10 орғахта – Пӱдiрiгҷi кӱнi. Ағбанда «Геопрост» ООО-да Елена Ултургашева инженер-сметчик полып iстен парча.

Пiр пӧлiкте тӧрт тоғыс орны кӧрiл партыр. Оларның пiрciнде улуғ монитор паза пiр ноутбук кистiнде Елена Григорьевна Ултургашева тоғын парча. Инженер-сметчик пӱдiрiг проекттерiнең тоғынҷаң ӧнетiн программада аймах-пасха сананыстар апарча, ол санда кӧп квартиралығ тураларда, ӱгредiг, имнег кирее учреждениелерiнде тиксi тыхтағ тоғыстарының проект-смета пiчiктерiн тимнепче.

– Пу пiрiгiссер 2017 чылда тоғынарға килгем, – чоохтапча Елена Григорьевна. – Кӧрзем не, сигiс чыл ирт партыр. Мында тоғынып, мин тиксi Хакасияҷа чӧр салғам. Пiс прай республикада аймах тураларға тиксi тыхтағ тоғыстарына проект-смета пiчiктерiн тимнепчебiс. Тоғыстарны пастир алнында тыхтир орынны прай iстесчебiс. Аның ӱчӱн тураларның хырларынзар даа сығарға, подвалларынзар даа тӱзерге килiсче. Пiрее туста, чахығлар кӧп кiрчеткеннеңер, орай иирге читiре тудыларға, тынағ кӱннерде дее тоғынарға килiсче. Андада тоғынарға уламох хынығ.

Че «Геопрост» ООО Елена Ултургашеваның пастағы тоғыс орны нимес. Ағаа хоза, ол хаҷан даа пӱдiрiг киреенде тоғынарға сағынмаан. Хызыҷах Тороковтарның сӧбiрезiнде Чыланнығ аалда тӧреен. Iҷезi, Кулумаевтер хызы, Пыдырах аалдаң полған, че iкiнҷi палазынаң декретке Харатас городтағы «Сибирский текстиль» ОАО-даң парған. Аннаңар Алёнаға iкi час толғанда, сӧбiре Харатассар айланған. Алёна орындағы олған садынзар чӧр сыххан. Орыс тiлiн пiлбинчеткен хызыҷахтың ниме пулбуранчатханын улуғлар даа, кiчiглер дее пiл полбинчатханнар. Паза полбаста, воспитательлер iҷе-пабазын паланы орыс тiлiне ӱгредерге хызааннаптырлар. Пола-пола, сӧбiреде пос тiлiнең чоохтаспин сыхханнар. Амды Алёна позы даа, аҷазы даа, хыс туңмазы даа тӧреен тiлнең чоохтаспинчалар, че чоохты оңарчалар.

2000 чылда Алёна Харатастағы 5 № школаны тоосхан. Ол тархын ӱгретчiзi поларға сағынған, Сойан-Алтай тюркология институдынзар кiрерге тимненген. Хазна сыныхтағлары вузтох иртчеткен. Хызыҷааның таңдағызынаңар сағыссырап, iҷезi пiчiктерiн пiрее ортын ӱгредiг учреждениезiнзер пирiбiзерге чӧптеен. Алёна, тiзең, чуртазын тархыннаң палғалыстырар сағызына киртiнген, че iҷезiнең тоғыр чоохтанмаан, пос кӧрiзiнең пiрее колледж-техникумзар пiчiктерiн пир саларға чаратхан. Iҷезi тиктең не сағыссырабаандыр, хызы хазна сыныхтағларын уйан тудыбысхан, бюджет орнына ирт полбин халған.

– Чоохтадах, iҷем, пiчiктерiмнi хайдағ колледжсер пир салғазың? – сурған ол iҷезiнең паза полбаста.

– Ырах парбаам, пiстiң городтағы тағ кирее техникумынзар апар салғам, – нандыртыр iҷезi.

– Хайдағ специальностьха пир салғазың? – аннаң андар сурастырғлаан Алёна.

– Сурғам, хызыҷахха килiстiре хайдағ кӧcтеглер пар тiп. Мағаа iкi кӧcтег пар тееннер: «Чир ис-пайын пайыдары» паза «Пӱдiрiг». Мин хайди-да синi тағ киреенде кӧрбеем, аннаңар «Пӱдiрiг» кӧстеге пiчiктерiңнi пир салғам, – нандырған ағаа iҷезi.

Iди Алёна тағ кирее техникумында пӱдiрiг киреене ӱгрен сыххан, аймах-пасха практикалар ирт сыххан. Позы даа оңарбин халған, хайди колледжтi хызыл дипломға тоозыбысхан. 2003 чыл. Хада ӱгренген ӧӧрелерi сағыссыраста чӧрчелер: хайда аннаң андар ӱгредiгнi узарадарға? Чарымы Хызылчарзар парарға чарат салды, чарымы – Хакас техническай институтсар. Халғанҷызынзар ӧӧрелерi Алёнаны пiчiктерiн пирiбiзерге кӧӧктiрiбӧк алғаннар. Пӱдiрiг кӧcтеенде заочно ӱгренерi кӧрiлген.

– Пiлчезер бе, хайди кирек пол парған? – сағысха кирiп пастаан Алёна ол чылларны. – ХТИ-зар пiчiктерiн пирген хыстардаң мин не ӱгренерге кiрiп алғам!

Ана iди Алёна пастағы ӱгредиин iҷезiнiң сылтаанда, iкiнҷi ӱгредиин ӧӧрелерi сылтаанда алып алған тирге чарир. ХТИ-да ӱгредiг тузы алты чылға кӧрiлген. Заочно ӱгренчеткенде, Алёна, тиксi сағынып алып, садығ киреенде тоғыс тiлеп пастаан. Анда сессияларға сурынҷаң оңдай пар полған. Пастағы пiр чыл чарым киоскта тоғынған. Аның ээзiн Алёна чылығ ла сӧстернең сағысха кирче. Олар удур-тӧдiр пiлicчеңнер паза паарсасчаңнар. Уғаа чахсы ипчi полған тiпче Елена Григорьевна. Олох чылларда чиит хыстың сӧбiрезi Таштыпсар кӧс парыбысхан. Алёна Ағбанда туғаннарында чуртирға халған. Соонаң АЛПИ-зар (амғы «Калина» садығ туразында орныххан) садығҷаа кiрiп алған. Анда аны iдӧк сессияларға позытчаңнар. Че тоғызы уғаа аар полған тiпче Алёна.

– Ол минiң чуртазымда иң аар тоғызым полған, – киҷее ле аннаң саназыбысхан чiли, ниик тынып, ӱлескен Елена Григорьевна. – Че табырах ӧсчең оңдай пар полған. Ӱр дее полбаанда, улуғ садығҷаа турғызыбысханнар, анаң – устағҷаа. Устағҷы полыбысханда, 22.00 часха теере тоғынарға килiсчең, сессия тузында, тiзең, ӱгредiг соонда тоғынҷаңмын.

Елена Григорьевна ол тоғызынаң чадап ла саназып алған, кӱстенҷiк тоғынҷыны позыдарға хынмааннар. Аның соонаң профессиязынҷа тоғыс таап алған, «Стройсервис» компанияда ОТК (техническай сыныхтағ пӧлии) инженерi полған. Ол тимнелген металлопрокаттың синнерiн синеҷең, прай орта тимнелген металлопрокатты садыға сығарарға чаратчаң, чарадығ пирiп, чаҷында хол салҷаң. Андада ла тимiр цехтаң складсар ызылҷаң. Че анда сменанаң тоғынарға киректелген. Мында чиит хыс хараазын тоғынарға най аар полчатханын пiлiп алған, аннаңар пу тоғыста ӱр тудылбаан.

Пазағы тоғыс орны «Командор» садығ туразы полған. «Мында АЛПИ-ның соонаң «рай» полған. Мин «Командорда» тоғынмаам, тынанғам», – тiпче Елена Григорьевна. Пу тоғызында чиит хыс хада хонғанынаң танызып алған паза пастағы палазынаң декретке сыххан. 2009 чылда ХТИ-ны тоозыбысханда, палазына чарым час ла полған, че андадох ол пiлген: «Командорзар» тоғысха айланмас. Палазына олған садынзар чӧрер тус чит килгенде, Елена Григорьевна тоғыс тiлеп пастаан. 2011 чыл. Чиит специалисттiң талаанына, опыт таа чох кiзiнi «Абакангражданпроектсер» iкiнҷiлес чох алып алғаннар.

– Институттың устағҷызы Александр Покояновха минi, опыт чох кiзiнi, тоғысха алып алған ӱчӱн улуғ алғызымны читiрчем. Мында ӱс чыл тоғынып, ӧӧн тоғызымҷа опыт алынып пастаам, – ӱлесче Елена Ултургашева.

2014 чыл. Институт чох идiлген. Алёна – тоғыс чох паза iкiнҷi палазына азах аар. Хада хонғаны Андрей Владимирович ибде одырарға теен. Iди Алёна iкiнҷi палазын таап алған соонаң 2017 чылға теере ибде одырған. Палазы олған садынзар чӧр сыхханда, Максим паза Наталья Капчигашевтерзер тоғысха алылған. Ирепчi «Геопрост» ООО-ның тӧстегҷiзi полча.

– Пастап мин чарым кӱнге тоғысха сыххам. «Абакангражданпроектте» город пӱдiзiнiң схемаларынаң тоғынарға ӱгренiп алғам, аннаңар мында тоғызымны олох кӧстегде пастаам. Пӱдiрiглер, чоллар, чазағ чӧрчеткеннернiң чоллар схемаларын тимнеп турғам, – тiпче Елена Григорьевна. – Анаң ибiркi чир-чайаанны хайраллирынҷа пiчiктернi сыныхтаға тимнирiнең айғазып пастаам. Соонаң инженер-сметчик декретке парыбысханда, аның тоғызын толдыр сыххам. Iкi кӱн ол минi программанаң тоғынарға ӱгреткен, соонаң, тiзең, мин ағаа тӧремiл сығдырат турҷаңмын, пiл полбаан чардыхтарны чарыт пирерге сурынып. Iди пӱӱнгi кӱнге теере опыт алынчам.

Елена Григорьевна опыды ӱчӱн сиргек подрядчиктерге алғызын читiрче. Аның сӧcтерiнең, андағ подрядчиктер хайди даа проект-смета пiчiктерiнде алҷаас таап аларлар паза ағаа хайығ айландырарлар.

– Олар полған на алҷааc ӱчӱн кiзi тынына кiрерлер. Тӱзетпеенде, тыс пирбестер. Пiс оларнаң хада хырызарбыс, олох туста оларнаң хада тоғыс тӱзiмнiг парча. Мин специалист чiли пiлiзiмнi алғытчам, алҷаастарымны кӧрерге ӱгренчем, опыдым алғытчам. Аннаңар андағ хазалҷых, сиргек подрядчиктернең тоғынарға кӧңнiме кiрче. Пiлдicтiг, подрядчиктер аразында, алҷаасты кӧре-тура, хараан чабысчатханнар пар. Олар мағаа ӧзерге полыспинчалар, – таныхтапча специалист.

Пӱӱнгi кӱнде Елена Григорьевна «Геопрост» ООО-да инженер-сметчик тоғызынҷа ла нимес, iдӧк пасха даа пӱдiрiг кӧcтеглерiнҷе тоғынча. Аннаңар позын «универсальнай специалистке» санапча. Ол iдӧк пӱдiрiг тоғызын апарҷаң проекттi тимнепче. Пӱдiрiг орнын iстезерге ӱгренiп алған. Че ӧӧн тоғызы – проект-смета пiчiктерiн тимнирi.

Пӱдiрiглерге, уламох хазна программаларынҷа тыхталчатхан, пӱдiрiлчеткен тураларға проект-смета пiчiктерiн тимнирiнде кирексiнicтер кӧп. Пӱдiрiг материалларына паалар полған на ӱс ай пазынаң нааҷылал турзалар даа, тоғыстарны пастир тусха паалар алыс парча. Аның ӱчӱн пӱдiрiгҷiлер удаа хорадығларын проект-смета пiчiктерiне «сыындыр» полбин сыхчалар. Проект-смета пiчии сыныхтағ иртче, аны алған соонаң андар алызығлар кирерге чарабас. Андада подрядчикке хазна чахығҷызынаң на хабазығ сурарға халча. Килкiм пӱдiрiглердең пасха, пу пiрiгiсте кiзiлерге алынҷа тураның пӱдiриине чарадығ аларға тиксi пiчiктернi тимнирге полысчалар, ол санда Ағбан городтың город пӱдiрии, архитектура паза чир пӱдiзi департаментiнең хада сығысчатхан сурығларны пӧкчелер. Тураларның паза пасха пӱдiрiглернiң проект-смета пiчiктерiн тимнепчелер.

– Пӱӱнгi кӱнде мин позымны пiр дее тархын ӱгретчiзi чiли кӧрбинчем, – кӱлiнiп ала, ӱлесче Елена Григорьевна. – Сағынчам, хайди мин олғаннарнаң тоғынарҷыхпын? Ӱнiм хатығ нимес, ӧтiг нимес чоохтанчам. Пасха даа саринаң кӧрзе, позымны ӱгретчi тоғызында кӧрбинчем. Минiң чолымны ӧӧркi чайааннар артых ла пiлгенге тӧӧй. Пӱӱн мин позымның орнындабын, тоғызыма хынчам, – салтарлапча инженер-сметчик.

Ана iди улуғ нимес пiрiгiсте iстен парча Елена Григорьевна Ултургашева. Пӱӱнгi кӱнде хызыҷаа 16 частығ, 10 классха сыххан. Оолаана 10 час тол парған, 4 классха сыххан. Ултургашев ирепчi Ағбанда чуртапча.

Сом Дмитрий Сунчугашевти

Сомда: инженер-сметчик Елена Ултургашева тоғыс орнында