Ветоны тобырҷаң сурығ кӱн суриинаң суурылған
26.09.2025
Хабарлар
Сессия тоғызы тузында
Сессия. Хакасияның Ӧӧркі Чӧп депутаттары чайғы каникуллар соонаң кӱскӱдегі пастағы сессияа чыылысханнар
Ӱртӱн айының 24-ҷi кӱнінде ирткен сессияны Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол апарған. Сессия тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, хайзы министрлер, аймах-пасха ведомстволарның устағҷылары, пірее город-аймахтарның пастары паза депутаттары араласханнар.
Пу сессияа ідӧк абыс килген, Ағбанның паза Хакасияның архиепискобы Ионафан. Сессия тоғызын пастир алнында Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол ағаа сӧс пирген. Архиепископ депутаттарға тӧреелек паланы чох идерге (аборт идерге) кӧӧктiргеннерні, чӧптееннерні штрафтарнаң хатығлап турардаңар республика законын (пӱӱл кӧрік айында алылған) алыбысхан ӱчӱн алғызын читірген. Ол закон республикаа уғаа кирек полчатханын таныхтаан.
Тигіриб устағҷызы іҷелерні паза палаларны арачылирына хозым иткен ӱчӱн Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Соколға, пастағы орынҷызы Пётр Воронинге, орынҷылары Денис Кабановха паза Григорий Назаренкоға, депутат Людмила Кауфманға священномученик Евфимийнiң (Горячев) медальларын читірген.
Сессия тоғызы пасталар алнында ідӧк кибірли сӧс фракцияларға пирілген.
ЛДПР фракциязының устағҷызы Михаил Молчанов республикада чазы читкелектернің киректерінҷе комиссиялар тоғынҷылары ас полғанына хайығ айландырған, ол сфераа ахча ас позыдылчатханын таныхтаан.
Молчанов Хакасия правительствозын пу сурығҷа хомай тоғынча тіп пыролаан. Чооғын тоозып, саарбахтарнаң тоғынҷаң комиссияларға ахча позыдарын ӧскірібізерге хығырған, республиканың финанстар министерствозы тоғыр полчатханына хайығ салбин.
КПРФ фракциязы саринаң депутат Оксана Разварина чоох тутхан. Ол пӱӱнгі сессияның кӱн cуриинда Хакасия пазы ветозын тобырҷаң сурығ турчатханына хайығ айландырған – чоох парча пір синніг орындағы пос устаныс системазына кірердеңер закон проектінеңер. Аның кӧрізінең, пір синніг орындағы пос устаныс системазына кіргені аалдағы ӱлгӱні саңай чох идібізер. Тиңнестіріге пасха даа реформаларны ағылған: хазых хайраллирынҷа, ӱгредігҷе паза сӧп-сапча. Оларның тузазы чох полғанын таныхтаан.
Чооғын тоозып, Россия президенті Владимир Путиннің ӱр ниместегі сағыс-кӧрізіне тӧстенерге хығырған.
– Президент ікі синніг орындағы пос устаныс системазын хайраллап аларға киректеңер позы чоохтанчатса, пістің парламентке тохтабызарға кирек. Пос табығҷыларын паза хазнабыс устағҷызын истерге кирек, – теен Оксана Разварина.
«Единая Россия» фракциядаң чоох тутхан депутат Алексей Дьяченко. Ол аал хонииндағыларның сидіксіністеріне хайығ салған. Аның кӧрізінең, оларға ӱлгӱ саринаң хабазығ уйан пирілче, аал хонии техниказын тыхтирына паза нааларны аларына ахча читкіҷе позыдылбинча.
Ідӧк ол кӱскӱдегі хыра тоғыстарынаңар искірген, чут кӱннер турған сылтаанда ас чыыры, от сабары орай пасталғанын таныхтаан. Аның сылтаанда ӱреглер амох пар тіп искірген ол. Салтарында Хакасия правительствозын аал хониина хабазарға, килер чылға бюджетте читкіҷе ахча кӧр саларға хығырған.
Пу сессияда 46 депутат араласхан
Аның соонаң сессияның кӱн сурии хоостыра сағыс-кӧрістерін искірерге депутаттарға сӧс пирілген.
Депутат Олег Иванов чоннаң кӧп чоохтасханынаңар, чуртағҷыларның кӧбізі ікі синніг орындағы пос устаныс системазын хайраллап алар ӱчӱн тіп искірген. Аны хоостыра пу сурыға айланмасха, республиканың сын сидіксіністерiнең айғазарға хығырған.
Аның искіриинең, кӧзідімге, депутаттар нацпроекттерні чуртасха кирерінде, оларны сыныхтағда тударында пір дее араласпинчалар. Ӧӧркі Чӧп пӱӱнгі кӱнде сын сурығларнаң айғаспин, ікі чара тартылчатханын таныхтаан.
Анаң «Единая Россия» фракцияның устағҷызы Денис Кабанов, чоох алып, пір синніг орындағы пос устаныс системазына кірердеңер закон проектін кӱн суриинаң суурыбызарға чӧпнең сыххан.
– Фракцияның ікі кізізі сессияда чох полғанынаңар, – искірген ол.
Ол оңдайнаң «Единая Россия» Хакасия пазының ветозын тобырар – республиканы пір синніг орындағы пос устаныс системазына кирер – сағызын хыйа салбинча осхас. Ветоны тобырарына оларға 34 депутат ӱні кирек, «Единая Россия» фракцияда сах анҷа депутат пар. Ағаа хоза ЛДПР фракция (ікі депутат) оларның сарин алча. Закон проектін ізестіг алыбызарына килістіре тус сағирға ла халча.
Салтарында Ӧӧркі Чӧп кӧбізі ӱннең «Хакас Республикадағы орындағы пос устаныстаңар» закон проектін хати ӱзӱрердеңер сурығны кӱн суриинаң суурыбысхан.
Сессияның ӧӧн сурығларының пірсі «Хакас Республиканың 2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға республика бюджедінеңер» Хакас Республика Законына алызығлар кирердеңер» закон проекті полған. Закон проекті пӱӱлгі бюджеттің парыстарын паза хорадығларын хызырарынаң палғалыстығ. Хайди чарытхан Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков, бюджетті хызырары Россияның финанстар министерствозының республика бюджедінің парыстарын паза хорадығларын сын оңдайлығ идер кӧстегліг кирексіністерін толдырарынаң палғалыстығ. Республика іди итпезе, федеральнай бюджеттең ахчалығ полызығ пирілбес осхас.
Бюджет парыстары, тізең, ӧӧнінде организацияларның ис-пайын налогча кірчеткен ахча тӧбін тӱс парған сылтаанда хызырылчалар. Чылның салтарларынҷа пу кӧстегҷе пір миллиардча салковайға ас кірер тіп кӧрілче. Олох туста 2025 чылда НДФЛ налогынҷа ӧзіс таныхталчаттыр, ол пӱӱл пӧгіндегі синнең 335 миллион салковайға кӧп кірер тіп сахталча. Ідӧк бюджет чідіріглерін чардыхти чабарына федеральнай бюджеттең хоза дотациялар паза бюджеттер аразындағы трансферттер пирілер осхас – тиксі 335 миллионҷа салковайға.
Хакасияның финанстар министрі искіриинең, 2025 чылға республика бюджедінзер алызығлар кирілчеткені хоостыра аның ӧӧн кӧзідіглері мындағ пол парған:
парыстар – 56,05 миллиард салковай;
хорадығлар – 62,02 миллиард салковай;
дефицит – 5,9 миллиард салковай.
Пу оңдайнаң парыстар 403,8 миллион салковайға хызырылған, хорадығлар – 503,8 миллион салковайға.
Ӧӧркі Чӧптің бюджетче комитедінің кнезі Валерий Марков, хоза чоох тудып, закон проектінзер кирілчеткен тӱзедіглердеңер искірген. Хакасия правительствозы оларнаң чарас салтыр, аннаңар закон проектін алыбызар чӧпнең сыххан. Депутаттар тоғыр полбааннар – закон алыл парған.
Пу сессияның паза пір танығлығ закон проекті – «Хакас Республика чирінде чуртағҷыларның хазиин тамкы ызынаң, тамкы тартчатхан алай никотинніг продукциянаң тузаланчатхан салтарлардаң арачылиры». Чайғыдағы сессияда ол закон проекті ізіг ӱзӱріге ағылған. Хайзы депутаттар ол закон тоғынарында ікінҷілееннер, республикада тамкы тартарына тимнелген ӧнетін орыннар чох полғанын таныхтааннар.
Че пу хати закон проектінҷе ӱзӱріг амыр паза чапчаң ирт парған. Хазых хайраллирынҷа паза социальнай политикаҷа комитеттің кнезі Людмила Кауфман закон проектінде тамкы тартарға чарабас хоза орыннар санынаң кӧп квартиралығ тураларның подъезд ізиине 15 метрге теере чағын орыннар хыйа алылғанынаңар искірген. Ӧӧн сылтағ – республикада андағ туралар удур-тӧдір уғаа чағын турчалар, ол кирексіністі толдырары улуғ сидіксіністерге ағылар. Депутаттар кӧбізі ӱннең пу законны ікінҷі хығырығда пӱкӱлее алыбысханнар.
Депутаттар пу сессияда ідӧк муниципальнай пӱдістерге дотацияларны наа оңдайнаң ӱлестірердеңер закон проектін ӱзӱргеннер. Ӧӧркі Чӧп паза правительство ол дотацияларны хайди ӱлестірерінҷе ӧӧнінде пір чӧпке килгеннер тіп искірген бюджетче комитет кнезі Валерий Марков.
Че хайзы депутаттар (Олег Иванов, Валерий Старостин) аннаң чараспааннар. Оларның кӧрізінең, закон проекті чахсы тимнелбеен, правительствоның сағыс-кӧрізін чарытчатхан пічік чоғыл. Салтарында закон проекті пастағы хығырығда ла алылған, пу сурығҷа тоғыс узарадылар.
Паcха сурығлар санында чииттер политиказынаңар законға алызығлар кирердеңер, арағаа, наркотикке паза пасха нимее изір парғаннарға полызығ пирҷең орыннар тӧстирдеңер, ӱгредігдеңер законға алызығлар кирердеңер закон проекттері полған. Пастағызы чииттернің патриотизмiн тыыдарына кӧстелген, ікінҷізі – изір парғаннарға полызығ пирҷең орыннар тӧстир сурығны пӧгеріне, ӱзінҷізі – школаларда кадрлар суриин пӧгерiне.
Пу сессияда ідӧк «правительство чазы» ирткен. Депутаттар республиканың ЖКХ объекттерінің хысхы тусха тимненізінеңер сан пирісті истіп алғаннар. Хакасияның ЖКХ паза энергетика министрі Максим Виноградовтың искіриинең, республиканың пӱӱнгі кӱнге тимненізі 99 %: чылығ пирҷең ӧӧн системаларның прайзы тоғынча, планнығ мероприятиелер паза резерв оборудованиезін тыхтир тоғыстар тоозылчалар.
Хара тас пірее орыннарда читкіҷе нимес, че хара тас аныпчатхан предприятиелер полызиинаң сидіксініcтернің чардығы чабылтыр. Сорығдағы котельнайда пес-хазанны тыхтапчалар – 25 миллион салковай позыдылған. Тӧӧ пазындағы пес-хазаннарны тыхтирына ам даа 5 миллион салковай киректелчеттір.
Сидіксіністер аразында алымнар адалған: энергетиктерге 160 миллион салковай паза муниципалитеттерге 250 миллионҷа салковай компенсация ахчазы читіре пирілбеені. Федеральнай кін республикаа хысхы тусха тимненеріне полызығ оңдайнаң 500 миллион салковай ызар тіп сахталча.
Сессияның халғанҷы сурии Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің Россия правительствозы кнезі Михаил Мишустиннің адына айланызын чарадыға алары полған. Ол айланыста пістің депутаттар іҷе капиталы полызиинаң чурт алар сурығда право саринаң сығысчатхан сидіксініcтерні пӧгібізерге сурынчалар. Чуртағҷыларның андағ сидіксініcтер, таллап алған чуртха пічіктер тимнепчетсе, сығысчаттыр. Чоох парча тура алай квартира чуртирға килістіре полчатханынаңар киречілепчеткен пічіктердеңер. Пу сидіксінісче хоптар чыл пасталғаннаң сығара кірчеттірлер.
– Ведомстволар аразындағы комиссияларның, хайзынзар федеральнай сыныхтағ паза надзор органнарының кізілері кірчелер, пӱӱнгі кӱнде андағ пічіктер пирер правозы чоғыл, – чарытхан Ӧӧркі Чӧптің экономика политиказынҷа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитедінің кнезі Леонид Быков.
Аннаңар Ӧӧркі Чӧп, Россия правительствозының чарадиина килістіре алызығлар киріп, ол право саринаң читпесті тӱзет салар чӧпнең сыххан.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
