дарья Фёдоровна Патачакова, Венедикт Григорьевич Карпов паза даа пасхазы полча. Піс оларны ундубинчабыс паза, оларның тоғыстарынаң тузаланып, пос істезігліг тоғыстарын апарчабыс.
Пӱӱнгі кӱнде хакас тілін істесчелер Н.Ф.Катановтың адынаң ХГУ-дағы ИГИСАТ-та паза хакас филология кафедразында, ідӧк ХакНИИЯЛИ-да.
Мин хада тоғынчатхан арғыстарымнаңар кӧмес пас пирерге сағынчам. Гуманитарнай істезіглер паза соян-алтай тюркология институды (ИГИСАТ) 2012 чылның 1 мартынаң сығара тоғын парир. Институттың тоғысчы ӧмезіне алты наука тоғынҷызы кірче: тӧрт филология наукаларының докторы паза ікі филология наукаларының кандидады. Олар - пӧзік пілістіг, прай чуртастарын хакас паза пасха даа тіллерні істезеріне чарыт салған кізілер тиирге чарир.
Институтнаң филология наукаларының докторы, профессор Тамара Герасимовна Боргоякова устап парча. Институттың наука тоғынҷылары, хакас тілін тузаланыс, культура, социология саринаң кӧріп, істезіглер апарчалар. Паза оларның тоғыстарында хакас тілі Сибирьдегі аймах чоннарның тіллерінең тиңнестіріліп чарыдылча. Іди алынҷа сурығлар хоостыра піс пас салған статьялар Хакасияда ла нимес, ідӧк тиксі Россияда паза пасха хан чирлерінде дее сыхчатхан аймах наука чыындыларында, наука журналларында чарыхха сыхчалар. Андағ оңдайнаң хакас тілінеңер аймах хазналарның ученайлары хығырчалар паза постарының тоғыстарында тузаланчалар.
Ідӧк пістің наука тоғынҷылары, аймах марығларда аралазып, алынҷа проекттер апарарға ахча утып алчалар. Іди пістің университет, Тувадағы хазна университедінең хада-пірге тоғынып, науканың аймах саринҷа кӧп тоғыс апарча. Андағ оңдайнаң, хакас паза тува тіллері, культуралары, тархыннары тиңнестіріліп істезілче. Минің кӧрізімнең, пу уғаа кирек тоғыс. Ол тоғыстарны апарып, пос тілінің, культуразының аймах чазыттығ сарилары ілезіне сығыс килче нооза. Ирткен чылда хада тоғынчатхан арғыстарым - филология наукаларының докторы Алёна Николаевна Чугунекова хакас паза тува тіллерінде «сан таңмазы» оңнағ хайди таныхталчатханын істескен, филология наукаларының кандидады Аурика Вагифовна Гусейнова - хакас паза тува тіллерінде Худай сӧзі тілбестелген тексттерні. Паза пістің институттың тоғынҷылары Россиядағы фундаментальнай істезіглер чыындызы иртірчеткен марығда араласчалар. Іди пӱӱл пістің институттың ӱс тоғынҷызы чиңісчі пол парды, олар - Тамара Герасимовна Боргоякова, Андрей Данилович Каксин паза Мария Дмитриевна Чертыкова. Олар Сибирьдегі тіллернің аймах сурығларынҷа істезіг апарчатхан наука ӧмелерінең устапчалар.
ИГИСАТ улуғ нимес тее полза, піс чыл сай Россия синінде наука-практикалығ конференция иртірчебіс. Анда Сибирьде чуртапчатхан тӱрк чоннарының паза пасха даа чоннарның тіллерінең, культураларынаң, тархыннарынаң, пазылбин пӱткен ис-пайынаң айғасчатхан учёнайлар, чыылызып, пос сағыстарынаң паза наа тоғыстарының салтарларынаң ӱлесчелер. Ідӧк пістің институт хакас тілін школаларда ӱгренеріне кӧп хайығ салча, аннаңар піс иртірчеткен конференцияларда ӱгретчілер, олған садтарында хакас тілін апарчатхан воспитательлер хынып араласчалар.
Пӱӱл 21-22 майда «Сибирьде чурттығ чоннарның тіллерін паза культураларын хайраллиры паза тилідері» Россия синіндегі наука-практикалығ конференция хатабох иртер. Анда аралазарға сағынчатхан кізілерні хығырчабыс.
Хакасиядағы науканаң айғасчатхан прай улусты чағдапчатхан Наука кӱнінең чылығ алғыстапчам. Паза ИГИСАТ-та хада тоғынчатхан арғыстарыма, Н.Ф.Катановтың адынаң университеттегі хакас филология кафедразының ӱгретчілеріне, ХакНИИЯЛИ-дағы тілҷілерге алынча алғыстазым читірчем. Пістің тӧреен тілібісті істезер тоғыста, майығыс пілбин, кӧӧрестіг кӧңніліг тоғыныңар паза чалтырама чидіглерге чит турыңар. Тӧреен тілібістің худы пик ползын, хакас сӧстің кӱзі уурабас ползын!
Автор :
Мария ЧЕРТЫКОВА, филология наукаларынын докторы
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
