Кибірліг спорт кӧрімнерi – пурунғынаң палғалыс, таңдағызына кӧстег
16.07.2025
Хабарлар
Гомбо Зурбаков алтай кӱресчі оолға малның оорха сӧӧгін хайди сыы сабарға кирек полчатханын кӧзітче
Спорт. «Ӧбекелер ойыннары» турнир Сибирь чоннарының национальнай спорт кӧрімнері тилізін оңарып алар оңдай пирген
Хандых айында «Ӧбекелер ойыннары» национальнай кӱрестерҷе I тиксі Россия марии кӧп ӧрініс сыйлаан. Ағбандағы кибісте иң кӱcтіглер паза чапчаңнар харбасханнар нооза. Че арға-мӧрій кӱресчілернің пӧзік узынаң на танығлығ нимес. Турнир Сибирь чоннарының национальнай спорт кӧрімнері тилізін оңарып алар оңдай пирген.
Чоохтирға кирек, пістің хазнада национальнай спорт кӧрімнерінҷе cпартакиадалар тӧреміл иртірілҷеңнер. Хомзынысха, ахча чохтаңар пу тоғыс тохтадылған. Кізілер Сибирь паза Ыраххы Восток чоннарының спорт кӧрімнерінҷе марығларға халғанҷызын 1998 чылда чыылысханнар. Арға-мӧрій Тағлығ Алтайда ирткен. 27 чыл пазынаң прайзын «Ӧбекелер ойыннары» турнир чығды.
Делегацияларнаң чоох алысханда, кізілернің чӱреенде кибірліг спорт кӧрімнерiне хыныс оды успаан. Полған на регион пу тоғысты пос оңдайынҷа апарчаттыр. Тувалар чыл сай Наадымны иртірчелер. Ӱлӱкӱннің программазынзар хайди даа хуреш, ат чарызы, охчаадаң атары кірчелер. Алтайларның ӧӧн пайрамы – Эл ойын. Ол Тун пайрамға тӧӧй. Ідӧк ікі чылда пір хати иртірілче, че ӱс кӱн парча. Якуттарны махтирға кирек. Республикада национальнай спорт кӧрімнерінҷе кін пар. Анда 11 секция тоғынча, ол санда хапсағайҷа (якут чонның кӱрезі), охчаадаң атарынҷа, ағаснаң тартызарынҷа, якут чонның сегірістерінҷе. Россияның иң улуғ регионы тӧрт чылда пір хати «Манчаарының ойыннары» национальнай спорт кӧрімнерінҷе спартакиаданы иртірче. Аның спорт программазы тӧреміл алғым поладыр. Ағаа хоза якуттар мас-рестлингті (ағаснаң тартызары) паза хапсағайны чоннар аразындағы синге кӧдір парыбысханнар. Пу спорт кӧрімнерінҷе тилекей марығлары иртче. Анда полған на спортсмен кӱс сынир оңдайлығ. Кӧзідімге, 2024 чылда чир-суғҷыбыс Михаил Болганов Бишкекте ирткен хапcағайҷа тилекей чемпионадында хола медаль утхан. Виталий Канзычаков, тізең, пӱӱл чоннар аразындағы марығда чемпион полыбысхан. Хакас спортсменнернің аттары хапсағайның тархынында хаҷанға даа халар. Тиктең нимес федерацияның устағҷызы Вячеслав Нестеров «Ӧбекелер ойыннары» фестиваль тузында Канзычаковты паза Болгановты пір ле хати махтабаан.
Чуртас орында турбинча. Сизінгенде, кибірліг спорт кӧрімнерінде хай пірее алызығлар пол парған. Кӧзідімге, Тағлығ Алтайда амғы туста куреш (алтай чонның кӱрезі) нимес, ӧcкiні тастиры пастағы орында парча. Ноға анзы чапсытча? Ӧскiні тастиры (козлодрание) Ортын Азиядағы чоннарның – узбектернің, хырғыстарның, казахтарның – кибірліг спорт кӧрімі. Ол оңдайынаң полоға алай футболға тӧӧй. Итсе, футболисттернің орнына чазыда чалаңнар ойнапчалар. Ойынҷыларға ӧскiнің тарыбын «ыырҷының» хаалхазынзар тастабызарға киректелче. Марығ оңдайларынҷа ӧскiнің пазын паза азахтарын кизібіcчелер. Андағ «тирігні» холда тударға сидік. Алтайлар ӧcкiні тастирын «кӧк бору» адапчалар. Хакас тіліне ол «кӧк пӱӱр» чіли тілбестелче. Харындас республикада ӧскiні тастиры 2000 чылларда тиліп пастаан. 20 чыл аразына наа спорт кӧрімi Тағлығ Алтайда чилегелен парған. Чиит алтайлар аны постарынина санапчалар.
Пӱрӱттердеңер чоохтаза, олар хакастар чіли хазых ойнирға хынадырлар. Че халғанҷы чылларда чонның иң хынчатхан спорт кӧрімі – малның оорха сӧӧгін сыы сабары. Пӱрӱттер ойынны «сээр хухалха» тіп адапчалар. Сээр хухалханың ӱлӱзі таңнастығ. Ол кӧп чылға ундудылған. Пастағы марығ 2013 чылда ла ирттір. Хысхаҷах тус аразына сээр хухалха, пӱрӱттернің ӧӧн спорт паза культура таниина айлан парып, Кӧс чӧрчеткен чоннарның тиксі тилекей ойыннарының программазынзар киріл парған.
«Ӧбекелер ойыннары» марығ тузында малның оорха сӧӧгін сыы сабарынҷа мастер-класс ирткен. Аны апарған «Сээр Хухалха» регионнар аразындағы пірігістің президенті Гомбо Зурбаков. Хайди таныхтаан Гомбо Найданович, сӧӧкті 40 оңдайнаң сыы сабызарға чарир. Ол піске ікі оңдайны кӧзіт пирген. Пастағы кӧріске сидік ниме чоғыл. Че марығласчатхан улус пірееде салааларын сындыр салчаттыр. Гомбо Зурбаков, сээр хухалханаң таныстырып, айдас оолларны пу спорт кӧрімiнде кӱс сынирға хығырған. Тувалар Бурятиязар марығларға тӧреміл пар килчеттірлер. Cпециалисттің таниинаң, Бурятияда малның оорха сӧӧгін сыы сабары улуғ хайығда. Алында чиңіcчілерге сыйыхха квартиралар, ниикке чӧрҷең машиналар читірілҷеңнер. Пӱӱл «Алтан Мундарга» чоннар аразындағы фестиваль тузында пас меетке 701 кізі сыхтыр, олар 7 муң сӧӧкті сыы сабыстырлар. Чемпионға пір миллион салковай, чааҷының хуйағын паза Дагестанзар путевка сыйлап пиргеннер. Хазых ойнирында 250 кізі араласхан.
Алызығлар кирек. Оларның ӧӧн пӧгіні – спорт кӧрімнерiнің оңдайларын чахсыландырары. Алында ӧбекелер чирде харбасчаңнар, пӱӱнгі кӱнде спортсменнер кибісте устарын кӧзітчелер. Алтайлар ӧскі тастирында малның тарыбы орнына муляжнаң тузаланчалар. Cпорт тирии ідӧк 40 килограмм пасча. Ағаснаң тартызарының тархыны хынығ. Пу спорт кӧрімі кӧп чонда полған, че ундудылған. Якуттар, тізең, мас-рестлингче марығларны сыбыра иртірҷеңнер. Оларның кӱстенізінең ағаснаң тартызары Сибирь паза Ыраххы Восток чоннарының спартакиадазының программазынзар 1995 чылда кирілген. Амды мас-рестлингті пілбинчеткен кізі чоғыл. Таныхтирға кирек, пістің ӧбекелерібіс, табаннаң табанға тіреніп, ағаснаң тартысчаңнар. Якуттарның пастаанынаң амды араласчылар, чардаа тіреніп, чиңіc ӱчӱн харбасчалар.
Хакасияда кибірліг спорт кӧрімнерінзер алызығлар кирерге харасчаларох. Кӱресте хай пірее оңдайлар алыс парған. Мында спортсменнер, ибіре чахсы сағынып алып, тоғысты апарчалар. Че ноға пірее ӧткіннер хазыхта мал сӧӧктері орнына пластикнең тузаланарға чӧп пирчеткеннерiн оңарарға сидік. Оларның кӧрізінең, аалҷылар сӧӧктерні холда тударға ынабастар. Гомбо Зурбаков презентация тузында позы ікі оорха сӧӧгiн сыы сабысхан. Ӱзінҷізін алтай кӱресчее пирген. Кӱресчі оол пір дее чідірінмеен. Сах андох сыы сабысхан. Сӧӧктер саны кӧп арах полған полза, залдағылар прайзы оларны оода сабарға тееске турыбызарҷых, неке. «Ӧбекелер ойыннары» – кӧс чӧрчеткен турнир. Аның программазы пір ле хати алыспас. Бурятияа теес читсе, олар cээр хухалхаҷа марығ иртірерлер алай спортсменнерні хазых ойнаттырарлар. Марығ тузында аймах регионнардаң чыылысхан араласчылар, мал сӧӧктерін холда тударға хынмин, хойрал чӧреріне ікінҷілестіг.
Хоза пір танығ. Хайдағ даа чонны алзаң, национальнай спорт кӧрімнерінің тилізінең чуртаста, тоғызында пӧзік чидіглерге читкен чон араласча. Хапсағайҷа чоннар аразындағы федерацияның кнезі Вячеслав Нестеров Якутияның иң маңнаныстығ тоғынчатхан предприятиенең устапча. Алтай курежінің пастағы правилоларын грек-рим кӱрезінҷе РCФСР-ның саблығ тренері Мадий Каланаков тимнеен. Пістің республикада пу тоғыснаң ӧткін айғасханнар Анатолий Аданаков паза Александр Кильчичаков. Анатолий Николаевич – Олимп ойыннарының хола призеры Сергей Карамчаковтың пастағы тренері. Александр Гордеевич, кӱрестең пасха, чоныбысха тобитті айландырған, 9 киндені чарыхха сығарыбысхан. Аның устаанынаң 13 кізі грек-рим кӱрезінҷе СССР-ның cпорт узы нормативін толдырыбысхан, ӱгренҷізі Иван Голощапов чоннар аразындағы класстығ спорт узы полча. Ідӧк Хакасияның спорт министрі полған Сергей Кочанны адирға кирек. «Ӧбекелер ойыннарының» пастағы марии піcтің республикада ирткенінде аның хозымы улуғ. Анзынаңар турнир тузында искірген орындағы национальнай спорт кӧрімнерінҷе федерацияның кнезі, Асхыс аймааның пазы Абрек Челтыгмашев.
Турнирзер айланза, хакастар анда ӧткін араласханы ӧріндірче. Хызылчардағы ӧменің тренері Владимир Покояков командазар ӧнетін хакас оолларны таллаан. Олар пос чонының ойыннарын пілзіннер тіп. Томсктағы ӧмеде ідӧк хакас кӱресчілер полғаннар. Кибіске сыхханнар анда ӱгренчеткен студенттер. Итсе, чир-суғҷыларыбыс тӧреен тілін матлама пілген ползалар, уламох чахсы поларҷых. Андада сынап ӧбекелерібістің ойыннары чітпес паза тилир.
Сом Валерия Тамбовцевани
Автор :
Майя Кильчичакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
