Піс оларнаң хадабыс
20.06.2025
Хабарлар
Евгения Прусс – «Чуртирбыс!» чӧрімнің устағҷызы
Матырлар тузы. Ағбанда 2022 чылдаң сығара «Чуртирбыс!» чааҷыларға гуманитарнай полызығ пос кӧңнінең тимнепчеткен чӧрім тоғынча
Пістің чир-суубыста чааҷыларға полысчатхан ӧмелернің саны асхынах нимес. Чағбан чӱректіг чоныбыс, иреннерібіс ӱчӱн чӱрексіп, оларға нинҷе пар кӱcнең полысча. Оларның кӱстенгенінең хазнабыстың аймах аал-городында кізілер, пірігіп, чааҷыларға аймах-пасха полызығ тимнепчелер. Ағбанда даа андағ ӧмелер пар. Оларның пірсі – «Чуртирбыс!» чӧрiм. Аның тӧстегҷізі ӧткін, чағбан чӱректіг паза чир-сууна хынчатхан Евгения Прусс полча. Сынны чоохтаза, Евгения олаңай ипчілердең пасхалалча. Аның чоохтанчатхан паза тудынчатхан оңдайы чааҷы кізідең пасхалалбинча. Ол сурығларға прай толдыразынаң хысхаҷахти нандырча. Мин аннаң танызып алғанымда, ол, пір дее сурығдаң хыйа парбин, позының тоғызынаңар чарыда чоохтап пирген. Чоох аразында мин, аның чарых омазынзар кӧріп, Евгения, чааҷылар ӱчӱн сағыссырап, нинҷе хараалар узубаан полар тіп сағын салғам. Аның уйғу чох харааларынаңар кӧмiскелерi аразындағы тырысхахтар паза минзер кӧрчеткен кӧк харахтары «чоохтааннар».
Минің наа танызым, уғаа ипти чоохтазып, аның ӧмезіндегі ипчі-иреннер хайдағ ниме-ноо итчеткенін кӧзіт пирген:
– Пістің чааҷыларға пос кӧңнінең хабасчатхан чӧрім 2022 чылда чардыхти мобилизация ирткен соонаң тӧстелген. Пістің араласчыларыбыс волонтёр полбинчалар. Олар олаңай чуртағҷылар, кем пос чӱреенең иреннерібіске полысча. Піреезі тоғыс соонаң киліп мында тоғынча, кем-де кӱнӧрте азыранар тузында, пеер чӱгӱр киліп, пір часча мында істенче. Пастап пістің ипчілер палығлатхан чааҷыларны чаалазығ иртчеткен орыннаң сығарар «Фома 180» алай чонда «волокушалар» тіп адалчатхан носилкалар тіккеннер. Амды, тізең, піс тимір пестер, «хоосхалар», «іңелҷік порсыхтар», сапёрларға щуптар тимнепчебіс. «Іңелҷік порсыхтар» ыырҷыбыстың аар техниказын тохтадарға чахсы полысчалар. Аның чітіг ӱс пулии чаа техниказының тегілектерін оой тизiбісче. Пӱӱнгі кӱнде ол Курск чирінде чаалазығ апарчатхан чааҷыларға уғаа кирек. Аннаңар пістің ус холлығ тимір хабыстырҷаң иреннерібіс аны кӧп тимнепчелер, – харачахтағы чаа тиріглерін мағаа кӧзідіп, теен Евгения.
2022 чылда чардыхти мобилизация ирт парған соонаң Евгения паза аның ӧӧрезі Ольга чааҷыларға хайди даа полызарға кирек тіп салтарға килгеннер. Олар, пір орында одырбин, андағох сағыстығ кізілерні чыып сыхханнар. Пастап олар ӧӧрезінең ікӧлең не фронтха «Фома 180» носилкаларны тіккеннер. Соонаң оларзар ӱс ипчі тігерге килтір. Кӧмес тус ирт парғанда, пу кирек тоғысха Хоных станциядаң тӧрт ипчі хозылтыр, анаң – Райков аалның чағбан чӱректіг ипчілері. Олардаңар хабар чон аразында тарап сыхханда, ӧмезер Ағбандағы чуртағҷылар хозылғаннар.
Ӧме наа ла тӧстел парғанда, ипчілер иблерінде чааҷыларға кирек ниме-ноо тіккеннер. Че араласчыларның саны ӧс сыхханда, олар Ағбан городтың устағ-пастаанзар орын пирердеңер сурыныснаң айланғаннар. Ол сурынысча «Силуэт» ОАО мының алнында «Дом быта» полған пӱдірігнiң ікінҷі хадылында оларға тоғынҷаң орын тикке пирген. Амды ипчілер, анда чыылызып, прай кирек ниме-нооны пір орында тікчелер. Ӧнетін чаа операциязы тоозылғанҷа, ол орын ӱчӱн аренда ахчазын фирма позы прай тӧлир осхас. Андағ оңдайнаң олар чиңісті чағыннадарына хозым итчелер.
Пастағы промышленнай кип-азах тікчең машинканы оларға городтың устағ-пастаа ал пирерге полыстыр. Ағбанда полызығлығ концерт иртiрібіскеннер. Анаң анда чыылған ахчаа машинка алылтыр.
Чоохтирға кирек, ӧме араласчылары ол ниме-нооны олаңай ла, хайди хынза, іди тікпинчелер. Пастағы кӱннең сығара олар ӧнетін чаа операциязындағы имҷі-эвакуаторларнаң палғалыс тутханнар. Ол имҷілер, палығлат салған чааҷыларны ухтар алтынаң сығарып, оларға анда хайдағ ниме-ноо киректелчеткенінеңер искiр турғаннар. Паза оларны хайди орта тігерге кирек тіп прай чахсы чарыт пирҷеңнер.
– Мин прайзына чоохтапчам, чааҷыларға тимнелчеткен ниме-ноо хаҷан даа ізестіг поларға кирек. Чахсы ла ниме-ноо чааҷының алай имҷінің холына кірерге кирек. Уйан иділген ниме чааҷаа даа туза полбас паза аны ухтар алтынаң сығарчатхан имҷілерні дее чох ит салар нооза, – теен наа танызым.
Евгениянаң чоохтасчатхан арада, пістең ырах нимес сылағай махачы омалығ ирен турған. Ол пістің чооғыбысты ситкіп искен. Мин, андар айланып, Сірер мында ідӧк волонтёр полчазар ба тіп сурғам. Евгения, суриимны ис салып, чох, ол пістің инструкторыбыс полча тіп чоохтаныбысхан. Россия Армиязының офицерi полтыр. Аның солазын даа адирға чарадылбинча осхас. Махачы омалығ ирен позының пілістерінең ӧме араласчыларынаң ӱлесчеттір.
Офицер ӧнетін чаа операциязында паза пасха кизек чаалазығларда араласхан. Ол чаалазығда киректелчеткен прай ниме-нооны пос хараанаң кӧрген нооза. Аннаңар ол имнег киреенде хайдағ тиріглер киректелчеткенін чахсы пілче. Аның кирек чӧптері ипчілерге уғаа тузалығ полчалар. Мағаа даа ол кӧп ниме чоохтап пирген. Соонаң матыр ирен, оортах турбин, пістің чооғыбысха хозылған.
Мин, аннаң чоохтазып, ӧнетін чаа операциязы тоозыл парза, арса, кӧлеткідең сығар тіп сағын салғам. Че сағам олар кӧрінминчеткен фронттың чааҷылары полчалар.
«Чуртирбыс!» чӧрім чааҷыларнаң сыбыра пик палғалыс тутча. Олар хайдағ ниме анда чидіспинчеткенін искірчелер. Мындағы ипчілер аны хайди тігерге тіп сағысха тӱсчелер. Анаң, узы-пазына сығып, идiл парған ниме-нооны чааҷыларға ысчалар. Иреннер, чир-суғҷылары тимнеен тиріглернең тузаланып, оларға пірее ниме тӱзедерге алай алыстырарға чӧп пирчелер. Андағ оңдайнаң олар сыбыра палғалыста.
Паза постарының пілістерінең пасха ӧмелернең ӱлесчелер, аймах имнег тиріглерін тігерге ӱгретчелер.
Таныхтирға кирек, Ағбандағы ӧме ӱс чылға чағын, тынағ пілбин, чааҷыларға кӧп аймах ниме-ноо тікче. Республикада полған на гуманитарнай полызығ ызылчатса, олар чааҷылар сурыныстарынҷа посылкалар тимнепчелер. Маңнанминчатсалар, кӱннiң сай орайға теере офистерiнде icтенчелер. Андағы сибер холлығ ипчілер чааҷыларны тепловизордаң чазырчатхан чорған тікчеттірлер. Пастап олар алты аймах чорған тіктiрлер. Анаң оларны «лента озариндағы» чааҷылар ікі айҷа сыныхтаптырлар. Чааҷылар полған на чорған алтында харлығ, наңмырлығ кӱнде тепловизорларның аймах режимнерінде паза квадрокоптерлернiң «хараана» кӧрінчелер бе алай чох па тіп сыныхтағлар иртiрген осхастар. Ідӧк олар, ыырҷаа кӧрінмес ӱчӱн, пістің чааҷы аннаң нинҷе метрге оортах поларға кирек тіп паалаптырлар. Прай сыныхтағлар ирт парған соонаң пістің чир-суубыстың арачылағҷылары иң ізестіг чорғанны таллап алтырлар. Ол тустаң сығара «Чуртирбыс!» ӧме пістің чааҷыларыбысха оларны тепловизорлардаң чазырчатхан чорғаннар тік сыххан. Соонаң чӧрім араласчылары пасха ӧмелерні андағ чорғаннар тігерге ӱгреткеннер. Пӱӱнгі кӱнде пістің республикада ӱс ӧме андағ ізестіг чорғаннар фронтха тікче.
Паза Евгенияның ӧмезі уғаа кирек ікі кӧрімніг аптечка, тігіп, ысча. Чоохтирға кирек, олардаң пасха пір дее ӧме андағ аптечкалар тікпинче. Аны ідӧк чаадағы санинструкторларнаң чӧптезіп сағынып алтырлар.
– Мындағ аптечкаларны піс ӧӧнінде штурмовиктерге паза разведкадағыларға сағынып алғабыс. Олар палығлатханнарға пос чуртазын ал халарға полызарлар. Чааҷы (мағаа аннаң хайди тузаланарға кирек полчатханын кӧзітче. – Авт.), пу аптечканы табырах азыбызып, аннаң иң кирек имні сығарып алча. Мында пір дее замок, марха алай застежка чоғыл. Аның полған на чардығын холға алынҷа аларға чарир. Анда салаанаң хапчаң ӧнетін ілбіктер пар. Олар ідӧк тиктең идiлбееннер. Палығлатхан чааҷы сағыс чідірер алнында позына кирек укол турғызыбызарға маңнанар ӱчӱн идiлген.
Піс, чуртасты арачылап халар ӱчӱн, кӧп тус хоратпин, кирек имні аптечкадаң табырах сығарып алар чахсы, пик сӱӱмек тік пирерінеңер ӱр сағынғабыс. «Лента озариндағы» санинструкторларнаң чӧптезіп, мындағ ниме сағынып алғабыс. Пастап піc оларны, прай имнер суғып, чааҷыларға ысчаңмыс. Амды, тізең, имнер дее чох ызыңар тіп удаа сурынчалар. Пастап оларны пір ле хати чаалазығда тузаланҷаң аптечка тіп ыс турғабыс. Олар, тізең, аны хайраллап, аннаң нинҷе-нинҷе хати тузаланчаттырлар, – теен Евгения Прусс.
Амды ӧме андағ аптечканы кӧп тікче. Олар полған на айланған чааҷының частьынзар илееде андағ аптечка ысчалар. Иң кӧп сурыныс разведкадағылардаң паза штурмовиктердең килчеттір.
Евгения мағаа палығлат салған чааҷы аннаң хайди тузаланчатханын кӧзіт пиргенде, ол нинҷе чир-суғҷыбыстың чуртазын ал халды ни тіп сағын салғам. Піснең хости турған матыр офицер дее ол аптечкаларны пӧзік паалаан. Анаң, минзер айланып, пу аптечкалар полызиинаң Хакасиядаң парған частьтарда ӱреен чааҷыларның саны асхынах тіп таныхтаан ол.
Ағбандағы ӧме чааҷылар кирексіпчеткен кӧп аймах ниме-ноо тікче. Оларның кӧбізі штурмовой бригадалар паза разведка кирексіпчеткен ниме-ноо полча. Паза оларға иң кирек имнер тимнеп ысчалар. Ол санда уғаа аарлығ паза аптекаларда олаңай ла позыдылбинчатхан. Прай имнер ӧме кӱзінең алылча. Кемнің офиссер киліп тігер тузы чох полза, олар, ахча чыып, чааҷыларға кирек имнер, ас-тамах, кип-азах ал пирчелер.
Ідӧк Евгенияның ӧмезі чааҷыларға чӱленҷең сетьтер тікче. Че олар олаңай ниместер. Ол сетьтер чааҷылар орныхчатхан орындағы чир-чайаанға тӧӧй хоостығлар. Аны ис салғанымда, хайхап таа парғам. Аннаңар хайдағ оңдайнаң сірер андағ хоостығ сетьтерні идіп алчазар тіп сурғам.
– Піс андағы чааҷыларнаң палғалысчабыс. Олар постары орныхчатхан чирнi піске дроннаң суур пирчелер. Аны чахсы кӧріп, ол чир-чайаанға тӧӧй хоосты иске салчабыс. Анаң ол истең сетьтер ӱрчебіс, – теен ол.
Евгениянаң чоохтасчатханда, ол полған на чааҷының ӱчӱн сағыссырапчатханын сизiнерге чарир. Оларнаң телефон пастыра удаа палғалыс тутча. Чааҷылар, чир-суунзар тынаға айланзалар, Евгениязар хайди даа ааллап килчелер. Амды олар прайзы аның харындастары полчалар. Ӧнетін чаа операциязы іди прайзын чағыннат салған. Прайзының ӱчӱн аның чӱрее ағырча. Матырлар, ӧменің офизінзер киліп, постарының шевроннарын анда артыс салчаттырлар. Аннаңар офистің пір стенезі прай андағ шевроннарнаң чазалых полған. Андар кӧріп, пістің махачы иреннерібіс хайдағ войсколарда служба иртчеткенін піліп аларға чарир. Улуғ хомзынысха, хай піреезінең Евгения паза хаҷан даа тоғаспас. 2022 чылдаң сығара аның ӧмезі палғалысхан санинструкторларның піреезі iдӧк ах чарыхтаң парыбысхан. Че оларның кӱстенізінең кӧп чааҷы хазых халған. Матыр ипчі, оларны сағысха киріп, піс хазых халғаннарына чӧлег поларға кирекпіс тіп чоохтанған.
Паза чӧрім араласчылары кӱннің сай сағыстарынаң чааҷыларнаң хада полчалар. Пірееде чааҷылар чахығ хоостыра разведкаа парыбыссалар, мындағы ипчілер оларның ӱчӱн чӱрексіпчелер. Іди кӧрік айының сигізінҷі кӱнінде пістің хазнабыста «Поток» саблан парған операция ирткенде, чӧрім араласчылары оларзар айланған чааҷыларны чідір салғаннар. Айланыс хоостыра тимнелген посылка орынзар читкен. Иреннер аны алып алтырлар. Че соонаң оларнаң палғалыс чіт партыр. Андада чағбан чӱректіг ипчілер оларзар айланған чааҷылар ӱчӱн пичеллен сыхтырлар. Анаң неделя артиинаң тус ирт парғанда, оларзар айланған чааҷылар «Поток» операцияда араласханнаңар піліп алғаннар. Ол тусты сағысха киріп, Евгения піс оларнаң хадабыс тіп чоохтанған.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Ольга Томочакова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
