Чонға полызары – чӱректең
06.06.2025
Хабарлар
Социальнай тоғынҷы Станислав Асочаков улуғ частығ Николай Колмаковнаң чоох алысча
8 хандыхта – Социальнай тоғынҷы кӱнi. Амғы туста чонға социальнай хабазығ пирерi хазна политиказының ӧӧн кӧстеглерiнiң пiрсi полча. Анзын Россия президентi Владимир Путин федеральнай чыылыға айланызында таныхтаан. Мында чоох парча хазна хабазығларын иң кирексiпчеткен чуртағҷылардаңар – кӧп палалығ сӧбiрелердеңер, тынаға сыххан улустаңар, кинектердеңер паза чуға чуртапчатханнардаңар
Аға-ууҷалар алғыстарын читірчелер
Асхыс аймаандағы «Сакура» коммерческай нимес организация тиксi аймахтағы полызығ кирексiпчеткеннерге хабасча. Организацияда iстенчеткен социальнай тоғынҷылар аға-ууҷаларны, кинектернi кӧрерге паза иб аразындағы сидiк тоғыстарны толдырарға полысчалар. Андағ социальнай тоғынҷынаң, танызып, тоғазып алғабыс. Ол Сафрон аалда чуртапчатхан Станислав Асочаков полча.
Сафрон аал уғаа сіліг чирде орныхча, аны ибiрчеткен тағлар паза арығлар, ӧңненiп, аалны уғаа истiг итчелер. Улуғ нимес аалда чуртағҷыларның саны 100-ке сала читпинче. Тоғыс чохтаңар, чииттер аймах кiннерiнзер паза городтарзар кӧсчелер, аал чуртағҷылары улуғланча. Амғы туста Сафрон аалда ӧӧнiнде улуғ частығ аға-ууҷалар чуртапчалар, оларның кӧбiзi социальнай тоғынҷы полызиин кирексiпче. Аалдағы социальнай тоғынҷы полчатхан Станислав Асочаков позы Сафрон аалда тӧреен-ӧскен. Чуртағҷыларның прайзын даа чахсы таныпча, ууҷалар, аны пос палазын чiли иркеледiп, Стасик адап айланчалар. Аның чахсы, амыр хылыхтығ полчатханын паза иптiг чоохтасчатханын таныхтапчалар, иб аразындағы тоғыстарны чахсы ит пирчеткеннеңер чоохтапчалар.
Пастап Станислав Владиславовичтең позынаңар паза сӧбiрезiнеңер чоохтап пирерге сурынғам.
– Хайди мин чоохтаам, позым пу аалдаңмын, хонғаным Ксения Юрьевна iдӧк Сафронда тӧреен-ӧскен. 2019 чылда пiс хоных хонғабыс, сӧбiреде ӱс палаа чидiнгебiс. Тун оолғыма алты час толған, ады Егор. Хызым Аима тӧрт частығ, очы оолғыбыс Ренат iкi ле частығ. Аалда пасталығ школа пар, олғаннар анда ӱгренчелер. Пизiнҷi классха сыхсалар, Ис пилтiрi аалдағы ортымах школазар чӧрчелер. Анда палаларны школадаң сығара автобус тарт чӧрче. Пiстiң мында олған сады чоғыл, аннаңар кiчiглерiн Полтах аалзар тарт чӧрерге килiсче. Пабам тарт чӧрче, – чоохтаан Станислав Асочаков.
Хонғаны Ксения Асочакова Сафрон аалдағы библиотекада iстен парча. Асочаков ирепчi кӧп палалығ сӧбiре, олар маллар ӧскiрчелер паза ӱӱҷiк тамаан салып айғасчалар. Хайди таныхтаан Станислав Асочаков, олар хонғанынаң тӧреен аалда истенчелер, мыннаң кӧзерге сағыс тутпинчалар. Ирепчi, наа тура пӱдiрiп алып, истiг чуртапча, мыннаң мындар пос хониин тилiдiп айғазарға сағыс тутча. Станиславтың паба-iҷезi пос хониин тилiдiп айғасча. Пабазының тракторы паза от тоғынҷаң тирiглерi пар, олар хада от тоғынчалар.
Амыр ӱннiг паза тың на чоохчыл нимес кiзi сӧбiрезiнеңер паза чағыннарынаңар хынып чоохтап пирген. Чапсых полған пiлiп аларға, хайди социальнай тоғынҷы поларға сағыныбысханнаңар. Нимезiнең ол тоғыс аның хайиин тартхан тiп сурғам.
– Минiң пабам Владислав Асочаков Сафрон аалда социальнай тоғынҷы полып iстенген. Ағаа тоғынарға аар полыбысханда, мин ағаа полыс сыххам. Анаң ол тоғысха позым кiргем, пабам малларынаң айғазарға чаратхан. Аалда тоғыс чоғыл, аннаңар, тоғыс табылғанда, сала маңзыри кiргем. Социальнай тоғынҷы поларға кiрчетсең, хайди даа ӱгредiг иртерге киректелче. Аннаңар мин Асхыста ӧнетiн курстарға чӧргем, аны тоозыбысханда, мағаа ӱгредiг алғаннаңар сертификат пирiлген. Тоғызым кӧңнiме кiрче, аал чуртағҷыларын прайзын таныпчам. Аға-ууҷаларға полысчатсам, тоғыста iстенчеткенiм пiлдiрбинче, пос ла кiзiлерiне полысчатхан чiли пiлдiрче, – теен Станислав Асочаков.
Сафрон аалда социальнай тоғынҷының хайиинда прай тоғыс кiзi саналча. Олар улуғ частығлар паза кинек чуртағҷылар. Социальнай тоғынҷы аймах тоғыстар толдырча: садығ туразынаң чиис ал килче, ӱӱҷiк тамаан саларға полысча, пуртах оттарны чох идерге полызыбохча, туразар суғ тазып салча, одың чар пирче, харатас кир пирче, иб аразындағы аймах тоғыстарны толдырча. Iдӧк социальнай тоғынҷы хайди даа «психология патронажын» иртiрерге кирек. Станислав Владиславович андағ патронажтар иртiрібӧкче, хайиинда полчатхан кiзiлернең чоохтазып, оларның кӧңнiлерiн сизiнче паза сағыстарын истiп алча. Киректелзе, оларға чӧптернең полызарға кӱстенче.
Станислав Асочаков кӱннiң тоғынча, тынағ кӱннерi – суббота паза позырах. Тоғынчатхан тус 9.00 частаң 18.00 часха теере, обед 13.00 частаң 14.00 часха теере полча. Сӧбiрелiг паза маллар ӧскiрчеткен кiзее ибдегi хайыныстарны идергеӧк киректелче, аннаңар Станислав, тоғызын табыраанҷа толдырып, позының ибiндегi тоғызын идерге маңнан халча. Ибiнде хайыныбызып, аның хайииндағы узах частығ пасха кiзiзер парча. Тоғыста отпуск пирiлче, аны полған на кiзi чидiкпин сағыпча, аннаңар ол даа аны сахтапча. Сынны чоохтаза, отпускка сығып таа алза, полыс пирерге сурынған полған на кiзее ол хабас пирче тiп чоохтапчалар аал чуртағҷылары.
– Хайиимдағы кiзiлерде минiң нинҷе час иртiрерге киректелчеткенi паза кемде хайдағ тоғыстар идерi прай пазыл парған. Полғанында ла кӧрiлген тус иртiрчем паза кирек тоғыс толдыр салчам. Мағаа пiчiктер хоостыра кӧрерге киректелчеткен кiзiнi хосчатсалар, чонға социальнай хабазығ пирҷең устаныстың специализi кил парча. Анаң ол кiзiнең чоохтасча, хайдағ ағаа полызығ киректелчеткенiн прай пазып алча. Пiчiктерде аны прай кӧзіт салча, анаң мағаа ыс пирче, мин ол пiчiк хоостыра тоғынчам, пiлдiстiг, аға-ууҷалар пiрее ниме сурынзалар, ит пирчем. Кiзi саңай ла ол пiчiк хоостыра тоғынминча нооза.
Пӱӱнгi кӱнде мин прай тоғыс кiзiнi кӧрчем. Оларның палалары кил парчалар, ибдегi тоғыстарны итчелер, че оларға сыбыра килерге килiспинче. Аннаңар аға-ууҷаларға социальнай тоғынҷының полызии киректелче. Минiң хайиимда iдӧк iкi кинек кiзi пар, олар Николай Ильич Колмаков паза Евдокия Владимировна Тинникова, – чоохтаан Станислав Асочаков.
Узах частығ аға-ууҷаларны сағысха кирiп чоохтаанда, аның ӱнi дее нымзах полыбысхан, харах оды даа чылығ иде чари тӱскен чiли пiлдiрген. Станислав Владиславовичнең тоғасханда, ол Николай Колмаковтың ибiнде хайынчатхан. Ол тоғынчатхан арада пiс Николай Ильичтiң хонғаны Галина Мамышеванаң чоохтазып алғабыс.
– Минiң хонғаным, Николай, пiрее 20 чыл мының алнында кинеп парған. Аны кӧрерге алай имнег туразынзар тарт чӧрерге оой нимес. Минiң чазым парыбохча, аннаңар сидiксiнчем чалғызан кӧрерге. Пiрее писче чыл мағаа хонғанымны Стасик кӧрерге полысча. Мында ӱр ниместе флюорография сыныхтаан иртiрерге имҷiлер кил парғаннар. Мағаа Николайны андар апарарға уғаа сидiк, кинектер колясказы пiстiң пар, че ол тура iстiнде ле чӧрерге чарапча, тасхар аның тегiлектерi толғалбиныбысчалар. Стасик пiске андар пар килерге полыс пирген.
Мин Стасикке улуғ алғызым читiрерге сағынчам. Ол пiске чахсы полысча, пiстi хайығ чох артыспинча. Пiрее сурыныснаң айланза, хаҷан даа полыс пирер. Сынны чоохтаза, мин аны кiчiгдең сығара таныпчам, ол хаҷан даа кiзiнi улуғлап турҷаң, аның ай-пораан тудынғанын кӧрбеем. Кiчiгде дее кiзiлерге паарсах полған, мин аны ам даа Стасик адапчам, ол мағаа хаҷан даа пос кiзiзi полар. Хазых паза часкалығ ползын, – чооғында таныхтаан Галина Максимовна.
Тузалығ социальнай чӧптезіг
Чонға улуғ туза ағылчатхан профессиядағыларның кӱнiне удур пiс тiспен iстенчеткен паза чағбан чӱректiг социальнай тоғынҷыларны таап алғабыс. Мындағ кирекнең айғасчатханнар ибiркiзiне паарсаснаң хайчалар паза чобаға кiр парған кiзее хаҷан даа полыс пирерге тимделер. Оларның пiрсi Асхыс аймаандағы социальнай полызығ пирҷең устаныстың специализi Олеся Бурнакова, илееде чыл iстен салып, позының тоғызынаңар паза аның тузазынаңар чоохтап пирген.
– Олеся Васильевна, хайдағ тоғыс толдырчазар?
– Мин 2009 чылда Асхыстағы чонға социальнай хабазығ пирҷең устаныссар тоғысха кіргем. 2022 чылдаң сығара социальнай чӧптезiгҷе специалист полчам. Пiстiң хазнада чуға чуртапчатханнарға андағ хабазығ хаҷаннаң полған, че 2022 чылда, хай пiрее алызығлар кирiлген соонаң, хазна хабазии алғыдылған. Ол чуға чуртапчатхан cӧбiрелерге алай чалғыс чуртапчатханнарға, сидiк оңдайларны тобырып, чуртастарын чахсыландырарына кӧстелген. Чӧптезiглернi аймах категорияларҷа идер оңдай пар: пос хониин апарарына, пос киреен азарына, тоғыс тiлирiне, чуртастың сидiк оңдайларын тобырарына паза пасха даа. Социальнай чӧптезiг идерге сағынчатханнарға кӧрiлген категорияларны устаныстың сайтында кӧрiп аларға чарир. Пирiлчеткен хазна хабазииның синi категориялар хоостыра пасхалалча.
Олеся Бурнакова
Чӧптезiг идерге сағынчатхан кiзi, пiссер килiп, сурыныс пiчиин пасча, кӧрiлген пiчiктернi чыыпча, тестирование иртче. Пiске пирiлген пiчiктернi пiс сыныхтапчабыс, анаң кiзiнi комиссияа хығырчабыс. Социальнай чӧптезiг итчеткен кiзi, хайдағ хорадығлар нимее идiлчеткенiн чоохтап, хайдағ парыстар аларына iзенчеткеннеңер чарытча. Комиссия чарадығ пирчетсе, пiс оларнаң хада социальнай чӧптезiг итчебiс. Пiстiң аймахтағы чуртағҷылар социальнай чӧптезiглернi иң удаа пос хониин апарарына итчелер, ол 9 айға кӧрiлген чӧптезiг пол парча. Соонаң пастағы айда кiзi пирiлген хазна хабазиин нимее хоратханынаңар сан пирiс итче, iкiнҷi айында пӧгiнгені хоостыра киреен апарча, ай сай сан пирiс итче паза налогтар тӧлепче. Социальнай чӧптезiг тоозыл парза, пiс 12 ай ол кiзiнi хайығда тутчабыс, ол парыстары хоостыра пiске сан пирiс итче. Анаң пiс кӧрчебiс, социальнай чӧптезiг тӱзiмнiг полған ма алай чох, айланған кiзi чуртастың сидiк оңдайларынаң сых полған ма алай чох.
– Социальнай чӧптезiг идiп алар оңдай кемге пирiлче?
– Мындағ хазна хабазиинаң полған на кiзi тузалан полар, кемнiң пiр айдағы парызы хазнада кӧрiлген чуртап парыбысчаң синнең артых нимес. Социальнай чӧптезiгнi тоғынчатхан даа чуртағҷаа идерге чарир, аның парызы ла хайыға алылча.
Пос хониин апарарына, пос киреен азарына, тоғыс тiлирiне паза чуртастың сидiк оңдайларынаң сых парыбызарына ахча федеральнай бюджеттең позыдылча. Кӧзiдiмге, чуртты тыхтирына чӧптезiг идерге ахчаны республика позының бюджедiнең пирче. Анда кiзiнiң парызы ла ас парбазын тiп кӧрiлче. Чуртастың сидiк оңдайларынаң сых парыбызарына чӧптезiг идiлчетсе, оңдайлар кӧрiлче. Пу категорияда социальнай чӧптезiг алты айға идiлче, республикада тоғынчатхан кiзее кӧрiлген парыстың синiнең тиң ахча пирiлче. Кiзi аны иң кирек ниме-нооға – чиис, кип-азах, ӧдiк паза пасха даа нимелер – позытча. Пӱӱнгi кӱнде ол 19716 салковай пол парча, ол ай сай пирiлче, чуртағҷы алған ахчаның сан пирiзiн iдӧк ай сай итче.
– Чуртағҷыларны социальнай чӧптезiглер идерге кӧӧктiрерiнҷе хайдағ тоғыс апарылча?
– Асхыс аймаанда, республиканың пасха аймахтарынаң тиңнестiрзе, иң кӧп социальнай чӧптезiг идiлче. Кӧбiзi пос хониин апарарына чӧптезiг итче. Пiс социальнай чӧптезiгдеңер искiрiгнi аал чӧптерiнiң пастарына сыбыра пирчебiс, олар чуртағҷыларға читiрчелер.
Тоғынарға пастаанда, чуртағҷылар чӧптезiглернi тың на итпин турғаннар, аймах оңдайларнаң чонға искiрерге кӱстенҷең полғабыс. Амғы туста чуртағҷылар социальнай чӧптезiглердеңер чахсы пiлiп алғаннар, аннаңар айланчалар.
– Социальнай чӧптезiг иткеннернiң аразында СВО араласчылары пар ба? Олар алынҷа категорияа кирiлчелер бе?
– СВО араласчылары алынҷа категорияа кирiлбееннер. Ӧнетiн чаа операциязына мобилизация хоостыра хабылғаннар социальнай чӧптезiг итчетсе, оларның парыстарын санға албинчабыс. Чӧптезiг хоостыра ӧнетiн чаа операциязына парғаннарға, тiзең, андағ оңдай идiлгелек, че алызығлар кирiлер тiп кӧрiлче. Сағам оларның, прайзының чiли, парыстары кӧрiлче.
Ирткен чылда тоғыс тiлирге ӧнетiн чаа операциязына мобилизация хоостыра хабылған чааҷының хонғаны айланған. Чааҷы позы СВО-да, ипчiзi хабазығнаң тузаланча. Iдӧк пiр СВО араласчызының iҷезi айланған, ол пос хониин апарарына социальнай чӧптезiг иткен.
– Олеся Васильевна, хада тоғынчатханнарны паза прай социальнай тоғынҷыларны чағдапчатхан ӱлӱкӱннең алғыстабызарзар ба?
– Мин хада тоғынчатхан арғыстарымны, прай социальнай тоғынҷыларны паза социальнай устаныстың ветераннарын чағдапчатхан профессиональнай ӱлӱкӱннең алғыстапчам. Сiрернiң тоғыста хаҷан даа чахсы кiзiлер ползын, хаҷан даа амыр тоғыс килiс турзын. Пiс оой нимес, халых чонға уғаа кирек тоғыста iстенчебiс, аннаңар тоғыстарың ниик паза тӱзiмнiг парзын. Прайзыңар пик хазыхтығ полыңар, иткен тоғыстарыңда хаҷан даа оң ползын. Прайзыбысха сыдамах хылыхтығ паза часкалығ тоғынарға алғапчам!
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Наталья Тюкпеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
