«Ӧбекелер ойыннары» – алыптар марии
25.06.2025
Хабарлар
Хакасияның ікі командазы кӱресте алтын паза кӱмӱс медальларны холға кирген
Спорт. 21-22 хандыхта Хакасия «Ӧбекелер ойыннары» национальнай кӱрестерҷе I тиксі Россия мариин удурлаан
Пис республиканың проекті
«Ӧбекелер ойыннары» – пис республиканың проекті. Ол пылтыр Якутияда тӧстелген. Улуғ турнирні иртірердеңер чӧптезігде хол салғаннар Якутияның, Хакасияның, Алтайның, Бурятияның паза Туваның кізілері. Ӧӧн пӧгін – чон спорт кибірлерін хайраллиры, чииттерні оларнаң таныстырары, марығларда араластырары. Чарадығ хоостыра пастағы арға-мӧрійні Хакасияда иртірерге чаратханнар. Пістің республикада проект ӱчӱн тренер Станислав Челтыгмашев нандырығ тутча. Чир-суғҷыбысхаох ӧӧн чӱк артылған.
Сынны чоохтаза, «Ӧбекелер ойыннары» оңдайынаң Сибирь паза Ыраххы Восток чоннарының спорт кӧрімнерінҷе спартакиадазына тӧӧй. Спартакиадалар национальнай регионнарда 1960 – 1990 чылларда ирткеннер. Программазар Сибирьде чуртапчатхан чоннарның кибірліг спорт кӧрімнері кирілгеннер: пӱрӱттернің барильда кӱрезі, якуттарның сегірiстері, охчаадаң атары, туваларның хуреш кӱрезі, гиря кӧдірері паза пасхазы. Хакас автоном облазы чӧрімге 1973 чылда хозылған. Аның соонда марығлар программазын хакас чонның кӱрезі пайытхан. Хомзынысха, 1998 чылдаң спартакиадалар иртірілбинібіскеннер. Пӱӱл кирек чахсы саринзар алысты. Пис республика совет тузында салылған кибірні айландырарға чаратхан. Пілдістіг, чуртас орында турбинча. «Ӧбекелер ойыннары» тархынын Сибирь паза Ыраххы Восток чоннарының спартакиадазынаң апарчатса даа, аның программазында алызығлар пол парған. Ол саңай ла кӱрестең пӱткен. Арға-мӧрійні асхан хакас кӱрезінҷе марығ, анаң спортсменнерні сағаан хапсағай (якут чонның кӱрезі). Ікінҷі кӱнінде алыптар алтай курежінде кӱс сынааннар. Хакастар, алтайлар паза якуттар, постарының кӱрестерінҷе марығ иртіріп, ахчалығ сыйыхтар паза медальлар тимнееннер. Полған на кӧрімде сыйыхтығ чыынды 450 муң салковайға тиңнелген.
Республикаларның устағ-пастаа турнирні улуғ хайығда тутчатханын делегациялар хоостыра даа сизінерге чарир полған. Кӧзідімге, Тағлығ Алтайның ӧмезіне 29 кізі кірген, оларның санында полғаннар регион правительствозының кнес орынҷызының тоғызын толдырчатхан Адар Сумин, спорт министрінің тоғызын толдырчатхан Александр Суразов, «Бирлик» национальнай спорт кӧрімнерінҷе пірігіcтің президенті Андрей Ялбаков, чарғыҷылар, кӱресчілер. Якуттарны алынҷа таныхтирға кирек. Олар Хакасиязар 19 хандыхта читкеннер. Делегациянаң устаан хапсағайҷа чоннар аразындағы федерацияның кнезі Вячеслав Нестеров.
Вячеслав Анатольевич – идiнҷек паза ӧӧн спонсор. Якуттарның кӱрезінҷе марығлар тилекей синінде иртчеткенінде аның хозымы улуғ. Пӱӱл федерация «Хангалас хапсағайа» чоннар аразындағы турнирге 6,5 миллион салковай позытхан. Адалған аалҷылар чоох тутханнар, марығласчатхан улусха чиңіс алғааннар. Хакасия правительствозынаң «Ӧбекелер ойыннарын» пайрамни азарында араласханнар республика пазының орынҷызы Михаил Побызаков, спорт министрінің тоғызын толдырчатхан Дмитрий Сафронов, национальнай паза территориальнай политика министрі Лев Сафьянов, орындағы национальнай спорт кӧрімнерінҷе федерацияның кнезі, Асхыс аймааның пазы Абрек Челтыгмашев. Устағҷылар спортсменнерге, кӧрігҷілерге ідӧк чылығ сӧстер читіргеннер.
Арға-мӧрій
Марығдаңар чоохтаза, ол таңнатхан, хайхатхан, ӧріндірген. Кибісте чиңіс ӱчӱн 10 регионның иң кӱстіг кӱресчілері харбасханнар нооза. Пірсі пірcінең чапчаң, пірсі пірcінең кӱстіг. Полған на тоғазыға 4 минута кӧрілген, кӧбізі «ыырҷызын» пастағыох секундада чабыра пазыбызарға харасхан. «Ӧбекелер ойыннары» – ӧмелер марии. Аннаңар кӱресчілер прай команда ӱчӱн турысханнар. Анзы хай-хай нандырығлығ паза чӱрексіністіг.
Арға-мӧрійде араласхан 12 ӧме. Хакасияа паза Тағлығ Алтайға ікілер команда сығарарға чарадылған. Ідӧк спортсменнер Туваның, Бурятияның, Якутияның, Новосибирск, Томск, Иркутск, Кемеров областьтарының паза Хызылчар крайының алнын алғаннар. Марығ оңдайларынҷа полған на командада пизер кізі полған. Спортсменнер 60 кг, 70 кг, 80 кг, 90 кг паза 90 кг артиинаң кӧдірімнерде устарын кӧзіткеннер. Новосибирсктегілер паза хызылчардағылар, кізі таппин, тӧртӧлең харбастырлар. Халғанҷы кӱнде хайдағ-да командада ӱс ле кӱресчі халған, таң. Сизінгенде, прайзынаң чахсы тувалар тимнен килтірлер. Хонҷыхтарның ӧмезінде 12 спортсмен полған. Піреезі майых парза алай кинеп парза, аның орнына арғызы кибіccер сыхча. Тувалар правилоларны сайбабааннар. Пасхазының іди кӧйтіктенерге сағыс читпеендір.
Чоохтирға кирек, спорт кӱрезінҷе турнирлерде спортсменнерге тӧртче тоғазығ кӧрілче. «Ӧбекелер ойыннары» тузында, тізең, азах меетке читкен улус ікі кӱн аразына 12-ер алай 15-ер хабыс иртірген. Анзы уғаа кӧп. Ағаа хоза, залда ізіг полған, кондиционерлер тоғынмааннар. Пір cӧснең, араласчыларға хатығ чуххан.
Хакасиядағыларға кӱресче марығ иң чӱрексіністіг полған. Оолларыбыс хайди харбазарлар ни? Пос чирінде утырарға уйадыстығ, че спортта кирек удаа сағыбаан оңдайнаң парыбысча. «Хакасия-1» ӧмезер кіргеннер Вадим Феалковский, Виталий Канзычаков, Александр Сергеев, Михаил Болганов паза Константин Аполлонов. Чир-суғҷыларыбыс пастап томсктағыларны чиңіп алғаннар, анаң – кемеровтағыларны. Оларға чарым финалға чол азылған. «Хакасия-2» командада харбасханнар Роман Сагалаков (60 кг), Владимир Челтыгмашев (70 кг), Валентин Кольчиков (80 кг), Аркадий Сазанаков (90 кг) паза Дмитрий Петрунов (90 кг артиинаң). Халғанҷы спортсменні махтирға кирек. Пістіңнер туваларнаң харбасчатханда, тӧрт тоғазығ соонда сан 2:2 полған, Петрунов халғанҷы секундада чиңісті кӱснең алып алған тирге чарир. Хызылчардағыларнаң тоғазығ олох оңдайҷа ирткен. Пазох Дмитрий Петрунов арғыстарын чиңіске сығар парыбысхан. Чиит кізі Таштып аймаанаң, ағаа 31 час, ол ӱс паланың часкалығ пабазы.
Чарым финалда «Хакасия-1» иркутсктағыларнаң тоғасхан, «Хакасия-2» – новосибирсктегілернең. Азах меет пісти полған. Пастағы ӧме 200 муң салковай утып алған, «Хакасия-2» команда 150 муң салковай холға кирген, Иркутск облазы – 100 муң салковай. «Ағырчатхан» улустың чӱреенде ӧрініс паза поғдархас. Хайди таныхтаан саблығ кӱресчі Михаил Болганов, спортсменге пос чирінде утханынаң аарлығ ниме чоғыл.
Хакастар пос кӱрезінде чиңіс тутханы пірдеезін ӱрӱктірбеен. Аннаңар кӧбізі сағынған, хапсағайда алтын медальны якуттар холға кирерлер, куреште сыйыхтығ орыннарға сығар алтайларның ікі командазы. Піcтің чонның сӧспек пар: iзенген тағда киик полбинча. Марығ тузында аны удаа сағысха кирерге киліскен.
Якуттарның ӱзінҷі орын на ӱчӱн харбазарға кӱстері читкен. Салтарында олар туваларға утыр салғаннар. Хапсағайда чиңіc тутхан Бурятия, кӱмӱс призер полыбысхан Иркутск облазы, тувалар ӱзінҷі орынға сыхханнар. Хакас спортсменнердеңер чоохтаза, постарын турыстыра кӧзіткеннер Вадим Феалковский паза Михаил Болганов. 21 хандыхта піс ізенген Виталий Канзычаковха хапсағайда оң полбаандыр.
Курешче марығ уламох таңнатхан. Алтайларның ікі командазы унада утыр салған. «Хакасия-1» чарым финалға читкен, че хола медальны холға кир полбаан. Чиңіc тутханнар тувалар, ікінҷі орында – Бурятия, ӱзінҷізі Иркутск облазы полыбысхан. Иркутсктағыларнаң чоохтасханда, команда Усть-Ордынскай автоном округының чуртағҷыларынаң тӧстелтір. Ӧмеде саңай ла пӱрӱттер полғаннар. Узынаң морсындырған Юрий Иванов. Кӱресчі, 90 артиинаң килограмм пасчатса даа, уғаа чапчаң, кӱстіг. Иркутсктағылар полған на кӱресте сыйыхтығ орынға сыхханнар. Ікі кӱн аразына пик хуйахтығлар ӧменең 350 муң cалковай тоғынып алғаннар. Бурятияның ӧмезі олох син ахча холға кирген.
«Ӧбекелер ойыннары» иң пурнада спортсменнернің пӧзік устарынаң чапсытхан. Чиңіс ӱчӱн кибісте кӱстіглер харбасчатса, олар хайдағ даа марығны кӧдір парыбысчалар. Кӱресчілернің пӧзік узын чарғыҷы Виталий Чичинин киречілеен. Аның искіриинең, араласчылар аразында спорт кӱрезінҷе Россияның 38 спорт узы, чоннар аразындағы класстығ 4 спорт узы, Россияның 1 саблығ спорт узы полған. Ооллар олаңай, грек-рим кӱрестерде, самбода, сумода, дзюдода, национальнай кӱрестерде кӱстерін сынапчалар.
Олох туста мероприятиені иртірген улусты таныхтирға кирек. Республиканың физическай культура паза спорт министерствозы, Хакасияның піріктірілген командаларын тимнепчеткен кін, чарғыҷылар, тренерлер, хада-пірге тудынып, спортха хынчатханнарға улуғ cыйых ит пиргеннер. Чыылған чонның кӧңнін кӧдіргеннер чайаачы устар: хайҷылар Евгений Улугбашев, Владимир Доржу, Аржан Туденев, «Кӱн cузы» теелбектер ӧмезі. Ырҷы Артур Марлужоков «Каданс» хорнаң хада, Россияның паза Хакасияның гимннерін толдырып, кӧрігҷілернің чӱреен хайылдырғаннар. Тиктең нимес прай аалҷылар Хакасияда ирткен «Ӧбекелер ойыннарына» пӧзік паалағ пиргеннер. 2026 чылда национальнай кӱрестерҷе турнирні Тағлығ Алтай удурлирға тимде. Итсе, тоғысчы комиссия чарадығны хоза ӱзӱріглер соонда алар.
Сом Илона Каковани
Автор :
Майя Кильчичакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
