Чиңiс кӱнi – ӧӧн ӱлӱкӱн
20.06.2025
Хабарлар
Илбек Ада чаа ветераны Асап Константинович Нербышев
«Минiң матыр ағам». Илбек Ада чаа тоозылғаннаң пеер 80 чыл тол парды. Чох полар чирiбiсте андағ кiзi, хайзының туғаны, чағыны чаада араласпаан. Пу кӱнде чаада чат халғаннарны, хумартхылап, сағысха кирчебiс, сабландырчабыс
Мин, Максим Миндибеков, Анесса туңмамнаң хада тай iҷемнiң пабазынаңар пас пирерге сағынчам. Пiстiң ибде улуғ сомнар пар – тай пабамның паза тай iҷемнiң пабаларының портреттерi. Илбек Ада чаа араласчыларының кӧксiлерiнде кӧп медаль. Пiс оларның кӧргенектерi полчабыс.
Тай iҷем пабазынаңар пiске кӧп ниме чоохтапча. Аның ады-солазы – Асап Константинович Нербышев, чуртаан чыллары – 1916 – 1982. Ол Кiчiг Нонып аалда тӧреен. Андағыох школада 4-ҷi классты тоосхан, уғаа чахсы ӱгренген. Ол туста тӧрт классты тоосхан кiзi пiчiкчi тiп саналған.
Чаа алнында «Хызыл хыра» колхозтың устағҷызы полған. 1938 чылда чахсы тамах алған ӱчӱн аны Москвадағы ВДНХ-зар ысханнар.
Ағам «Хызыл аал» газетазар позының колхозынаңар хабарлар удаа пасчаң. Соонаң аны Хызылчарзар ӱгренерге ысханнар. Ол позының аалында штаттағы нимес хабарҷы полған.
1941 чылда, чаа пасталыбысханда, тай iҷемнiң пабазына 25 час полған. Ол пастағы хығыртығларнаңох хабылған, 1941 чылның ӱртӱн айында Асхыстағы военкоматтаң чааға парған. Че служба иртiп алған оол пастап Хызылчарда, анаң Новосибирскте командирлер курстарын иртче. Анда ол инструктор полча, армияа хабылған солдаттарны чаа киреене тимнепче.
1941 чылның улуғ хырлас айында аны Москва алтынзар чаалазарға ысханнар. Поездте парчатханда, тың ағырыбысхан. Госпитальда ӱр имненген, анаң пазох фронтсар айланған.
1942 чылда тай iҷемнiң пабазын Ыраххы Востоксар ысханнар. Ол анда служба апарған. Япониядаң тоғыр чаалазығларға тимненiп, анда резерв армиязында турған. Асап Константинович взвод командирi полған. Анда служба апарарға ниик ле полбаан, япон чааҷылары пiстiң хырығларны тӧремiл сайбаҷаңнар. Хырығ хыриндағы аалларзар кiрiп, хорығлар идерге кӱстенҷеңнер. Тай iҷемнiң пабазы прай чаа чылларын Ыраххы Востокта иртiр салған.
Ибзер 1947 чылда айланған. Аны ипчiзi Евдокия Андреевна Тисперекова (хыс фамилиязы), поэт Яков Андреевич Тисперековтың пиҷезi, хызы Елена Асаповна паза чағыннары сахтааннар. Елена Асаповна 1942 чылда тӧреен. Сағам ол Аршаннар аалда чуртапча.
Ағам чаа соонда школада ӱр нимес тоғынған, анаң пазох Кiчiг Ноныптағы аал чӧбiнiң кнезiне турғызылған. 1947 чылдаң сығара 1954 чылға теере кнес полған. Аның кӧксiн пайрамнығ чаа паза iстенiс медальлары чазааннар. Иң аарлығ медаль – «Японияны чиңен ӱчӱн» (1945 чыл, ӱртӱн айы).
Тай iҷемнiң чооғынаң, аның пабазы чииттең кӱстенҷiк полтыр. Соонаң совхозта малҷы полып тоғынған. 1968 чылда Москвада ВДНХ-да iкiнҷiзiн пол килерге ӱлӱс тӱcкен. Чахсы тоғынған ӱчӱн ағаа «Мал ӧскiрерiнiң аарластығ тоғынҷызы» ат пирiлген.
Ағамның улуғ сӧбiре, ипчiзiнең хада читi пала чон аразына кир салғаннар, прайзына пӧзiк паза ортымах ӱгредiг пиргеннер. Позы ӱгретчi поларға сағынған, че килiспеен, чаа харығ пол парған. Пiс санапчабыс, аның сағынған сағызын палалары паза пархалары толдырчалар. Пӱӱнгi кӱнде сӧбiреде, туған-чағыннарыбыстың аразында 15 кiзi ӱгредiг киреенде iстен парча, пiреелерi тынағда.
Паза тай iҷем пiр кибiрге тудынча. Пабазы чуртас тооза «Ленин чолы» газетанаң палғалыс тутхан, аалдағы кiзiлердеңер чапсых хабарлар удаа пасчаң. Пiс сӧбiреде iдӧк сыбыра «Хакас чирi» газетаа пазынчабыс, тай iҷемнең хада «Хола пырғыҷахты» хығырчабыс. Пiстiң сағызыбыста, Чиңiс кӱнi – уғаа аарлығ ӱлӱкӱн. Прай чааҷыларға, пiске часкалығ чуртас пирген ӱчӱн, алғызыбыс читiрчебiс.
Сом сӧбiре архивінең
Автор :
Максим Миндибеков, Асхыстағы лицей-интернаттың 5-ҷi класстың ӱгренҷiзi, Анесса Сагалакова, 2-ҷi класстың ӱгренҷiзi
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
