«Ӧӧн матырыбыс хаҷан даа iстенiс кiзiзi полар»
31.10.2025
Хабарлар
Марина Алехина
«Хакасия» газетаа – 95 чыл. 3 кiчiг хырласта «Хакасия» республика газетазы пайрамнығ 95 чылын таныхтапча
1930 чылда кӱскӱзiн орыс тiлiнең «Советская Хакассия» (андада Хакасия сӧс iкi «с» буквалығ пазылҷаң. – Авт.) газета чарых кӧрген. Ол пастап он кӱнде iкi хати сығарыл турған, соонаң – пис кӱнде iкi хати. Газетаны тӧстир, аның сығарызын оңдайлир тоғысты Николай Лебедев апарған. Томсктағы университеттiң имнег факультедiн тоосхан кiзi имнег киреензер тоғынарға парбиныбысхан – чайаачы оңдайы асхан. Аның статьялары аймах журналларда паза газеталарда сығып пастааннар. Соонаң ирен Томск, Кемеров, Славгород, Минсуғ городтардағы газеталарның хабарҷызы, редактор орынҷызы полған. Итсе, пӱӱнгi «Хакасия» газетаның пастағы ӧӧн редакторына Иван Кавкунны санапчалар. Че Николай Лебедевтiң позының чуртас чолынаңар искіриинде мындағ сӧстер пар: «1930 чылның чарыс – улуғ хырлас айларында – орыс тiлiнең сыхчатхан «Советская Хакассия» газетаның тӧстегҷiзi паза пастағы редакторы». Ана олар газетаның пастағы устағҷызы Николай Николаевич полғанын киречiлепчелер. 1931 чылда нандырығлығ редакторға Иван Кавкун турғызылған. Ол газетаны азахха турғысхан. Пу туста редакцияда тӧрт кiзi саналған: Иван Кавкун, тоғысчы пӧлиинiң заведующайы Елена Степанова, аал пӧлиинiң заведующайы Бронислав Ковалевский, газета сығарызы ӱчӱн нандырчатхан Александр Снетков. Оларға 250 аалдағы тоғысчы хабарҷы полысхан.
Пӱӱнгi кӱнде газета неделяда ӱс хати сыхча. Вторниктегi газетаның тиражы – 540 экземпляр, четвергтегi ТВ программалығ газетаның тиражы – 12640 экземпляр, официальнай пічіктер, норматив-праволығ акттар сыхчатхан пятницадағы номер тиражы – 90 экземпляр. Пӱӱл 3 хосхарда газета пайрамнығ 25 муң номерi тиражха сыхханын таныхтаан. Амғы туста газетаның ӧӧн редакторы Марина Алехина полча.
– Марина Анатольевна, газета тӧстелгеннең сығара пӱӱнгi кӱнге теере алнында турчатхан пӧгiннерi алысханнар ба? Хайдағлар олар?
– Республиканың iкi газетазы ӱлгӱ тании полчалар. Мероприятиенiң хайди ирткенi нимес, пiстiң аннаңар ниме пас салғаныбыс тархында халча. Аның ӱчӱн хайзыбыс таа полған на пазылған сӧс ӱчӱн улуғ нандырығ тутчабыс. Пiске полған киректердеңер сынны пазарға кирек полча, позыңнаң хайдаң-да ниме хозарға чарабас.
Пiс газетада Хакасияда, Россияда, тиксi тилекейде пӱӱн полчатхан нимелердеңер пасчабыс. Хабарҷының тоғызы – хараа-кӱнӧрте идiлчеткен тоғыс. Иб аразында хайынчатсабыс таа, пазыбыста таңдағы номер хайдағ поларынаңар, полған киректi хайди чарыт пирерiнеңер сағыстар ибiрiлiсчелер. Андағ тоғыс кӱннiң сай парча. Таныхтирға кирек, газетаны сығарарында хабарҷылар ла араласпинчалар. Улуғ паза нандырығлығ тоғысты апарчалар корректорлар, редакциябыста уғаа пӧзiк пiлiстiг, кӱстiг корректорлар iстенче, андағох верстальщиктер тоғынча. Тиксi алза, пiр дее iкiнҷiлес чох «Хакасияда» профессияларына тӱгеде пирiн салған кiзiлер iстенче тирге чарир.
Сын поларға, сынны чоохтирға, полған нимедеңер орта пазарға, пiстiң соондағы тӧллерiбістің хараанзар кӧрерге уйадыстығ полбазын – мына пiстiң ӧӧн пӧгiннерiбiс. Иң ӧӧнi – чойланмасха, пiс тархынны артысчабыс нооза.
Пiстiң газетабыстың ӧӧн матыры – iстенiс кiзiзi. Пiс прай хығырығҷыларыбысха паза Хакасияның чуртағҷыларына алғызыбыс читiрчебiс. Республикабыста хайхастығ, тоғысха кӱс, кiзее полысхах, паарсах, сын кiзiлер чуртапча. Тиктең нимес сибиряктар саңай пасхалар тiп чоохтапчалар. Пiс чоныбысха тың поғдархапчабыс, аны улуғлапчабыс, аннаңар газетаның пастағы полосазы хаҷан даа iстенiс кiзiзiне чарыдылча.
Амғы туста кӧп нименi интернетте табарға чарир, че нимедiр ол? Газетада пiс полған на пазылған сӧс ӱчӱн нандырығ тутчатхан ползабыс, интернетте хайда кiзi, хайда арған сағыс пасханын пiл полбассың. Анда иcкiрiглер синi уғаа кӧп, че аның санынаң сынап кирек ниме уғаа асхынах. Ағаа хоза анда пазылған нименiң авторын, пазылған сӧстер ӱчӱн нандырар кiзiнi табарға уғаа сидiк. Газетада, тiзең, хабар авторының ады мына, харах алнында, ол кемнiң сӧстерiне тӧстенчеткенiн, ол имҷi алай ӱгретҷi ползын, iдӧк прай пас салча. Анзы тоғызыбыстың ӧӧнi, тӧстее полча, аннаңар ол нимее киртiнерге чарир.
– Газетаның тилiзiне иң улуғ хозым иткен ӧӧн редакторлардаң кемнi адирға чарир?
– Иң пастағызын Иван Кавкунны адирға кирек. Ол газетанаң устирға 1931 чылда турғызылған, иң аар тоғыс аның иңніне артылған тiп санапчам. Ол 1937 чылға теере тоғынған. 1938 чылда, репрессияа хаптырып, чох иттiр салған, 1956 чылда аны ахтабысханнар. Амғы туста даа ӧӧн редактор прай ниме ӱчӱн нандырчатхан кiзi полча. Ағаа хоза, пӱӱнгi кӱнде ол газетаның сығарызынаң на айғасчатхан кiзi нимес. Пiстiң сайтыбыс, социальнай сетьтерде ӧмелерiбiс пар, оларны апарарға кирек. Iдӧк редакцияның хонии саринаң аймах сидiксiнiстерiнең айғазарға килiсче.
Иван Кавкунның соонаң ӱр тоғынмаан кiзiлер полған. Анаң Клавдия Громова килген. Ол газетазаp наа тоғынҷыларны хығырған, наа рубрикалар асхан. Клавдия Михайловна килгеннең, ӧӧн редакторлар удаа алысчатханы тохтаан, газетаның тоғызы иптелген. Паза хайди даа Иван Говорченконың устаан тузын таныхтирға кирек. Иван Прохорович, «Советская Хакасия» газетаның ӧӧн редакторы полып, 30 чыл iстен салған. Андада газетаның тиражы уғаа пӧзiк полған.
– Газетада кӧп чыллар тоғын салғаннардаң кемнi адирҷыхсар?
– Мин газетазар пастағызын килгенімде, анда Иван Говорченконаң хада тоғынған ветераннарыбыс iстенчеткеннер. Мария Чертыкованың iстенiс книжказында пiр ле тоғыс орны пазыл парған. Асхыста тӧреен-ӧскен хызыҷах Ленинградтағы университеттiң журналистика факультедiн тоосхан, анаң, тӧреен чирiнзер айланып, газетада тоғын сыххан. Мария Георгиевна ӧмебiстiң худы полған тирге чарир.
Леонид Городецкий Ольга Ширковецтiң ӱгретчiзi полған. Тоғызына уғаа нандырығлығ хайҷаң, прай нименi тӱптестiрiп итчең. Николай Кощеев газетада 20 чыл азыра iстен салған, пӱӱл, 90 чазына iкi неделяҷа ла халғанда, ах чарыхтаң парыбысхан. Нина Иньшина уғаа амыр, сизiктiг кiзi полған. Ӧӧн редакторның пастағы орынҷызы полған Людмила Чекмарева тоғызына iдӧк тӱгеде пирiнген.
Кӧп кiзiнiң чайаачы чолы «Хакасия» газетада пасталған, оларның санында писательлер Евгений Собецкий, Валерий Полежаев. Iдӧк пiссер РТС-таң сайт редакторы Андрей Похабов, сомҷы Станислав Побеляев килгеннер. Телевидениеде опыттығ кiзiлер сайтха видеолар сығарар чӧпнең сыхханнар, мин оларнаң чарасхам. Пiс тоғыс оңдайларын тӧремiл алғытчабыс нооза.
Пӱӱнгi кӱнде редакцияда 40-ча кiзi iстенче, оларның санында 9 хабарҷы. Газетаның устағ-пастаана ӧӧн редакторның пастағы орынҷызы Виктор Лебедев, орынҷылары Юрий Абумов, Ольга Ширковец, Александр Дубровин, Вера Самрина кiрчелер. Секретариатта Вера Дорошева, Татьяна Михеева, Ирина Соломатова тоғынчалар. Хабарҷылар – Елена Леонченко, Татьяна Потапова, Тамара Кириченко, Людмила Радикевич, Сергей Амелин, Наталья Гераськина, сомҷылар Лариса Баканова, Станислав Побеляев, Равиль Дзязько. Газета сайтын редакторы Андрей Похабов, хабарҷылары Ариша Гаранина, Виктор Мельников, Илья Новиков тимнепчелер.
Вера Самрина «Хакасиязар», Ағбандағы ӱгретчiлер институдындағы филология факультедiнiң орыс тiлi пӧлиинде тӧртiнҷi курста ӱгренчеткенде, килген. Редакцияда ол 40-ча чыл iстен парир. Вера Дмитриевна хабарҷы кiзi орта пас полчатхан, аллығ пiлiстiг, пазарға чайалған поларға паза арғаас полбасха кирек тiп таныхтапча. «Мин 1983 чылда тоғысха кiргем. Андада «Советская Хакасия» газета ла орыс тiлiнең сыхчаң, аннаңар тоғыс орнын таллир оңдай чох таа полған. Таллағны даа иртiп аларға оой полбаан, аннаңар кӧп тоғынарға, кӱстенерге килiсчең. Улуғ нимес тее алҷаас сых парза, уғаа уйадыстығ пiлдiрҷең. Ам алҷаастар анда-мында, уламох интернетте, кӧп тоғасча. Че минiң кӧрiзiмнең, тоғысты иптiг идерiне улуғ хайығ айландырарға кирек», – ӱлесче сағыстарынаң Вера Самрина.
Хабарҷының тоғызы хынығ, чапсых полчатханын iдӧк Юрий Абумов таныхтапча. Россияның саблығ журнализі, Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы, Россияның хабарҷылар пiрiгiзiнiң кiзiзi, Россияның писательлер пiрiгiзiнiң кiзiзi Иркутсктағы хазна университедiнiң журналистика факультедiн тоосхан. «Хакасиязар» 1995 чылда килген. Аның алнында «Аскизский труженик» газетада тоғынған, ӧӧн редакторы полған. «Ӱгретчi тоғысха школазар парча, имҷi – имнег туразынзар, хабарҷы, тiзең, иртен кӱнӧрте хайда пол парарын пiлбинче. Ол пiр ле чуртас чуртабинча, ағаа онар, чӱзер дее чуртас чуртир оңдай пирiлче. Мин хайдағ ла кӧстеглерҷе тоғынмаам, хайдар ла сығарға паза хайда ла тӱзерге килiспеен. Полған на сай хайдағ-да наа нименең танысчазың. Мағаа пiр ле чирде, офисте, тоғынарға кирек полған полза, мин ирееленерҷiкпiн. Пiстiң чуртазыбыс тӧремiл хыймыраныста иртче нооза, аннаңар хабарҷының тоғызы хынығ», – чоохтапча Юрий Юрьевич. Ол iдӧк книгалар пасча. Аның «Дневники провинциального журналиста» чыындызы кӧп кiзiнiң хайиин тартхан. Пеер кiрчеткен «Ведьмина коса» книгазы ӱчӱн ол Хакасия пазының Н.Г.Доможаковтың адынаң литература премиязына турысхан. Амғы туста ол 1990 чылларда право хайраллаҷаң органнарның паза сайбағҷыларның тоғырланызынаңар книгалар чыындызының ӱзiнҷi книгазын пасча.
Лариса Баканова газетазар 1994 чылда тоғынарға килген. Хызылчардағы В.И.Суриковтың адынаң хоос училищезiн тоосхан чиит хыс, газетада хоосчы киректелчеткенiн пiл салып, редакцияда кӱзiн сынап кӧрерге чаратхан. Пӱӱнгi кӱнде ол iдӧк сомҷы полча. Ӧӧн тоғызынаң пос туста, тiзең, Хакасияа, аның культуразына, кибiрлерiне чарыдылған хоостарын, кӧклӧлерiн чайапча. Лариса Юрьевнаның тоғыстарын Хакасия чуртағҷылары чахсы таныпчалар. Аның нинҷе-де кӧзiдии ирткен, хоостарын республиканың чон чайаачызы кiнiнде кӧрерге чарир.
– Пiстiң полған на тоғынҷыбыс уғаа чайаачы. Хабарҷыларыбыс хайдағ даа сурығ хоостыра искiрiг тимнеп поларлар. Минiң кӧрiзiмнең, пӱӱнгi кӱнде газетаны чон чахсы таныпча. Аны тӧремiл хығырчатхан кiзiлер, хабар алтында авторның ады пазылбаан даа полза, аны кем пасханын сах андох сизiн саларлар. Полғанының на пасчаң оңдайы пар, оларны пiр дее алҷаастабассың. Ноға пiстiң газетабыс хынығ? Пiс официальнай даа мероприятиелердеңер хынығ пасчабыс. Паза пiс чуртастың прай сариларынаңар, прай кӧстеглерiнеңер пазарға кӱстенчебiс, – чоохтапча поғдархаснаң Марина Алехина.
Марина Анатольевна, газетанаң устапчатса даа, позы хабарлар пазыбохча. Ол Хызылчардағы хазна университедiнде журналистика кӧстеенҷе ӱгренген. Пастағы курс соонаңох Алтай аймааның «Сельская правда» газетазында тоғынған. Соонаң Хызылчардағы кӧп тиражтығ «Орбита», «Хызылчардағы комсомолец», «Хызылчардағы тоғысчы» газеталарда iстенген. Ӱгредиин тоосханда, чиит хыстың Хызылчарда тоғынарға халар оңдайы полған, че ол тӧреен чирiнзер айланарға чаратхан – Харатассар тоғынарға килген. Полған на орында хабарҷы узын чахсы кӧзiткен. Декрет тузында ол позының «Искожовец» газетазын апарған, iдӧк ол «Российская газета», «Комсомольская правда», «Аргументы и факты» федеральнай газеталарның орындағы пӧлiктерiнде тоғынарға маңнанған. 2019 чылдаң «Хакасия» газетанаң устапча.
– Амғы туста прай ниме уғаа табырах алысча, аннаңар алныбыста мыннаң мындар газетаны пӧзiк синде тудар, хығырығҷылар санын ӧскiрiп одырар, материалларны хынығ читiрер паза оларның аймаан тилiдер пӧгiннер турча. Iдӧк газетабыссар чииттернi тартарға сағынчабыс. Паза ӧӧн матырларыбыстаңар – Хакасия чуртағҷыларынаңар – пазарын узарадарбыс, – теен, чоохтазығны тоосчадып, Марина Анатольевна.
Сом Лариса Бакановани
Автор :
Татьяна Кыштымова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
