Ӧӧннері – чуртасха кирек сурығлар
31.10.2025
Хабарлар
Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаковха «правительство чазында» аал хонии сурығларынҷа сан пиріс идерге киліскен
Сессия. 29 чарыста Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің теестегі сессиязы ирткен
Аны Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол апарған. Сессия тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, хайзы министрлер, аймах-пасха ведомстволарның устағҷылары, город-аймахтарның пастары паза депутаттары араласханнар.
Кӱн суриинҷа тоғынып пастир алнында кибірли фракциялар чоох тутханнар.
КПРФ фракциязының устағҷызы Валерий Старостин пис минуталығ чооғын алғыстас сӧстерінең пастаан.
– Пу залда одырчатханнарның кӧбізі комсомолец полған, неке. Прайзын Комсомол кӱнінең алғыстапчам! – теен ол.
Анаң Валерий Старостин Ӧӧркі Чӧпнең ӱр чыллар устаан Владимир Штыгашевті ирткен тӧреен кӱнінең (Владимир Николаевичке 18 чарыста 86 час толған) алғыстаан паза ағаа «80 лет Победы» пайрамнығ медальны читірген.
Алғыстас соонаң фракция устағҷызы бюджеттер аразындағы хайызығлардаңар суум-саамнығ закон проектінеңер чоох апарған – Новосибирсктегі апелляция чарғызы ӱр ниместе ол законның кӱзін тохтадыбысхан. Валерий Старостин Ӧӧркі Чӧп, Хакасия пазы ол законға салған ветоны тобырып, прай хазнаа «саблан парғанын» таныхтаан.
– Амды 2№ ветодаңар. Ол Хакасиядағы орындағы пос устанысты ікі синніг системаа кирердеңер закон проектіне теелче, – таныхтаан коммунисттер фракциязының устағҷызы. – Россия президенті Владимир Путин тоғыр, аал пастары тоғыр, губернатор тоғыр, Хакасияның прай даа чуртағҷылары тоғыр. Че Ӧӧркі Чӧптің депутаттары ол закон проекті ӱчӱн ӱн пирібіскеннер. Анаң постарының социальнай сетьтерінде оларның губернатор ветозын тобырҷаң опыды пар тіп махтанып пас салғаннар. Орта, оларның андағ опыт пар. Че амды прай хазна Ӧӧркі Чӧпті законодательствоны чахсы пілбинчеткен паза федеральнай законға хыйыстыра полған законнарны алчатхан орган чіли таныпча.
Валерий Старостин Ӧӧркі Чӧптің кӧбізі полчатхан «Единая Россия» депутаттарын ол ікінҷі суум-саамнығ закон проекті хоостыра тохтабызарға хығырған, хатап уйатха кір парбас ӱчӱн.
«Единая Россия» фракциядаң Леонид Быков чоох тутхан. Ол республикада чылығ пирҷең тус пасталыбысханын паза ол кирекче кӧп сидіксініc парын таныхтаан. Леонид Быков Хакасия правительствозын республикадағы чылығ паза чарытхы пирчеткен организацияларға 2025 чылның ікінҷі кварталынҷа чідірілчеткен парыстарҷа алымнарны чабызарынҷа чапчаң тоғыныбызарға хығырған.
– Ол тоғысты хайди даа толдырарға кирек, – таныхтаан ол. – Чылығ кӱннер турған сылтаанда чылығ пирҷең тус сағам амыр иртче. Че хара тас чыындызынҷа, чарытхы ӱчӱн тӧлеглерҷе, ЖКХ тоғынҷыларына чал ахчазын тӧлирінҷе сидіксіністер пар. Ол уғаа кирек сурығ.
Мыннаң фракцияларның пис минута чоох тудары тоозыл парған. ЛДПР фракциядағылар ікізінең (Михаил Молчанов паза Ярослав Хаврон) пу сессияда ноға-да чох полғаннар.
Кӱн суриинда 18 сурығ полған, оларның кӧбізі – социальнай сурығларнаң палғалыстығ закон проекттері.
Пастағы сурығлар санында «Хакас Республиканың 2030 чылға теере чуртас-экономика тилізі стратегиязынзар алызығлар кирердеңер» закон проекті полған. Закон проектінҷе Ӧӧркі Чӧптің экономика политиказынҷа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитедінің кнезі Леонид Быков чоох тутхан. Хайди ол таныхтаан, алызығлар кирілері Россияда чуртас-экономика кирее алысчатханынаң, наа национальнай тиліс кӧстеглері турғызылчатханынаң палғалыстығ. Пу закон проектін ситкіп тимнееннер, ол халых ӱзӱріглерін иртібіскен, 2025 чылның от айында депутаттар аны пастағы хығырығда алыбысханнар. Аның соонаң закон проектін читіре тимнирінҷе тоғыс узарадылған.
Закон проектінзер 24 тӱзедіг тимнелтір, Хакасия правительствозы оларнаң прайзынаң чарас салтыр. Аннаңар тӱзедіглерні, алынҷа ӱзӱрбин, пакеттең алыбысханнар. Мының соонаң закон проекті пӱкӱлее алыл парған.
Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол паза Хакасия пазы Валентин Коновалов сессия тоғызы тузында
Теестегі сурығ ӱгренчеткен паза олох туста школада ӱгретчі полып тоғынчатхан студенттерге теелген. Хайди чарытхан Ӧӧркі Чӧптің культураҷа, ӱгредігҷе паза наукаҷа комитеттің кнезі Оксана Разварина, «Хакас Республикадағы ӱгредігдеңер» законзар кирілчеткен алызығларҷа андағ студенттерге пастағы ӱс чыл тоғыс тузында окладха 30 процент хоза тӧлег иділ турар. Мының алнында ол хоза ахча ӱгредиин тоос салған чиит ӱгретчілерге тӧлел турҷаң.
Закон проекті пӱӱл ӱртӱн айындағы сессияда пастағы хығырығда алылған. Пу сессияда депутаттар аны ікінҷі хығырығда талас чох алыбысханнар. Кирілген алызығлар 2026 чылның 1 кӱргенінең тоғын сығарлар.
Пазағы закон проекті ӧкіс палаларны ӧскірчеткеннерге теелген. Опекун пособиезіне индексация идер закон проектінең Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Анатолий Бутенко таныстырған.
– Пу закон проекті ӧкіс палаларға паза оларны ӧскірчеткеннерге социальнай хабазығ синін ӧскірерге киректелчеткені хоостыра тимнелген, – таныхтаан ол. – Республикада опекун пособиезіне индексация 2023 чылның 1 кӱргенінең сығара иділбеен.
Культураҷа, ӱгредігҷе паза наукаҷа комитеттің кнезі Оксана Разварина, закон проектінҷе хоза чоох тудып, тӱзедіглер чох полғанынаңар искірген. Салтарында опекун пособиезі синін 10 процентке ӧскірчеткен закон проекті пастағы паза ікінҷі хығырығда пӱкӱлее алыл парған.
Пу оңдайнаң алты часха теере ӧкіс палаларны ӧскірчеткеннерге опекун пособиезі 7353 салковайдаң 8088,85 салковайға теере ӧc парар, 6 – 18 частығ ӧкіс палаларны ӧскірчеткеннерге – 9053 салковайдаң 9958,3 салковайға теере. Амғы туста республикада андағ опекун пособиезі 2399 ӧкіс палаа тӧлелчеттір.
Хакасияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Татьяна Раменская республиканың іҷе капиталынаң тузаланҷаң оңдайларны алғытчатхан закон проектінең таныстырған. Министрнің искіриинең, «Хакас Республикадағы кӧп палалығ сӧбірелерге хоза социальнай хабазығлардаңар» законзар алызығлар іҷе-пабаларның сурынызы хоостыра кирілчелер.
– Пу чылның тоғыс айына Хакасияда іҷе капиталын аларына 408 сертификат пиріл парған, 402 сӧбіре ол ахчанаң тузаланыбысхан – 30,6 миллион салковайға, – искірген министр. – Тиксі пу чылға республика бюджедінде ол кӧстеглерге 35,2 миллион салковай кӧріл парған. 2026 чылда республиканың іҷе капиталына 40 миллион салковай позыдары кӧріл парған.
Хайди кӧзітче чуртас, республикадағы іҷе капиталынаң иң не удаа чурт оңдайларын чахсыландырарында тузаланчаттырлар. Іҷе капиталын сӧбірелернің 77 проценті ол кӧстеглерге хораттыр. Олох туста кӧп палалығ іҷе-пабалар ол социальнай хабазығнаң тиксі тыхтағда ла нимес, ідӧк оох-теек тыхтағларда тузаланарға чарадарға сурынча осхастар. Аннаңар андағ алызығлар кирчеткен закон проекті тимнелген. Депутаттар саринаң тоғырланыс чох полған, закон проекті пастағы паза ікінҷі хығырығда алылған.
Паза пір социальнай закон проекті – аалдағы культура тоғынҷыларына коммунальнай полызығлар ӱчӱн хорадығларның компенсациязына индексация идері. Культураҷа, ӱгредігҷе паза наукаҷа комитеттің кнезі Оксана Разварина, закон проектінең таныстырып, ол тӧлеглерҷе индексация сигiс чыл иділбеенін таныхтаан.
Амғы туста аалдағы специалисттерге айда 807 салковай (чылда 9684 салковай) ла айландырылча осхас. 2026 чылның 1 кӱргенінең ол тӧлег 13,1 процентке ӧскірілер паза 913 салковай (чылда 10956 салковай) пол парар. 2026 чылның 1 ӱртӱнінең ол ахча сині айда 1726 салковайға (чылда 20712 салковайға) теере ӧс парар. Республикада ол хабазығнаң 471 кізі тузалан полар оңдайлығ. Килер чылда республика ӱлгӱлері пу хабазыға бюджетте 6,6 миллион салковай кӧр саларға пӧгінчелер.
Депутаттар тоғыр полбааннар, закон проекті пӱкӱлее, пастағы паза ікінҷі хығырығда, алыл парған.
Пу сессияда ідӧк «правительство чазы» ирткен. Депутаттарға 2025 чылның кӱскӱдегі хыра тоғыстары салтарларынаңар паза республика правительствозы аал хонииндағыларға хайдағ хазна хабазығларын пирчеткенінеңер Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаков чоохтап пирген.
Аның искіриинең, тоңастығларны чыыр паза малға азырал тимнир тоғыстар республикада тоозыл парир, федеральнай кіннең пирілген кӧcтеглер 100 процентке толдырылған. Олох туста аал хонииндағыларның сидіксініcтер пар: ахчаҷа, кадрларҷа паза техникаҷа. Республика правительствозы пар кӱзінең хабазарға кӱстенче, че сағам бюджетнең сидік. 2024 чылда аал хониина кӧні хабазығ 308 миллион салковай полған, 2025 чылда – 269 миллион салковай.
Депутаттар саринаң сурығлар паза чӧптер пар полған. Кӧзідімге, депутат Олег Иванов Россияның чон фермерлері ассоциациязынаң ӧткін арах тоғынарға чӧп пирген. Валерий Старостин орындағы аал хонии ас-тамаан садығ тураларының полкаларынзар сала кӧп сығарардаңар чоох апарған.
Депутат Евгений Челтыгмашев кӧні сурығ пирген: аал хонии ас-тамаан сығарчатханнарға хайдағ полызығ пирілче?
Михаил Побызаков, пу сурыға нандырып, Ағбан пилтіріндегі хус фабриказын кӧзідімге ағылған. Ол фабрика сағам чылда 80 миллион нымырха сығар турарға, соонаң Хакасияның кирексінізін (регионға чылда 120 миллионҷа нымырха кирек) саңай чабызарға пӧгінчеттір.
– Піс Хакасия пазынаң хада андар чӧргебіс, предприятие пӧгiннерiнең танысхабыс, – таныхтаан ол. – Тиліс чӧбінде ӱзӱрібіскебіс, пӱӱл ол предприятиее 100 миллион салковай позыдылған.
Аграрнай политикаҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитеттің кнезі Алексей Дьяченко, хоза чоох тудып, искірілген сан пиріске Ӧӧркі Чӧптің чӧптері тимнелген тіп чоохтаан. Мының соонаң депутаттар сан пиріс иділген тіп чарадығ алыбысханнар.
Сессияның халғанҷы сурии, тізең, иң таластығ пол парған. Чоох парча Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезі Ольга Лях Россияның коррупциядаң тоғыр законодательствозын сайбааны алай сайбабааны хоостыра сыныхтағ иртірер сурығдаңар. Андағ сыныхтағ иртірердеңер Хакасия прокуратуразынаң Ӧӧркі Чӧпсер пічік кіртір.
Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол пу сурығны чабых оңдайнаң, хабарҷылар чох, ӱзӱрерге чӧпнең сыххан. Че депутаттар кӧбізі ӱннең аны азых оңдайнаң ӱзӱрерге чарат салғаннар.
Прокуратура пічии хоостыра чоох парча Хакасияның ағас хонии министерствозына паза істеніс министерствозына автомобильлер сатчатхан чалғыс компаниядаңар. Ол компанияның устағҷызы Ольга Ляхтың ирінің чеені полча осхас. Прокуратура кӧрізінең, ол компания автомобильлерні пӧзік пааларҷа сатчаң. Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазы, тізең, сайбағларны кӧр таппаан. Аны хоостыра прокуратура Ӧӧркі Чӧпті сыныхтағ иртірібізерге хысча.
Че депутаттарның чардығы андағ сыныхтағ иртірерінең тоғыр полған. Оларның иcкіриинең, прокуратура ысхан пічікті олар харахха кӧрбееннер, прокуратура чігленізін киречілепчеткен пічік тее чоғыл. Киречілелбеен искіріглер хоостыра сыныхтағ иртіргені должностьтығ кізінің репутациязына ӱрег ағылар паза хазна институттарына киртіністі чідірер тіп санапчалар олар. Че ӱн пирістің салтарларынҷа (сыныхтағ иртірері ӱчӱн – 27 депутат, тоғыр – 9, тудыныбысхан – 4) сыныхтағ иртірерге чарадығ алылған. Сыныхтағнаң Ӧӧркі Чӧптің коррупциядаң тоғыр кӱрезер сурығларҷа комиссия айғазар.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
