Таластығ сурығның хати суурылғаны, ЛНР-зар чорых салтарлары паза сан пиріcтер
09.04.2025
Хабарлар
Сессия тоғызы тузында
Ӧӧркі Чӧп сессиязы. Хакасия депутаттары хосхар айының 4-ҷі кӱнінде теестегі сессияа чыылысханнар
Аны Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол апарған. Сессия тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, республика правительствозының кізілері, аймах-пасха ведомстволарның устағҷылары, город-аймахтарның пастары паза депутаттары араласханнар.
Кӱн суриинҷа тоғыс пасталар алнында кибір хоостыра сӧс фракцияларға пирілген.
ЛДПР фракциязының устағҷызы Михаил Молчанов республиканың спорт министерствозы тоғызына теелген.
– Мының алнында тренерлер спортсменнерні марығларға пос ахчазына тарт чӧрҷеңнер, ахча оларға соонаң компенсация оңдайынаң айландырылҷаң, – таныхтаан ол. – Амды министерство улам ырах пар сыхты – компенсацияларны, чыл тоозылчатса, тӧлирге чарадығ алған.
Ідӧк ол, кӱресчі Наталья Малышеваны кӧзідімге ағылып, чидіге читкен спортсменнернің чурт суриин пӧгерге хығырған. Ідӧк андар параолимп спортсменнерi айлантырлар: «Хазых» спорт залы, хайда олар тимненчелер, уғаа уйан оңдайда полчатханы хоостыра – залда хысхызын соох, ипчілерге паза иреннерге кип-азах алыстырҷаң пір ле орын, хомай чарытхы паза пасхазы.
Валентин Коновалов, сӧс пирерге сурынып, спортсменнерге чорыхтарға ахча календарь планы хоостыра позыдылча тіп искірген.
– Чорых планзар кирілген полза, ол хайди даа тӧлел турарға кирек, – таныхтаан ол. – Кирілбеен полза, ол сурығны алынҷа, марығларның тузазын кӧріп, пӧгерге кирек.
Чидіглерге читкен спортсменнерге чурт пирер сурығҷа республика правительствозы тоғынча, чағынғы чылларда ол сурығ пӧгілер тіп ізендірген республика пазы. Пӱӱл бюджетте спортсменнернің чурт суриин пӧгеріне 3 миллион салковай кӧріл партыр. «Хазых» спорт залынҷа сидіксініс ідӧк пӧгілер тіп молҷаан.
КПРФ фракциязының устағҷызы Валерий Старостин таластығ сурығны – «Хакас Республикадағы бюджет процезінеңер паза бюджеттер аразындағы хайызығлардаңар» законзар алызығлар кирчеткен закон проектін – кӱн суриинаң суурбасха айланған («Единая Россия» ол сурығны хати суурыбызарға чарадығ алтыр).
– Чуртағҷылар алнында кӱлкістіг кӧрінчебіс, – таныхтаан ол. – Іди полбас ӱчӱн, сурығны амох пӧгiбізеелер.
«Единая Россия» партияның фракциязы саринаң депутат Алексей Дьяченко чоох тутхан. Аның кӧрізінең, аал хонииндағыларға хабазығлар чылдаң чылға хызырылча.
– Я, амғы туста республика бюджеді сидік оңдайда, – таныхтаан ол. – Че полған улам аар тустар, андада даа аал хониинаңар ундубаҷаңнар – полысчаңнар.
Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол кӱн сурии хоостыра чӧптер пар ба тіп сурғанда, «Единая Россия» фракцияның устағҷызы Денис Кабанов, хайди сахталған полған, бюджеттер аразындағы хайызығлардаңар закон проектін суурыбызар чӧпнең айланған. Аның искіриинең, закон проектінҷе ам даа хоза тоғыныбызарға кирек. Ӱн пирістің салтарларынҷа (ӱчӱн – 29, тоғыр – тоғыс, тудыныбысхан – пір) таластығ сурығ пазох суурыл парған. Сурығ: нимее андағда аны кӱн суриинзар киргеннер?
Аның орнына кӱн суриинзар, Сергей Соколның чӧбі хоостыра, Донбассар чорых салтарларынаңар сурығ кирілген. Депутаттар делегациязы ЛНР-ның парламентінең пірге тоғынардаңар чӧптезігде хол саларға чӧрген. Ол чорых хайди ирткеннеңер делегацияның прай араласчылары чоох тутханнар.
Ӧӧркі Чӧп кнезінің орынҷызы Михаил Молчанов ол чорых тӱзімніг полғанын таныхтаан, андағы Чииттер парламенті араласчыларынаң тоғастыр. Ӧӧркі Чӧп кнезінің паза пір орынҷызы Григорий Назаренко пу чорых соонаң чуртасха кӧріс алысчатханын таныхтаан. Ідӧк Хакасия ЛНР-ға хайди полысчатханынаңар чоох апарған. Экология, чир-чайаан ис-пайынҷа паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа комитеттің кнезі Ольга Городкова делегация Хакасиядаң парған чааҷылар полкында пол килгенінеңер чоохтаан. Депутаттар оларға Ӧӧркі Чӧп паза Ада чир-суубыс чааҷылары сӧбірелерінің комитеді чыған гуманитарнай полызығны читір пиргеннер. Ӧӧркі Чӧп сессиялары секретариадының устағҷызы Анастасия Кочергина Горловкадағы палаларға социальнай полызығ пирҷең кінзер удаа чӧрчеттiр.
– Піс Сергей Михайловичнең хада пу кінзер пастағызын на 2023 чылда килгебіс, гуманитарнай полызығны паза Хакасияның артисттерін ағылғабыс, – чоохтаан ол. – Ойнаҷахтығ харчахтарны кӧр салып, кӧп паланың харах частары сых килген.
Соонаң учреждение директоры ол палаларзар ааллап килген пастағы кізілер полғазар тіп чоохтап пиртір. Ол тустаң сығара Анастасия Кочергина Горловкадағы палаларзар тӧреміл чӧр сыххан, гуманитарнай полызығ апарып.
Сергей Сокол, ол чорыхтың салтарларын идіп, командировкаа чӧрген араласчыларның прайзын махтаан. Ол СВО-да полған туста анда пис ай чааҷы службазын ирттір. Пу хати андар депутаттарнаң хада чӧргені танығлығ полған. Ідӧк Сергей Сокол СВО темазынҷа аймах-пасха суум-саам кӧдірбеске хығырған. Чоох парча чорых араласчызы Михаил Молчанов позының теелбек салғанын социальнай сетьтерде сығарыбысхан соонаң хайзы депутаттар аны пыролаанынаңар – піcтің ооллар чуртастарын пирчеткен чирде ноға іди полчазың тіп.
– Улам ол кізілерге, хайзылары СВО чирінзер чӧрбееннер паза андар парарға сағынминчалар, – чоохтанған Ӧӧркі Чӧп кнезі. – Оларның мындағ чорыхтар суриин ӱзӱрер моральнай правозы чоғыл. Андағы чир-суғҷыларыбыс мында ниме полчатханын прай хайығда тутчалар нооза, пу тартыстар, тізең, оларны ӧріндірбинчелер!
Кӱн сурииндағы пасха сурығлар ідӧк сан пирістер полған. Пастап Хакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнай Светлана Могилина 2024 чылдағы тоғыстың салтарларынаң таныстырған. Пылтыр омбудсмензер 690 айланыс кіртір, 2023 чылнаң тиңнестірзе, 11,5%-ке кӧп. 2025 чыл пасталғаннаң – 177 айланыс. СВО араласчыларынаң алай оларның туған-чағыннарынаң сығысчатхан сидіксіністер хоостыра айланыстар саны ӧсче.
– Кізілер сағбазы чох чіт парған алай пленге кір парған чааҷыны тілирінең алай СВО араласчызы статузын тыыт саларынаң палғалыстығ сурығларны пӧгерінҷе айланчалар, – искірген Светлана Могилина. – Ідӧк социальнай хабазығлар хоостыра.
Ирткен ікі чыл аразына 13 чааҷы пленнең айландырылтыр, азығ паза кӧрік айларында пленнең ікі чааҷыны сығарып алтырлар. Уполномоченнай ідӧк СВО араласчыларына паза оларның сӧбірелеріне реабилитация программазын тимнирге киректелчеткеніне хайығ айландырған. Ол программада кинек пол парған чааҷыларға реабилитация иртер оңдайны кӧр саларға кирек. Пасха регионнарда андағ программалар алыл парған, Хакасия соона халча тіп танығ иткен Светлана Могилина.
Иң кӧп кірчеткен айланыстар санында – чурт-коммунальнай сфера, изелчеткен турадаң кӧзірері, льготалығ имнер чидіспинчеткені, пас чӧр полбинчатханнарға хабазары. Светлана Могилина республикада кинек палалар саны ӧсчеткенін таныхтаан.
Паза кізі праволарынҷа уполномоченнайның сағыс-кӧрізінең, чуртағҷыларнаң тоғысты тӱзімніг апарарына пӱӱнгі кӱнде омбудсменнiң аппарадында специалисттер читкіҷе нимес. Светлана Могилина iдӧк оларның тоғызы хоостыра ӱзӱріглерні сала удаа ирт турар чӧпнең айланған.
– Піс чуртағҷыларнаң хада полған на кӱн чоох алысчабыс, оларның сурығларын пӧгеріне хабазып. Оларның сидіксіністері удаа піcтің республиканың «читпес сариларын» кӧнізінең кӧзітчелер, – таныхтаан ол. – Піс ол палғалысты кӧр саларға паза пӧгерге кирекпіс. Аннаңар республика парламенті площадказында ол сурығларҷа ӱзӱріглер иртір турар оңдайны кӧр саларға чӧпнең сыхчам.
Теестегі сан пиріcнең Хакасиядағы пала праволарынҷа уполномоченнай Ирина Ауль чоох тутхан. Аның чооғынаң, хайзы кӧстеглерҷе айланыстар саны ӧc сыххан. Аймах-пасха сидіксініcтерге пастырған сӧбірелерге полызарына ипчілерге паза палаларға хабасчатхан кризис кіннерін, социальнай гостиницалар, іскее кірген іҷе-пабаларға реабилитация кіннерін тӧстирге киректелчеткенін таныхтаан.
– Ӧкіс паза іҷе-пабазы хайии чох халған палаларға, хайзылары алған сӧбірелерде ӧсчелер, ахча тӧлеглерін ӧскірерге кирек, – чоохтанған Ирина Ауль. – Аның сині 2023 чылдаң алыспаан. Пособие чуртап парыбысчаң иң асхынах синнең тӧбін полбасха кирек.
Паза олған омбудсмені Хакасияда палалар ас тӧрiпчеткеніне хайығ айландырған. 2024 чылда республикада 4 563 пала тӧрiптір. 2023 чылнаң тиңнестірзе, 6 %-ке асхынах. Олох туста кӧп палалығ сӧбірелер саны ӧсчеткенін таныхтаан – 2024 чылда 11132 андағ сӧбіре санға алылтыр, 2023 чылнаң тиңнестірзе, 16 %-ке кӧп.
Мында депутат Василий Шулбаев уполномоченнайға изі чох сурығ пирген:
– Сірер полған на ікінҷі кӧп палалығ сӧбіре чуға чуртапчатханын пілчезер бе?
Хайзы орыннарда ол кӧзідім улам пӧзік осхас: Таштып аймаанда улуғ сӧбірелернің 67%-і чуға чуртапчатханға саналған, Сорығда – 70 % азыра.
Ирина Аульға ол искірігнең, анзы андағ тіп, чаразарға ла халған.
Анаң Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол, парламенттің 2024 чылдағы тоғыс салтарларынаңар сан пиріс идіп, чоох тутхан. Аның таниинаң, Ӧӧркі Чӧптің тоғызын алыстырғаны паза нааҷылааны пос салтарларын пирген. Іди алылған законнарның 60 %-ін депутаттар киртір, мының алнындағы чіли нимес, хаҷан закон проекттерінің кӧбізін толдырығлығ ӱлгӱ кирҷең.
– Ӧӧркі Чӧптің тоғынҷаң стратегиязы президенттің айланызында искірілген кӧстеглерні санға алып пӱдірілче, – искірген Сергей Сокол. – Кӧп палалығ сӧбірелерге хоза хабазығлардаңар законнар алылған паза СВО араласчыларының палаларына тынағ лагерьлерінде тикке тынанары кӧрілген. Ӱртӱн айында піс агропромышленность комплексіне хазна хабазиин пирердеңер законны алыбысхабыс. Кресен-фермер хоныхтарына пирілҷең чир участоктарының синін пис хати ӧскірібiскебіс – 300 гектардаң 1,5 муң гектарға теере.
Депутаттар тоғызының ӧӧн кӧcтеглерінің пірсі – чуртағҷыларның айланыстары. Оларның саны ідӧк ӧс партыр: 2023 чылда 170 айланыс кірген, 2024 чылда – 230 айланыс.
– Айланыстар саны ӧсчеткені Ӧӧркі Чӧпке паза депутаттарға киртініc ӧсчеткенін таныхтапча, – чоохтанған Ӧӧркі Чӧп кнезі.
Ӧӧркі Чӧптің наа тоғыс оңдайы эксперт чӧптері полча.
– Эксперттер тоғызының cалтарлары кӧріндіре – ол 450 чӧп, оларның 229-ы чардыхти толдырылған паза оларҷа тоғыс узарадылча, 65 чӧп толдыразынаң чуртасха кирілген, – сан пирізін тоозып, таныхтаан Сергей Сокол. – Ӧӧркі Чӧп пӱӱнгі кӱнде – азых ӱзӱріглер апарҷаң орын.
Сессияның халғанҷы сурии «правительство чазы» полған. «Хакас Республиканың ағас хонии тилізі» хазна программазы хайди толдырылчатханынаңар Хакасияның ағас хонии министрі Олег Матвиенко сан пиріснең чоох тутхан. Аның искіриинең, арығ-тайғаларны айландырарынҷа паза ағастар одыртарынҷа, ағас ӱреннерін тимнирінҷе тоғыстар чыл сай планнаң азыра толдырылча. 2024 чылда план 100 %-ке толдырылған, 5391 килограмм ӱрен тимнелген. Ағас тимнирінің сині ідӧк ӧсче.
– 2024 чыл тоозыларына Хакасия чирінде ағас участоктарын арендаа аларынҷа 468 чӧптезіг иділген, оларның тиксі улии 858 муң гектарға тиңнелген, – искірген министр. – Ол санда мындағ тузаланыс кӧрімнерінҷе: ағас тимнирі – 16 участок, аал хониинаң айғазары – 54 участок, аңҷы хонии сферазындағы тоғыс кӧрімнерін апарары – 27 участок, геолог тоғыстарын апарары, чир алтындағы ис-пай парын істезері паза аниры – 202 участок паза пасхазы.
Депутаттар саринаң сурығлар ас полбаан, министрге оларға нандырарға киліскен. Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол сан пиріске ідӧк чӧпсінмеен.
– Піди кӧргенде, саннар чахсох – 2024 чылда 2023 чылдағызынинаң кӧп тимнелген. Олох туста 2021-2022 чылларны кӧрзе, ирткен чылда 50 муң кубха асхынах тимнелген пол парча, – сағыс-кӧрізінең ӱлескен ол.
Ӧӧркі Чӧп устағҷызы ідӧк тимнелген ағас республикадаң хоза кирілген паа чох сығара тартылчатханына хайығ айландырған. Аннаңар республика бюджедінзер арығ-тайғанаң тузаланғанынаң ахча кіргені дее хызырылча тіп таныхтаан ол. Паза министерствоның холында полчатхан «Леса Хакасии» учреждениенің тоғызы хайди тӱзімніг апарылчатханын сыныхтирға киректелче тіп хосхан.
– Устав хоостыра кӧрілген 128 тоғыс кӧрімінең пір ӱзінҷі ле чардығы толдырылча, – салтарлар идіп, таныхтаан Сергей Сокол. – Ол учреждениені тударына республика бюджеді чыл сай 80 – 90 миллионҷа салковай хоратча. Ол ахча чапчаң паза 100 процентке тузаланылча, че учреждение парыстар ағылбинча.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
