Хада-пірге тудынып, экономиканы тилідерге
24.06.2025
Хабарлар
Хакасия пазы Валентин Коновалов Южуралзолото компаниялар ӧмезінің президенті Константин Струковнаң (сол саринаң) паза Коммунардағы рудниктің устапчатхан директоры Виктор Карповнаң хада
ПМЭФ-2025. Хакасия делегациязының ХХVIII Петербургтағы чоннар аразындағы экономика форумындағы тоғыс салтарларынаңар искірерін узаратчабыс
Ӧӧн чыылығ
20 хандыхта Петербургтағы чоннар аразындағы экономика форумының ӧӧн чыылии ирткен. Аны Россия президенті Владимир Путин асхан. Хазна пазы тиксі Россиядаң чыылысхан устағҷылар паза пасха хазналардаң килген аалҷылар алнында істіндегі экономиканың амғы тилізінеңер улуғ чоох тутхан, тилекейдегі амыр нимес политика оңдайларында мыннаң мындархы пӧгіннерні паза кӧстеглерні таныхтаан, технология тилізіне килкім компанияларның хозымын чарытхан паза Россияның пасха хазналардағы партнерларнаң хайызығларның аннаң андархы оңдайларына паалағ турғысхан.
Россияның устағҷызы айланызында пу чылның ӧӧн кӧcтеен – экономиканы иптіг ӧзіс чолына кирерін тӧстирге – алынҷа таныхтаан.
– Россия хайдағ даа оңдайларда стагнацияны паза рецессияны полдыртпасха кирек, – искірген Путин.
Президенттiң таниинаң, Россияның халғанҷы ікі чылның ВВП-зының ӧзіс сині – чыл сай тӧрт азыра процент, ол, тізең, тилекейдегі ортын кӧзідігдең пӧзік.
– Піс синінҷе инфляцияа паза тоғыс чохтарның тӧбін санына чидерге кирекпіс, – теен ол, Россия экономиказы уламох технологиялығ поларға киректелчеткенін таныхтап. – Ол хынған сағыс нимес, пӱӱнгі кӱннің кирексінізі.
Россия экономиказының ӧзізіне тимде ис-пай хозымы ӧӧні полбиныбысхан. Путиннiң искіриинең, Россия экономиказы чир-чайаан ис-пайына тӧстенчеткенінеңер сағыс іле иргілен парған.
Аның таниинаң, мыннаң мындархы тиліс кӧстее хазна экономиказының пӱдізін ӧткін, изерістіре, хаалағдаң хаалаға алыстырып одырары полча. Мында піс кӧп чидіге читкебіс, олох туста чир ӱcтӱндегі алызығларны санға алып, алнынзар парарға уғаа кирек.
Хакасия пазы Валентин Коновалов, форумның ӧӧн чыылиинда аралазып, Россия президентінің улуғ чооғын позы искен. Аның кӧрізінең, тастындағы хығыртығларға кӧрбин, пістің хазнаның хоных чуртазы тиксі алызып одырча, пос сығарызын тилідеріне кӧстег тутча.
– Россия ВВП-ҷа тилекейде тӧртінҷі орында паза Европада пастағы орында турча. Хазнаның экономика ӧзізі пір саңай нинҷе-де кӧcтегде таныхталча, хазна хонии уламох технологиялығ полып одырча.
Россияда тоғыстығ чуртағҷылар саны ӧсче, тоғыс чохтар саны 2,3 процентке тиңнелче. Хоза таныхтирбын, Хакасияда тоғыс чохтар саны тиксі хазнаҷа ортымах саннаң тӧбін: 1,5 процент, ол тархындағы иң тӧбін кӧзідіг.
Пӱӱнгі кӱнде Россияның экономикада паза технологияларҷа суверенитетке чидінерге, тоғызон чылларның реформалары соонда чідірген прай ниме-нооны айландырарға, хазнабысты пазох илбек держава идіп аларға прай оңдайлары пар, – ӧӧн чыылығ соонаң соцсетьтердегі пос страницаларында пас салған Валентин Коновалов.
Паза пір улуғ чыылығ, хайзында республика пазы чоох тутхан – ол «Улуғ социальнай пӱдіріг: регионнарның социальнай инфраструктуразын килкім нааҷылаанда пос киреенің паза ӱлгӱнің орны» сессия. Ӱзӱрігде араласханнар Россияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министрі Ирек Файзуллин, РУСАЛ-ның вице-президенті Елена Безденежных, Чукотка губернаторы Владислав Кузнецов, «Росатом Инфраструктурные решения» АО-ның ӧӧн директоры Ксения Сухотина паза пасха эксперттер. Ӧӧн чоох регионнарның тӱзімніг тилізі ӱчӱн социальнай инфраструктураа ахча тартар оңдайларға, пӱдіріг киреене килкім пос киреен тартар кӧӧктіріcтерге чарыдылған.
– Регионнарның тӱзімніг тилізі социальнай инфраструктураа инвестициялар чох киліспес. Санапчам, предприятиелер паза идінҷектер инфраструктура тилізіне, ол санда социальнай, ӧткін хозылған ӱчӱн, оларға ыраххы тусха оңдайларны кӧрерге кирек. Хазна планын тимнеҷең оңдайларны чуртасха кирерге киректелче.
Ідӧк предприятиелернің ізестіг полчатханының рейтингін киргені чахсы тиріг поларҷых, аның полызиинаң ізестіг паза чон чуртазына нандырығлығ хайчатхан пірігістерге регионның паза федеральнай кіннің аймах-пасха преференцияларын (налогтарҷа, хазна паза муниципалитет марығларында паза садығларында аралазарынҷа паза пасхазы) пирерге чарирҷых.
Позының саринаң Хакасия правительствозы республикаа кирек проекттерге пос киреен араластырарына прай кӱзін салча. Піс хазна даа, регион даа синіндегі нинҷе-де килкім предприятиенең чӧптіг тоғынчабыс. Пос кирее чонға кирек пӱдіріглерні турғызарында паза тыхтирында араласча, андағ компаниялар санына кірчелер: СУЭК, РУСАЛ, РусГидро, Коммунардағы рудник, Хакасияның бентониді паза пасхазы.
Сағын саларға кирек, социальнай инфраструктура – ол инвестиция ла нимес, ол кізілернің чахсы чуртазының ӧзені, ол кадрлар, ол демография, ол Хакасияның паза Россияның таңдағызы, – таныхтаан искіриинде Хакасия пазы.
Россия президентінің Сибирьдегі паза Ӧӧн федеральнай округтарындағы полномочиеліг кізілері Анатолий Серышевнең Игорь Щеголев араласхан чыылығ олох сурығнаң палғалыстығ полған. Мында ӧӧн хайығ Россияда пос киреенің репутациязын паалаҷаң наа тиріге чарыдылған – ЭКГ-рейтингке. Пос киреенің ахчанаң устап полчатханы, тӱзімніг тилізі, ідӧк хада тоғынчатханнарның паза клиенттернің киртінізі паалалар. Ағаа тӧстеніп, пасха пірігістер аннаң хада-пірге тоғынары ізестіг полчатханын паалап поларлар. Наа тирігнең тузаланар ӱчӱн, регионнарда килістіре закон алыларға кирек. Хакасия пазы андағ закон проектін республиканың экономика тилізі министерствозына тимнирге чахып салған.
«Улуғ Сибирь» регионнарның пірге кӧзідиине, тізең, Хакасия тиксі 140 азыра миллиард салковай турчатхан 34 инвестиция проектін сығарған, оларның аразында аал хонии, ниме-ноо тимнепчеткен промышленность, туризм паза пасха кӧстеглер проекттері.
Хакасия инвесторларға чахсы оңдайлар сӧлепче, ол санда налогтарҷа, чир участоктарын арендаа аларынҷа паза алым аларынҷа льготалар. Ол регионда наа предприятиелер азарға паза тоғыс орыннарын тӧcтирге полызар.
Чӧптезіглер
Петербургтағы форум Хакасияның делегациязына аймах-пасха регионнарнаң, компанияларнаң паза пірігіcтернең хада-пірге тоғынар чӧптезіглерде хол салылғанынаң танығлығ. Іди Хакасия пазы Валентин Коновалов ікі регионнаң хада-пірге тоғынардаңар чӧптезігде хол салған: Якутиянаң паза Хызылчар крайынаң.
Хакасиянаң Якутия хаҷаннаң ала ӱгредіг паза наука кӧстеглерінҷе чӧптіг тоғынча. Пістің чоннарның тӧреен тіллерін паза культураларын хайраллирына паза тилідеріне улуғ хайығ салылча. 2022 чылдаң Хакас хазна паза Алтынзархы-Іскеркі федеральнай университеттер школа ӱгренҷілерінің тӧреен тіллерҷе паза чоннар литератураларынҷа федеральнай олимпиаданы иртірчелер. Аннаң пасха, пістің олғаннар Сибирьнің паза Ыраххы Востоктың чоннарының тӧреен тіллерінҷе олимпиадада араласчалар. Наа чӧптезіг, тізең, ікі республиканың туризм, культура, экономика тилізі, экология паза ибіркі чир-чайаанны хайраллиры хайызығларын тыыдарына кӧcтелген. Чӧптезігде республика устағҷылары Валентин Коновалов паза Айсен Николаев хол салғаннар.
Пістің республика Хызылчар крайынаң хада «Экологияның чахсы чуртазы» нацпроектче «Арығ кии» проектче хада-пірге тоғынарға чӧптес салдылар. Хакасия пу проектті чуртасха кирерінде 2019 чылдаң сығара ӧткін араласча. Пӱӱл Ағбанда паза Харатаста алынҷа тураларда иргі пестер амғы тусха килістіре хазаннарға алыстырылчалар. Аның полызиинаң оолығ ниме-ноо сығарызы чылда 230 тоннаа хызырылары кӧрілче. Ідӧк республикада хара таснаң одынылчатхан пестерні чарытхынаң тоғынчатхан чылығ пирҷең тиріге алыстырарынҷа сыныхтағлығ проект чуртасха кирілче.
Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Хызылчар крайының губернаторы Михаил Котюков регион правительстволары адынаң «Арығ кии» проектче хада-пірге тоғынарға чӧптес салғаннар
Пӱӱнгі кӱнде «Арығ кии» проект пістің регионнарға уғаа кирек. Регионнар хада-пірге пӧгінчелер: киизер позыдылчатхан оолығ ниме-ноо синін хызырарынҷа тоғыс планын тимнирге; пу тоғысча опытнаң алызарға; чуртағҷыларнаң чарыдығлығ тоғыс апарарға; «Арығ кии таллапчам» тиксі Россиядағы чӧрімде аралазарға.
– Хакас-Минсуғ ойымында киинің кірленчеткен суриин Хакасияның паза Хызылчар крайының пірге кӱстенізінең не пӧгіп аларға чарир. Чӧптезігде хол салғаны пістің регионнарда «Арығ кии» проекттің чуртасха кирер салтарларын чахсыландырарға полызар.
Паза пір улуғ чӧптезіг – Хакасияның, Тываның паза Хызылчар крайының «Центр стратегических разработок» чыындынаң хада-пірге тоғынардаңар меморандум. Аны хоостыра Моол хазназынҷа паза Кидеркі Хыдатча парчатхан Ӧӧн Евразияның транспорт коридорына экономика тӱзіміне паалағ турғызары кӧрілче. Пу тоғыс Россия президенті Владимир Путиннің чахиинҷа толдырылча. Ӧӧн Евразияның транспорт коридорының проектіне ікі тимір чол кірче: Алтынзархы Сибирьдегі паза Хызыл – Хураған. Ікізі дее 2035 чылға теере Сибирьнің тиліс стратегиязын чуртасха кирер планына кірче. Олар, тимір чол чох ікі регионны, Алтайны паза Тываны, Транссибнең піріктірерлер паза Іскеркі полигонны позыдарға полызарлар. Тиксі алза, наа чол, Хакасияның на нимес, тиксі Сибирьнің экономиказына улуғ туза ағылар.
Аннаң пасха, Хакасия пазы Валентин Коновалов республика адынаң хада-пірге тоғынардаңар, тоғысты алғыдардаңар паза алынҷа инвестиция проекттерін чуртасха кирердеңер нинҷе-де килкім компаниянаң хада чӧптезіглерде хол салған. Оларның санында: «Космос Отель Групп» АО паза «Академия гостеприимства Космос» АНО ДПО хада-пірге ӱгредіг программаларын иртірері, специалисттернің квалификациязын кӧдірері, опытнаң алызары, амғы тустағы сервис стандарттарын кирері паза пасха тоғыстар толдырары кӧрілче; «Русал АгроСибирь» компаниялар ӧмезі, пеер кірчелер «Рассвет Абакан», «РУСАЛ АгроСибирь», «Ширинский элеватор» паза «Июс-Агро» ООО-лар, 2027 чылға теере республикада пір миллиард салковайға аал хонии проекттерін чуртасха кирерге пӧгінче, 2029 чылға теере – тиксі 22 миллиард салковай, ол санда ӱртӱн нааҷылалар, тоғынҷыларға туралар пӱдірілер, контейнер терминалы тоғысха кирілер; «Росагролизинг» ООО пастыра республиканың аал хонии предприятиелері техникаларын ниик оңдайларҷа нааҷылап поларлар; Коммунардағы рудникте (Южуралзолото компаниялар ӧмезі) нааҷылағ тоғыстары иртірілер, салтарында 2030 чылға теере чылда 4,5 миллион тонна руда анылары паза ӱс тонна алтын сығарылары кӧрілче, 2024 чылда 1,4 тонна алтын анылған (алындағы чылдағызынаң 28%-ке кӧп), ағаа хоза предприятие 100 наа тоғыс орнын тӧстир, ідӧк посёлоктың чонға кирек пӱдіріглері тилізіне ахча позыдар; «Липецк» алынҷа экономикалығ орын (ОЭЗ) «Хакас технология ойымы» ОЭЗ пӱдізін тӧстирге полызар, аның ӱчӱн транспорт паза инфраструктура оңдайларын ӧнетін істезіп; «Компания Интерлогистика» ООО Орджоникидзе аймаандағы Приисковай аалда саналығ чылҷаң курорт пӱдірерге тимненче, ол 2027 чыл тоозыларына тимде полары кӧрілче, анда тохтағ туралары турғызылар, саналығ чылҷаң чол тимнелер паза тарт чӧрҷең тиріг тартылар.
Тоғазығлар
Iдӧк Хакасия пазы Валентин Коновалов нинҷе-де тоғазығ иртірген. Россияның энергетика министрінің орынҷызы Дмитрий Исламовнаң хада тоғазығда республиканың хара тас киреене хабазар оңдайлар ӱзӱрілгеннер. Алында Россия правительствозы хара тас киреене хабасчаң программаны чарадыбысхан. Пӱӱнгі кӱнде программаҷа тоғыс парча. Аны хоостыра хазнаның тӧрт компаниязына хабазығ чарадыл парған, теесте ӱс пірігіс турча. Хакасиядағы предприятиелер хабазығ аларына пастағылар санында турчалар. Республика пазы Дмитрий Викторовичке Хакасияның сурығларына хайии ӱчӱн алғызын читірген.
«Коулстар» холдинг ээзі Эдуард Худайнатовнаң хада тоғазығда компанияның региондағы планнары, республика правительствозынаң хада мыннаң мындархы тоғыс оңдайлары, хара тасты экспортха сығарарынҷа амғы киректер ӱзӱрілген. Хара тас промышленнозы сидіксіністерге урунза даа, компания регионның тиліс паза полызығлығ программаларында аралазарын узаратча: ӱгредіге, культураа, аал хониина тикке хабасча, республика ӱлӱкӱннерін, культура паза спорт мероприятиелерін иртірерге полысча, хара таснаң хабасча.
«ВымпелКом» компания устағҷызы Александр Шведовнаң хада тоғынар кӧстеглер, республикада телекоммуникация инфраструктуразының тилізі, таарлағ техниказының кӧдірімін паза улиин сыныхтаҷаң орын пӱдірии ӱзӱрілген.
Республика пазы «Вызов» наука-культура палғалыстар тилізі чыындының президенті, «Просвещение» АО-ның директорлар чӧбінің кнес орынҷызы Наталья Третьякнаң хада науканы тилідерін паза гранттығ хабазығларны ӱзӱргеннер паза мыннаң мындар хада-пірге тоғынарға чӧптес салғаннар.
Сомнар r-19.ru сайттаң
Автор :
Тимнеен Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
