Аалларның таңдағызы депутаттар холында
06.06.2025
Хабарлар
Хакасияның прай аймахтарынаң аал-посёлок пастары тоғазыға кил парғаннар
Тоғазығ. Хакасия пазы Валентин Коновалов аал-посёлок чӧптері пастарынаң аал чӧптерінің таңдағызын ӱзӱрер ӱчӱн тоғасхан
Тоғазығ Л.Р.Кызласовтың адынаң Хакас национальнай чир-суғ ӱгренҷең музейде ирткен. Валентин Коновалов аны Илбек Чиңістің 80 чыллығ пайрамына чарыдылған чапсых киректерні турыстыра паза пӧзік синде иртірген ӱчӱн алғыс сӧстерінең пастаан. Пӱӱл Хакасия «Пабаларның чидіглері – оолларның ханаттары» улуғ хумартхылас чӧрімiнең хайығ тартхан. Анда тиксі республиканың аймах-пасха учреждениелері паза предприятиелері араласхан сылтаанда Чиңіс кӱніне, 9 сілкерге, Ағбандағы «Чиңіс» паркында улуғ хумартхы ханазын чыып алғабыс паза Россияның рекордтар киндезіне кіріп алғабыс. Тиксі пайрамнығ чӧрімнерні паза тоғыстарны турыстыра иртірген ӱчӱн «Чиңіс» тимненіс комитеді аал-посёлок пастарына алғыстас пічіктерін тимнеп салған. Оларның піреезін Хакасия пазы Валентин Коновалов пу тоғазығда читір пирген. Алғыстас пічиине турысхан устағҷылар санында полғаннар: Пыдырах аал чӧбі пазы Семён Боргояков, Ибіг аал чӧбі пазы Анатолий Тодояков, Арбыт аал чӧбі пазы Сергей Чебодаев, Ис аал чӧбі пазы Елена Чистыгашева, Ӧӧк пилтірі аал чӧбі пазының тоғызын толдырған Наталья Боргоякова паза пасхазы.
Тоғазығның ӧӧн сурии – аал-посёлоктарның таңдағызы. Пастап Хакасия пазы Валентин Коновалов пу сурығҷа сағыс-кӧрізінең ӱлескен, анаң – Хакасияның Табығ комиссиязының кнезі Александр Чуманин, Хакасияның хазна чӧпчізі Владимир Штыгашев паза нинҷе-де аал чӧбі пазы.
Кирек пазы, тізең, орындағы пос устаныстаңар федеральнай законға алызығлар кирілген сылтаанда, амды регионнарның орындағы пос устанысты ікі синніг (пӱӱнгі кӱнде Хакасияда орындағы пос устаныс пу оңдайҷа тоғынча) алай пір синніг (аал-посёлок чӧптерін чох идіп, муниципальнай аймахтар орнына муниципальнай округтар тӧстирі) тӧстир правозы пар. Че пу алызығлар кӧрілген федеральнай закон 19 хандыхта кӱзіне кірер. Ол тусха теере регион позының орындағы пос устаныстың тӧстелер оңдайын таллап аларға кирек. Сағам Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің ӱзӱриине пу алызығларҷа ікі закон проекті пиріл парған: пастағызы – орындағы пос устаныс органнарын ікі синніг артыс саларынаңар (пастағнаң республика пазы сыххан) паза пір синніг оңдайға кірердеңер (пастағнаң республика парламентінің депутаттар ӧмезі сыххан).
Валентин Коновалов регионнарның пу ікі оңдайның пірcін таллап поларын Россия президенті Владимир Путин артыс салғанына паза пӱӱнгі кӱнге хазнада 20 азыра регион, ол санда Алтай, Татарстан, Башкортостан, Якутия, Адыгея, Калмыкия республикалар паза Ростов, Саратов, Свердловск областьтары, ікі синніг оңдайны артыс салғанына чыылған чонның хайиин айландырған.
Хакасия пазы Валентин Коновалов аал-посёлок чӧптерінің пастарынзар айланча
– Хакасияда 86 аал-поселок чӧбі тоғынча, полғанының на позының тархыны, чон кибірлері, пос чуртас оңдайы. Ааллар аймах оңдайлығ чир-чайааннығ чирлерде орныхчалар. Аннаңар республикада илееде чыл ікі синніг оңдай маңнаныстығ тоғынча, ол позын чахсы кӧзіт пирген, ол пістің чуртағҷыларға кирек! – таныхтаан чооғында Хакасия пазы Валентин Коновалов. – Чуртағҷылар, кӧні табығларда аралазып, аал-посёлок пастарын таапчалар. Олар ӧӧнінде хости чуртапчалар, аалдағы сидіксініcтерні паза чон кӧңнін, сағыс-кӧрізін чахсы пілчелер паза оларны чуртасха кирер оңдай табарға прай кӱстерін салчалар.
Пӱӱн Хакасия оой нимес оңдайларда чуртапча, парыстар тӱсчеткеннеңер, ахча кӧп нимее чидіcпинче, ол санда аал-посёлок чӧптеріне хатығ чухча. Че, андағ даа полза, санапча республика пазы, ол орындағы пос устаныс тоғызын тохтадарына сылтағ нимес. Орында ӱлгӱ чох иділзе, чон чуртазы кӧріндіре алыс парар: пастыхтарзар чол узун пол парар, сидіксіністерге хайығ айландырып аларға паза оларны пӧгіп аларға хай-хай сидік полар, чуртас сині тӧбін тӱс сығар...
– Хайдағ даа наа оңдайға кіргені – ол техника сурии нимес, ол устағ-пастағ оңдайының тиксі пӱдізін алыстырғаны. Мында, арғыстар, чылларнаң иптіг тоғынған оңдайны сайбаҷаң правобыс чоғыл, уламох чонға чағын полчатханыбысты айабин. Піске Хакасияны пірiктірер чарадығны аларға кирек! – теен Валентин Олегович.
Александр Чуманин чооғын кӱскӱзін иртер табығларға чарытхан паза, пір синніг оңдай алылза, хайдағ алызығлар поларынаңар чоохтаан. Пӱӱл пірге табығ кӱні 14 ӱртӱнге турғызылған. Хакасияда 124 табығ кампаниязы иртер, ол санда 40 аал-посёлок пазы паза 82 депутаттар чӧбі табылар. Табығ кампаниязы депутаттар чӧптері алған чарадығ хоостыра пасталар: ол 15 – 25 хандыхта поларға кирек.
– Хайдағ синніг оңдайны артызарын Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі пӧкче. Республика парламенті пір синніг оңдайны кирердеңер закон проектін алыбысса, муниципальнай аймахтар орнына муниципальнай округтар тӧстелер, аал-посёлоктар чӧптері республика законынҷа чох иділерлер, – чарытхан Александр Владимирович.
Че андада пасха сурығ турыбысча: пу чылда табығлар кирек пе, табылған тузы тоозылбаан аал-посёлок пастарының, депутаттар чӧптерінің ӱлӱзі хайдағ полар паза пасха сурығлар. Толдырығлығ ӱлгӱ кӧрізінең, алызығларны кирҷең паза наа оңдайны тӧстеҷең тус кӧр саларға киректелер. Че ол Ӧӧркі Чӧп депутаттарының тоғызы.
Хакасияның хазна чӧпчізі Владимир Штыгашев пу алызығларны кирерге сағынчатханнарның ӧӧн пӧгіні советтер ӱлгӱзін саңайға чох идері полчатханын таныхтаан паза алызығлар кирері депутаттарның ӱні пос полчатханынаң палғалыстығ теен. Пос кӧрістіг депутат, хаҷан пірдеезі аны хыза паспинча, партия хорғытпинча, чоннаңар сағынча паза аның сағыс-кӧрізінең санасча. Хомзынысха, ниме піс пӱӱн кӧрчебіс? Аймахтар депутаттары пу сурығны пос алынҷа устағ-пастағ чахиинҷа пӧгібіcкен, республика парламентінің депутаттары табылған округтардағы чон кӧрізінеңер сағыссырабааннар паза оларның сағыс-кӧрістерін сурбааннар.
– Олох туста оларның таңдағызы таллап алар оңдайнаң кӧні палғалыстығ: орындағы пос устаныс халза, депутаттар чӧптері полар, аймахтар халза, республика парламенті пӱдізін хайраллап халар, пір синніг пос устаныс кирілзе, депутаттар табығларын даа алыстырарға килізер, – таныхтаан политикадағы ах сағал.
Аал-посёлок чӧптерінің пастарына сӧс пирілгенӧк. Прай сағыссырастарын ізіг чоохтарында читір пирерге кӱстенгеннер: Тойым аал чӧбі пазы Евгений Кулешов, Солнечнай аал чӧбі пазы Николай Сергеев, Аңчул аал чӧбі пазы Олег Тибильдеев, Ағбан пилтірі посёлок пазы Нина Леонченко паза пасхазы. Олар прайзы аал-посёлоктарны «тіріг» артыс салары ӱчӱн чоох тутханнар. Ӧӧн сылтағлар: ааллар уламох ундудыл парарлар паза чох иділерлер, анзынаң хада чон кибір-чозахтары, чуртас оңдайлары чіт парар, сидіксініcтерге хол даа, ахча даа читпес. Олох туста тӧстелер муниципальнай округта «нандырығлығ» кізілер саны хозыл парар, че олар чахығ ла хоостыра тоғынарлар.
Асхыс аймаандағы Ӱс чул аал чӧбі пазы Занета Ултургашева, тоғызының салтарларын идіп, хомзынча:
– Прай аалларда школалар хайраллалған. Политте паза Илиморда наа школалар пӱдірілген, Чоғархы Тӧӧдегі школада тыхтағ тоғыстары иділген, че чон пасха город-аалларзар кӧсче, аннаңар пӱӱнгі кӱнде Политте ӱгренҷең пала халбаан. Халғанҷы чылларда ааллар іcтін иптирінҷе, олған, спорт ачыхтарын пӱдірерінҷе улуғ тоғыс апарылған. Че пу алызығлар кирілзе, прай пу тоғыс тик чирге парар. Аннаң пасха, аалларда тӧреміл тоғыс пирер предприятиелер чидіспинче. Совхозтар полғанда, полған на аалда мал-хус фермалары полҷаң. Амды?
Андағ сағыссыраста прай даа аал чӧптерінің пастары. Асхыс аймаандағылар Хакасия пазынзар паза Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінзер ікі синніг оңдайны артызарынҷа айланыс ызыбысханнар, анда прай аал-посёлок чӧптерінің пастары хол салғаннар.
Че халғанҷы сӧс Ӧӧркі Чӧпти полар, аннаңар хандых айындағы сессия ізіг иртері амох пілдістіг. Депутаттар оларны тапхан чон ӱнін истерлер ни, сағыссырастарын чағын аларлар ни?
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
