Маллар тударына чахсы оңдайлар пар
11.04.2025
Хабарлар
Фермер Михаил Алахтаев
Аал хонии. 2024 чылда Хакасияда он фермер сӧбiре фермазы тилiзiне гранттар паза субсидиялар алып алған, Пии аймаандағы Алахтайлар аалынаң Михаил Алахтаев оларның санында
Михаил Семёновичке 6 миллион 600 муң салковайға грант пирiлген. Позының 5 миллион салковайын хозып, ол трактор, сапхы, пресс паза 55 пас хазыра паза пуға садызып алған.
– Герефорд тӧллiг малларны Боград аймаандағы «Сонское» ООО-да паза Хызылчар крайындағы Идрин аймаандағы «Майское утро» совхозта садызып алғабыс. «Сонское» ООО-дағы хазыралар туурға чит париғаннар, аннаңар аарлығ арах турғаннар. Кӱскӱде ол хазыралар тууп алғаннар. Амды совхозтаң алған хазыралар туупчалар. Сағынчабыс, хазыраларны «Сонское» предприятиеде ле садызып аларға кирек полған. Iдӧк герефорд тӧллiг пуғаларны садызып алғабыс.
Сертификаттығ тӧллiг малларны садысхан ахчаның чардығы субсидия оңдайынаң айландырылча. Пiр пас ӱчӱн 50 муң салковайға теере айландырылған полза, амды – 90 муң салковайға теере.
Хазнадаң хабазығ пирiлчеткенi пiске уғаа чахсы полызығ полча. Че грантты, субсидияны алып аларға уғаа сидiк. Трактор садызарына грантты алай субсидияны алып аларҷыхпын, че пӱӱл килiспинче. Пӱӱл хабазығ ӧӧнінде сӱт сығарызына, саалчатхан малларны садызарына позыдылған. Аннаңар килер чылда ал кӧрерге пӧгiнчебiс.
Грантты алар ӱчӱн, бизнес-планны орта пас саларға кирек. Пiске аны Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозындағы «Центр компетенции» тимнеп пирген. Пiс анда тоғынчатхан специалисттерге пiстiң хониибыста ниме парын, ниме аларға пӧгiн тутчатханыбысты чоохтап пиргебiс. Бизнес-план тимнирiне ӧӧн кирексiнiс – ол хайди даа чир пар поларға кирек, – чоохтаан фермер.
Михаил Семенович Алахтайлар аалында 1964 чылда тӧреен. Андох ортымах школаны тоозыбызып, Ағбандағы 59№ училищеде тимiр хабыстырҷаң усха ӱгренiп алған. 1983 – 1985 чылларда армияда служба апарған. 1985 чылда Валентина Михайловнанаң хоных хонғаннар. Олох чыл Северзер тоғынарға парыбысхан. 1989 чылда, Севердең айланғанда, Алахтайлар аалындағы пӱдiрiг кооперативiнде тоғынған.
Михаил Алахтаев 1990 чылда кресен-фермер хониин тӧстеен. Совхоз директорынаң трактор паза хойлар аларына iзендiрчеткен пiчiк алып алған. Аны хоостыра кредит алып, iкi отара хой паза трактор садызып алған. Ол туста кредит чылға iкi ле процентке пирiлҷең. 1700 пас хойны хырығып, хой тӱгiн садып, 300 муң салковайға кредиттi чабысхан.
– Мының алнында хой тӱгi аарлығ полған. Аннаң киис паза чiптер тимнеҷеңнер. Совет тузында киис кӧп идiлҷең, ам кип-азахты синтетикадаң тiкчелер. Совхозтарда нiске тӱктiг хойлар полған. Пiс андағох хойлар тутчаңмыс. Хой тӱгiн 300 муң азыра салковайға садыбысхабыс. Ахчабыс полған даа полза, пiс техника паза оборудование ал полбаҷаңмыс. Аны чонға сатпаҷаңнар. Совхозта даа иргi ле техника полған, оларны сыбыра тыхтаҷаңнар. Халған ахчаа пiс пiр дее техника ал полбаабыс, ол «кӧй» парған. Сидiк тус полған. Пiске тың полыспаҷаңнар.
Амды прай ниме садылча, ахча ла чидіспинче, – теен Валентина Михайловна.
2016 чылдаң сығара Алахтаевтер сӧбiрезi iнектер тудып пастаан. Алахтайлар аалынаң 15 километр оортах турлағ пӱдiр салғаннар, хайзында хазаалар паза тура пар. Тура тастында кӱн батареязын турғыс салғаннар. Пастап хоныхтарында 10 на пас мал полған, амды – 90 пас азыра. Олох турлағда хойларны хыстатчалар. Хой саны – 500 пас азыра.
Валентина Михайловнаның таниинаң, амғы туста фермерлерге тоғынҷыларны таап аларға най сидiк. Сыбыра тоғынҷаң кiзi табылбинча. Аннаңар кӱннiң сай пiреезiн чӧптирге килiсче. Аал чуртағҷылары аразында тоғыстығ даа кiзiлернi, тынағ кӱннерi полза, турлағда тоғынарға чӧптеп алчалар.
– Пiс Алахтайлар аал чуртағҷызы Анатолий Березиннi чӧптеп алчабыс. Ол Водоканалда тоғынза даа, тынағ кӱнi полза, пiстiң турлағда тоғынча. Хоза пiр-iкi кiзi таап алчабыс. Малларны кӧрче. Позыбыс таа кӱнде iкi хати пеер кил парчабыс. Турлағда сыбыра пiр кiзi полча. Ол iнектернi паза хойларны хадарча. Поос, туурға чит париған iнектернi турлағда тутчабыс, отнаң сыбыра азырапчабыс. От тоғынарына кiзiлер таап алчабыс. Че тӧреміл iстенҷең тоғынҷы чоғыл, – теен Валентина Михайловна.
Михаил Алахтаевтiң чооғынаң, 1990 чыллардағы хазна алызығлары полбаан полза, хой тудып, тӱгiн садып, чахсы чуртир оңдай поларҷых. Амды хойларны хырығарына кӧп ахча хорап парча, че тӱктi сат полбинчабыс. Пылтыр пiр хойны хырыхтырған ӱчӱн фермер 100 азыра салковай тӧлеен, пӱӱл пiрее 150-ҷе салковай тӧлирге килiзер. Iкi чыл мының алнында, аалларҷа машина чӧрiп, хой тӱгiн садысчаң. Пiр хойның тӱгi 10 салковайға сых парҷаң. Амды ол даа машиналар чӧрбинiбiскеннер, посха даа хайдар-да апарарға чарадылбинча.
– Пiстiң хой тӱгiне сертификат чоғыл, аннаңар чолда тутыр салзабыс, штраф сал пирерлер. Машинабыснаң тӱктi тарт чӧрерiне чарадығ чохтаңар, iдӧк штраф салылар. Аннаңар тӱктi тастирға ла килiсче, – таныхтаан фермер.
Михаил Семёновичке малларны кӧрерге хада хонғаны Валентина Михайловна паза хызы Лия полысчалар. Валентина Михайловна мының алнында Алахтайлар аалындағы амбулаторияда пала имҷiзi полып тоғынған, амды тынағда. Лия iдӧк аал хониинаң айғасча. Ол «Хызыл аал» кооперативтiң кнезi полча. «Хызыл аал» кооператив пылтыр орғах айында тӧстелген. Аны тӧстирiне 7 миллион салковайға грант пирiлген. Пу ахчаа Алахтайлар аалында мал сохчаң цех пӱдiрiлче. Кооперативсер Михаил Алахтаевтiң кресен-фермер хонии паза аалдағы тӧрт пос хонии кiрче.
Пылтыр аал хонии министерствозынаң сӧбiре фермазы тилiзiне грант алып алар ӱчӱн, пос ахчазын хозарға кирек полған. Аннаңар фермерге малларын садарға килiскен. Че мал сохчаң цех чохтаңар, ағаа iнектерін мал сохчаң цехтарзар садарға килiскен. Амды Алахтайлар аалында мал сохчаң цех тимге сығарылза, анда аалдағы чонға малларын, хойларын соғар оңдай полар. Кооператив мал сохчаң цех пӱдiрiп алар ӱчӱн тӧстелген.
Мал сохчаң цех сэндвич-панельдең пӱдiрiлче. Аны Ағбандағы «ЛСТК-Сибирь» предприятие пӱдiрче. Пӱӱл сiлкер айының халғанҷы кӱннерiнде мал сохчаң цех тимде поларға кирек.
Михаил Алахтаев, кӧп чыл аал хониинда тоғын салған даа полза, пiлiстерiн алғыдарға кӱстенче. Пылтыр ол «Фермерлер школазын» тоос салған. Ӱгредiг ӱс ай ирткен. Анда 20 азыра кiзi ӱгренген. Анда фермерлер малларын орта кӧрерге, грант аларына бизнес-план пазарға ӱгренгеннер паза постарының опыттарынаң ӱлескеннер. Ӱгредiгнi иртiбiскеннерге сертификаттар пирiлгеннер. Михаил Семёновичтiң таниинаң, пу ӱгредiг ағаа уғаа тузалығ полған. Анда ол аал хониинаң айғасчатханнарға хайдағ хазна хабазығлары пирiлчеткеннеңер, пасха фермерлер хоныхтарын хайди тилiтчеткеннеңер паза позының алҷаастарын пiлiп алған.
Михаил Алахтаевтең амғы туста мал тутчаң чахсы оңдайлар пар ба тiп сурғам.
– Мында мал тутчаң оңдайлар чахсы. Аалдағылар отты чахсы тимнеп алчалар, аннаңар мал кӧп тутчалар.
Пылтыр от уйан даа сыххан полза, мин пір муңҷа тӱрiм от пилетеп алғам. Артхан отты садыбысчам. Маллар, хойлар хадарарға паза от тоғынарға чир читче. Минiң 100 гектар чир пар.
Аал хониинаң айғазарға сағынчатхан кiзiлерге иң пастап чирдең пастирға чӧп пирче. Чир чох полза, аны ӱр тусха арендаа алып аларға чарир. Ӱр нимеске аренда аларға аарлыға тур парар. Аал хониинаң айғаспинчатхан кiзiлер пайға алған чирлернi амды сатхлапчалар. Мында, тағларда, мал хадарарға чарир, пiр пай чирнi (25-че гектар) 300 – 370 муң салковайға сатчалар. Покостар сала аарлығ тур парчалар, – таныхтаан Михаил Семенович.
Алахтаевтер сӧбiрезi ферма хониин мыннаң мындар тилiдерге пӧгiнче: наа хазаалар пӱдiрерге, трактор алып аларға паза мал санын ӧскiрерге. Аннаңар килер чылда сӧбiре тилiзiне грант аларына сурынысты хайди даа пир саларға сағынчалар.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
