Ағбан пилтiрi аймаа – аал хониин чахсы тилiтчеткен чир
18.06.2025
Хабарлар
«Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказы» ООО-да
Аал хонии. Пу наада Ағбан пилтiрi аймаа пазы Елена Егорова республикадағы газета паза телевидение хабарҷыларын аймахтағы хай пiрее хоныхтарҷа апар килген
Тиксi саннар
Иң пастап Елена Егорова Ағбан пилтiрi аймааның аал хонии тилiзiне чарыдылған брифинг иртiрген.
2025 чылның кӱрген айының пастағы кӱнiне Ағбан пилтiрi аймаанда iкi аал хонии предприятиезi тоғынча: «Черногорский» ОПХ, «Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказы» ООО.
Аймахта 137 кресен-фермер хонии тоғынча. Оларның кӧбiзi яблах паза чир тамаан ӧскiрерiнең, сӱт, нымырха сығарызынаң, мал, хой, сосха ӧскiрерiнең айғасча. Хой ӧскiрерi аймахтың аал хонии промышленность отрасльының ӧӧн чардығы полча. Ағбан пилтiрi аймаа iкi аймахтың пiрсi, хайзында сосха ӧскiрерi ӧткiн тилiпче. Дмитрий Казаковтың кресен-фермер хонии сосха ӧскiрҷең ӧӧн хоных полча. Ол 2022 чылда фермер хониин тӧстеен. Сiлкер айының пастағы кӱнiне хоныхта 1431 пас сосха саналған.
Ағбан пилтiрi аймааның чирлерi 752 муң гектарға тиңнелче, ол санда 355 муң гектар чир аал хониина кӧрiл парған. 120 муң гектар чир арендаа пирiлче, 125 муң гектар пай чирлерi, хайзылары тузаланылбинча. Аймахтағы мал чыл ибiре чазыда хадарылча.
Халғанҷы пис чыл аразына аймахта мал азиин пилетеҷең прай техника нааҷылал парған. Ол пӧгiнге кресен-фермер хоныхтарына гранттар паза субсидиялар пирiлгеннер.
2025 чылның кӱрген айының пастағы кӱнiне мал азиин пилетирiнең 120 кресен-фермер хонии айғасхан. Ирткен чылда тиксi 70065 тонна от, 2440 тонна сенаж, 1530 тонна силос, 168 тонна сызыр пилетел парған.
2024 чылда 15 кресен-фермер хонии яблах паза чир тамаан ӧскiрерiнең айғасхан, хайзы 2070 тонна яблах, 7200 тонна чир тамаан сығарыбысхан.
Тиксi республиканың прай малын санға алза, Ағбан пилтiрi аймаана 31,64 % килiсче, Шира аймаана – 19,28 %, Асхыс аймаана – 14,44 %, Пии аймаана – 11,9 %, Боград аймаана – 9 %.
2025 чылның ӱртӱн айына Ағбан пилтiрi аймаандағы кресен-фермер хоныхтарында 17272 iнек, 60000 хой, 4961 ат саналған. Ирткен чылда аймахта чуғынҷах узелковай дерматит мал ағырии тараан. Аның ӱчӱн прай фермер хоныхтарында мал, хой саны хызырыл парған. Мал, сосха паза хой чох идiлiп, 71 миллионҷа салковайға ӱрег полған. Ағбан пилтiрi аймаанда 1579 пас iнек, 4036 пас хой паза ӧскi, 15 пас сосха ӧл парған паза чох идiлген.
2024 чылда Ағбан пилтiрi аймаандағы аал хониинаң айғасчатханнарға 57 миллион азыра салковайға субсидиялар пирiл парған. 2012 чылдаң 2025 чылға теере аймахта «Наа ла тоғынып пастапчатхан фермерлер», «Сӧбiре фермазы тилiзiне» 105 грант пирiл парған. Гранттарның тиксi синi 360 миллион салковайға тиңнелче, ол санда 174 миллион салковайны 79 наа ла тоғынып пастапчатхан фермер алып алған, 186 миллионҷа салковайны – 26 сӧбiре фермазы.
Хус фабриказы тилiпче
Чорых «Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказы» ООО-даң пасталған. Предприятиенiң директоры Ольга Жильцова, хабарҷыларны удурлап, халғанҷы туста хайдағ алызығлар полғаннаңар чоохтап пирген.
– 2024 чылның кӧрiк айында предприятиенiң ээзi алыс парған. 2024 чылның тоғыс айы аразына пiс 49 миллион нымырха сығарыбысхабыс, 2023 чылда – 43 миллион нымырха. Тыхтағ паза нааҷылағ тоғыстарына ахча позытхан сылтаанда, нымырха сығарызы ӧс парған.
Пӱӱл пис ай аразына пiс 31,5 миллион нымырха сығарыбысхабыс. Оборудование алыстырыбысханда, сананыстар хоостыра 2025 чылда пiс 75 миллионҷа нымырха сығарыбызарға кирекпiс. Ағаа хоза, пӱӱл пiс хоза корпусты тузаланысха киргебiс, хайзында 110 муң хус чуртир. Оларны ӧскiрiп алғабыс, пӱӱл кӧзiрербiс. Амды пiстiң хызыл кросс таңахтар пар. Ах нымырхалардаң пасха, хызыл нымырхалар сығарарбыс.
Пӱӱл чарыс-кiчiг хырлас айларында таңахтарны хоза iкi корпуссар кӧзiрiбiссебiс, кӱнде 200 муң нымырха сығарарбыс. 2026 чылда олар толдыразынаң тоғынзалар, 2023 чылдағызынаң тиңнестiрзе, нымырха сығарызы, iкi хати ӧс парып, 85 миллионҷа полар. Пiс чылда 100 миллион нымырха сығарарға пӧгiнчебiс.
Нымырханы опт оңдайынаң Хакасияда, Тувазар, Иркутск облазынзар, Владивостоксар, Улан-Удэзер сатчабыс. Орындағы килкiм садығ тураларынзар садар ӱчӱн, пiс аны контейнерзер салчабыс, ағаа этикетка чапсырчабыс.
Килкiм садығ тураларынаң тоғынып пастир ӱчӱн, пiске таңахтарны азырирына 80 миллионҷа салковай пiр саңай киректелер. Фабрика тилiзiне 100 миллионҷа салковай хорадылған. Ағаа хоза, Хакасия правительствозы полызиинаң пiс республиканың садығ палатазынаң 100 миллионҷа салковай кредит алып алғабыс. Амғы туста килкiм садығ тураларынаң тоғынар оңдай чоғыл, че килер чылда андағ оңдай поларына iзенчебiс, ол санда «Пятёрочка», «Командор» садығ тураларының тасхахтарында Ағбан пилтiрiндегi нымырха ползын тiп кӱстенербiс, – теен предприятиенiң директоры Ольга Жильцова.
«Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказы» ООО «столовай» паза «аалдағы витаминнiг» нымырхалар сығарча.
– «Аалдағы витаминнiг» нымырхада «А», «В» витаминнер паза керотин кӧп. Пiс таңахтарны витаминнiг азыхнаң азырапчатхан сылтаанда, олар андағ нымырхаларны туупчалар. Ол нымырхаларның оозы сап-сарығ, аалдағы таңахтарни осхас татхыннығ, – теен Ольга Жильцова.
Пӱӱнгi кӱнге предприятиеде тоғынҷылар чидiспинче: инженерлер, оборудованиенең тоғынчатхан слесарьлар, птичницалар. Андар оборудованиенең тоғын полар инженер-техническай ӱгредiглiг специалисттер киректелчелер. Амғы туста тоғынчатхан специалисттернi хус фабриказы пос кӱзiнең ӱгретче.
Совет тузында Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказы 20-ҷе миллион нымырха, соонаң 40 миллион нымырха сығарған. Андада хус фабриказында 20 корпус тоғынған, пiр суткаа 220 муң нымырха сығарыбысчаңнар. Хус фабриказы нааҷылалған паза наа оборудование алылған соонда, 220 муң нымырха тӧрт корпустаң сығарылған. Амды фабриказар алты ярустығ оборудование алылған. Аның полызиинаң пiр корпуста уламох кӧп таңах тудар оңдай пар.
Ольга Жильцова килкiм садығ тураларында Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказының нымырхалары ноға садылбинчатханнаңар паза нымырха паазы ноға аарлығдаңар чарыт пирген. Аның таниинаң, килкiм садығ туралары ниме-ноо сығарчатхан предприятиелердең хайдағ даа ниме алчатса, аның ӱчӱн 40 кӱн пазынаң на тӧлепчелер. Хус фабриказы пу оңдайҷа тоғын полбинча. Пiр айда таңахтар азырирына 36 миллионҷа салковай хорадылча. Нымырха ӱчӱн тӧлег 40 кӱн пазынаң ахча читкенҷе, таңахтар азырирына ахча киректелче нооза, фабриканың ол син ахчазы чоғыл. «Перекуптар» нымырханы, фабрикадаң садызып алып, iкi-ӱс хати аарлыға сатчалар.
Матвей Шпаковтың хонии
«Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказы» ООО-да пол килген соонаң хабарҷыларнаң Матвей Шпаковтың кресен-фермер хониинзар чол тутхабыс. Фермернiң турлаа Пiҷi пазы аалдаң 19 километр оортах орныхча. Матвей Шпаков 2012 чылда кресен-фермер хониин тӧстеен. Пӱӱнгi кӱнге фермер 267 мал, ол санда 183 iнек тутча. Пӱӱл фермер ол син iнектең 156 пызо алған. Хоныхта 300 гектарда пiр чыллығ оттар таарылча. 2024 чылда 530 тонна от пилетелген. Фермер мал азиин пилетирiнде наа оңдайларнаң тузаланча – кӧк отты тӱрiмге ораап, тастынаң плёнканаң чабысча. Пiди оттың витаминнерiн хайраллап халарға чарир.
2025 чылда Матвей Шпаков сӧбiре фермазы тилiзiне 8 миллионға чағын салковай грант утып алған. Пу ахчаа фермер герефорд тӧллiг ӱс пуға, 50 пас поос хазыра, «Беларус» трактор, таарлағ автомобиль, погрузчик садызып алған.
Турлағзар читкенде, ээзiне тоғазарға килiспеен.
– Хазна хабазии ахчазына маллар паза техника садызып алғабыс. Пу наада садысхан герефорд тӧллiг хазыраларны ағыл килгебiс. Оларның герефорд тӧллiг полчатханнаңар пiчiктерi пар. Хазыралар карантинде пиктегде турчалар. Пiстiң герефорд тӧллiг пуғалар ла полғаннар, амды iнектер тут кӧрерге сағынчабыс. Олар табырах ӧс парчалар, – теен хоныхнаң устапчатхан тоғынҷы Александр Кочетков.
Турлағда, маллардаң пасха, iдӧк сосхалар, таңахтар, кроликтер, индейкалар чуртапчалар. Матвей Шпаков турлағда тоғынҷыларға тура, мылча пӱдiр пирген.
Ӧбекелерiнiң тоғызын узаратча
Ильичтiң адынаң посёлоктаң ырах нимес Эмин Ахмедовтың кресен-фермер хонии орныхча. Ол 2011 чылда тӧстелген. Сiлкер айының пастағы кӱнiне фермер хониинда 3775 пас хой саналған, ол санда пiр час ас парған 2881 пас ине хой.
2012 чылда Эмин Ахмедов сӧбiре фермазын тилiдерiне 1 миллион 170 муң салковай грант утып алған. Пу ахчаа 100 пас хой садызып алған.
– Амғы туста хой идiн чахсы алчалар. Аны садып аларға сидiк нимес. Пiс хойларны «Хакасиядағы хой идi» заводсар паза пасха даа чирзер садыбысчабыс. Россияның аймах регионнарынаң аларға кил парчалар.
Мин олған тузында хойлар хадарҷаңмын, ӧскiрҷеңмiн. Минiң ӧбекелерiм хойлар тутчаңнар. Аннаңар мин пiлбинчем паза нименең айғазарға. Пiс Ильичтiң адынаң посёлокта чуртапчабыс. Турлағда сыбыра полчабыс. Анда тура пӱдiрiп алғабыс.
Пӱӱнгi кӱнге ӧӧн cидiксiнiс – ол тоғынҷылар чидiспинчеткенi. Кiзiлер тоғынарға хынминчалар. Мин 70-80 муң салковай тӧлирге тимдебiн. Че кiзi табылбинча. Пiстiң иң сидiк тус – хойлар туупчатсалар. Мының алнында, совхозтар полған туста, пу син хойны 10 – 15 кiзi кӧрҷең, пiс, тiзең, тӧртӧлең сыданчабыс.
Тӱрчедең хойларны хырығарға киректелер. Пiс хойларны хырығарға кiзiлер чаллапчабыс. Пiр хой хырыххан ӱчӱн 200-че салковай тӧлепчебiс, прай нинҷе-де чӱc муң салковай хорат салчабыс. Хой тӱгiн 15 муң салковайға садыбысчабыс. Мында хойларны хырыхчаң кiзiлер чоғыл. Кыргызстаннаң, Таджикистаннаң хойларны хырығарға кiзiлер чыл сай кил парчалар.
Iкi оолғым хойларны ӧскiрерге полысча. Олар Ағбанда юристке ӱгренчелер. Тынағ кӱннерде турлағзар кил парчалар. Хой туупчатхан туста оларның полызии уғаа кирек. Пылтыр пiс 100 хойдаң 105 хураған алғабыс. Пӱӱл дее илееде хураған тӧреен. Кӱскӱде хурағаннарны санирбыс, – теен фермер.
Эмин Ахмедов Азербайджанда тӧреен-ӧскен. 1982 чылдаң сығара Хакасияда чуртапча.
Ағбан пилтiрi аймаандағы хоныхтарда пол килген соонда Елена Егорова аймахта аал хонии хайди тилiпчеткеннеңер хысхаҷах салтарлардаңар чоохтап пирген:
– Пiстiң аал хонии аймаа полча, хайзында 137 кресен-фермер хонии саналча. Олар маңнаныстығ тоғынчалар. Мин прай фермерлернi таныпчам, че прай хоныхтарда полбаам. Кресен-фермер хоныхтарының кӧбiзiнде пол килгебiс, оларны сыбыра сыныхтирға кӱстенчебiс. Хыраларзар, турлағларзар чӧpзе, хоныхтарның чидiглерi паза сидiксiнiстерi кӧрiндiре. Хайдағ сурығларға хайығ салары пiлдiстiг полча.
Прай ниме чирдең пасталча. Фермерлер гранттар мариинда аралассалар, оларның чирлер хайди даа пар поларға кирек. Арендада алай пости – пасхазы чоғыл. Пу иң пастағы кирексiнiс.
Сомнар Илона Каковани
Автор :
Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
