Фестиваль. Пу неделяда Л.Р.Кызласовтың адынаң республиканың чир-суғ ӱгренҷең музейi «Сӧбiре, кӧӧленiс паза киртiнiс» сӧбiре фестивальын иртiрген.

Пу мероприятиее палалығ сӧбiрелер музейнiң пастағы хадылындағы фойезiнде чыылысханнар. Фестивальны «Азарт» шоу-студия чарыпчатхан костюмнығ теелбектенiп асхан. Ӱс хыстың ах кӧгенек ниннерi оох лампалығ гирляндаларнаң чарыпчатхан. Пазағы теелбектерiн олар холларында хоза чарыпчатхан фонарьлар тудын салып кӧзiткеннер. Оларның хызыл ӧңнiг костюмнары этническай кӧрiмнiг полған.

Анаң кiчiг кӧрiгҷiлер «Сабын кӧбiгi шоузы» ӱтертiске аптаттырғаннар. Чиит артист хыс сабын кӧбiктерiн киизер позыт турған, олғаннар оларны холнаң тудып аларға харасханнар. Пу ӱтертiс тузында амғы тустағы кӧглер ойнадылған. Палалар, артисттiң ибiре турыбызып, хынып ӱтертiнгеннер.

Ол арада пасха-пасха ачыхтарда аймах мастер-класстар иртiрiп пастааннар. Фойеде турғызылған нинҷе-де столзар палалар улуғларынаң хада пастырғаннар. Кӧзiдiмге, столларның пiрсiнзер хызыҷахтар чыылыс парғаннар, анда оларға пос холынаң пiлектес хайди тимнелчеткенiн кӧзiдiп, андағ чазанҷыхты сах мындох чайап аларға полысханнар. Ус холлығ ипчi Галина Кирман чапсырылчатхан лентанаң пiлектес тимнирге кӧнiктiрген. Андағ чазанҷыхты арған порчоҷахтар, ӧзiмнер чапсырып сiлiглееннер. Чиркеен хызыҷахтар, пос холынаң тимнелген пiлектеснең чазан салып, ӧрчiлiг пас чӧргеннер.

Соонаң Галина Владимировна пуох фойеде хоровод иртiрген. Че анда кӧп кiзi араласпаан. Улуғлар даа паза кiчiглер дее аймах ачыхтарзар тарас парғаннар. Итсе-де, кӧрiгҷiлер саны фестивальда улуғ полбаан, ол кӱн тасхар наңмыр, тохтабин, матап сӱӱлетчеткен, анзы кiзiлерге пеер чыылызарға ӧӧнiнде харығ пол парған, неке.

Галина Кирман, посха тоғыс таапчатхан кiзi, пiстiң хазнада иртiрiлчеткен «Хороводы России» фестиваль чӧрiмiнiң региондағы координаторы полча. Аннаң ол ӱзiнҷi чылы айғас парир. Санкт-Петербургта тӧстелген чӧрiм пу чылда 10 чылын таныхтапчаттыр. Хакасияда пылтыр Галина Кирман орғах айында пастағы улуғ хоровод иртiртiр, пӱӱл аны пазох иртiрерге пӧгiнче. Хайди ол санапча, хоровод ол сӧбiренi ле нимес, прай кiзiлернi ынағластырча, удур-тӧдiр чағын поларға полысча, ӧрiнiс сыйлапча.

«Папина мастерская» ачых оолағастарның хайиин тартхан. Мастер-класс ахчаа даа иртiрiлген полза, оолағастар ағастаң машинаҷахты алай кiчiг самолётты пос холынаң идерге ӱгренгеннер. Виталий Вронский – iдӧк посха тоғыс таапчатхан кiзi. Пiди сизiнгенде, фестивальда мастер-класстарны кӧбiзiн мындағ кiзiлер иртiргеннер. Оолағастар машинаның ол-пу чардығын пастап наждачка чаҷында, прай саринаң чылбыраң ползын тiп, хырып алчалар. Ол-пу чардыхтарны iди тимнеп алып, анаң пӱдiрерге ӱгренчелер.

Виталий Геннадьевич «Папина мастерская» проектнең 2022 чылдаң айғасчам тiпче. Ол Ағбанда 5 – 15 частығ олғаннарны столяр тоғызына кӧнiктiрче. Андағ занятиелер школадағы iстенiс уроктарына тӧӧй полтыр. Оларның ӱчӱн паба-iҷелер ахча тӧлепчелер. «Папина мастерская» – дизайн школазының проектi. Дизайн школазын ипчiзi тӧстеп алтыр. Виталий Вронский, ипчiзi палаларны хайди ӱгретчеткенiн кӧрiп алып, оолахтарны столяр тоғызына ӱгредерге чарадыбысхан. Ол позының оолғының 13-14 частығ нанҷылары шуруповёртты даа пiлбинчеткенiн, андар ойнаҷахсар чiли кӧрчеткенiн сизiнiп, пабаларына оларны ӱгредерге маң чох полтыр сағын салған. Анаң, пасха даа палаларны ӱгрет полам тiп, занятиелер, мастер-класстар иртiр сыххан.

Музейдегi пурунғы хоостығ тастар залы хыринда паба-iҷелерге тузалығ тоғазығ иртiрiлген. Оларға психолог ипчi палаларнаң хайди орта чоох алызардаңар, чӧптес турардаңар чоохтаан. Iдӧк фестивальдағы «Нью-Скул» ӱгредiглiг ачыхта улуғларға, саарбахтарға «Говори иначе», «Слушай. Пойми. Скажи» ойыннар, ӱтертiстер иртiрiлген.

Иң кiчiглерге дее кӧрiлген алынҷа ачыхтар полған, хайзында городтағы олған садтарындағы тоғынҷылар хайынғаннар. Сала улуғ арах олғаннар «Раскопки» ойында хынып араласханнар. Аны «Арт-галерея гипса» студия иртiрген. Гипстең, хумнаң идiлген кубиктернi ағырин, иптеп оода сабарға киректелген, уғаа кiчiг тирiглер дее пар полған, кiчiг кубиктi оода сабар ӱчӱн. Аның iстiнде хайдағ-да кiчiг ойнаҷах пар.

Паза пастағы хадылдағы пiр залда фестиваль араласчыларын, аалҷыларын Хакасияның тархынынаң «Хоорай» клуб таныстырған. Аның устағҷызы Дмитрий Кранчев саарбахтарға, олғаннарға пурунғы чааҷылар кип-азаан кизерге позы полыс турған.

– Пiс Хакасияның тархынын сабландырарға кӱстенчебiс. «Хоорай» клуб республика чуртағҷыларын паза аалҷыларын чирiбiстiң пурунғы тархынынаң, чаа кибiрлерiнең паза ӧбекелерiбiстiң чуртазынаң таныстырча – скифтер тузынаң ала пiстiң эрадағы 8 – 13 вектердегi пурунғы хакас хазнаның тархынынаң. Реквизиттернi – пурунғы чааҷылар кип-азаан паза тирiглерiн – позыбыс тимнепчебiс. Кӧзiдiмге, чааҷы шлемiн мин позым тимнеем. Палалар чааҷы кип-азаан уғаа хынып кисчелер. Чааҷы тирiглерiн дее оларға холнаң тутхлап аларға чарадылчатханына тың ӧрiнчелер.

Пiстiң клуб iкiнҷi чылы тоғынча. Алында пiр дее ады чох ӧмезер чыылызып тоғынҷаңмыс, чорыхтарға чӧр турғабыс. Анаң пiр брендтiг тоғынарға чаратхабыс. Клубты ноға «Хоорай» адап салғабыс? Пic Хакас чирiнiң тархынынаң чонны таныстырчабыс нооза, пурунғы хакас хазназы хайди тӧстелгенiн кӧзiт пирерге сағынып, клубха «Хоорай» ат пирiлген. Паза илбек кiзi, хакас учёнай Виктор Яковлевич Бутанаевтi улуғлап, андағ сағысха тудынғабыс. Клуб араласчыларының кӧбiзi – аның ӱгренҷiлерi. Паза пеер ӧӧнiнде студенттер, тархыннаң айғасчатхан специалисттер чӧрчелер. Имҷiлер дее пар. Анда сыбыра айғасчатханнарның саны – 15 кiзi, – чоохтаан Дмитрий Кранчев.

Ол паза мындағ чооғынаң чапсытхан. Пу клубнаң устап, iдӧк музей тоғынҷызы полча, «Хакас чирi» газетаа пазынчаттыр. Аны сыбыра хығырчам тiпче. Хакас тiлiн ӱгренiп, ам аннаң чоохтазарға кӱстенче. Iҷезi хакас полтыр, пабазы – орыс.

Фестивальда мындағ чапсых кiзiлернең танызып алар оңдай полған. Пеер килген сӧбiрелер палаларынаң хада аймах чайаачы тоғыстарнаң танызып алғаннар, пiлiстерiн алғытханнар, музейдегi ӱлӱкӱн оларның кӧңнiн кӧдiрген.

Сомда «Папина мастерская» мастер-класс тузында

Сом Анастасия Пачинани