Сӧбiрее парыс ағылча, тiлнi хайраллирға полысча
04.04.2025
Хабарлар
Марығ араласчылары
Тiл марии. Пу кӱннерде Хакасияда 5-ҷi класс ӱгренҷiлерi аразындағы хакас тiлiн иң чахсы пiлчеткенiнҷе марығ ирткен
Иң пурун тӧреен тiлнi пiлчеткенiн Асхыс, Таштып паза Пии аймахтарының олғаннары кӧзiткеннер. Олар Асхыс аймаандағы Калининдегi ортымах школазар чыылысханнар. Пастап ӱгренҷiлер пос тiлiнең иптiг, алҷаастар чох пас полчатханын диктант пастыра киречiлееннер, соонаң чарғыҷыларнаң чоох алысханнар.
Пӱӱлгi 5-ҷi класстағылар 1-ғы классха парар алнында пу тiл марииның иң пастағы араласчылары полғаннар. Ол 2021 чылда полған. Андада хазнада коронавирус чуғынҷах ағырығ тарапчатхан. Аннаңар паба-iҷелер, палалары хакас тiлiнең чоохтасчатханын видеоға суурып, Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозынзар ысханнар. Iди ол туста марығда 130-ча пала араласхан, ол санда Саяногорск городтың, Орджоникидзе, Ағбан пилтiрi паза Алтай аймахтарының кiчiг чуртағҷылары. Ачырғасха, пу муниципалитеттердең марығда аралазарға палалар паза килбинчелер алай ба удаа араласпинчалар.
Пу чылда, тiзең, марығда аралазардаңар министерствозар паба-iҷелердең 96 сурыныc пiчии кiрген, оларның 64-i Асхыс аймаанаң, 8-ер Пии паза Таштып аймахтарынаң паза 16 пічік Ағбан городтаң. Пасха муниципалитеттердең сурыныс пiчiктерi кiрбеен.
Сизiнгенде, пӱӱл марығда араласханнарның кӧбiзi кӧп палалығ сӧбiреде ӧсчеткен олғаннар полғаннар, хайзында 6 пала, хайзында 7 алай ба 8. Тiл мариинда аралазары оларның кибiрге кiр парған. Асхыс аймаандағы Асхыс чоғархы аал чуртағҷызы Ольга Саражакова тiл мариина Аима хызыҷаан ағыл килген. Ол сӧбiреде пастағызы нимес, кем пу марығда араласча.
– Пу марығда пастағызын на араласпинчабыс. Iкi улуғ палам, пизiнҷi класста ӱгренгеннерiнде, анда араласханох. Хызым утып алған, оолғым – чох. Татьяна хызыҷаам араласханох, сӧбiрее хоза ахча ағылған. Пӱӱл Аима хызым араласча. Ол хакас тілінең чахсы чоохтасча, аның ӱчӱн сағыссырас чоғыл, че диктант хайди пас салғанынаң чочынчабыс. Аима пастағы класста пу марығда араласханох, чиңiсчiлер санына кiрген.
Утхан ахчаа палалар ниме сурғаннар, аны алғабыс. Аннаңар анда аралазарға матап кӱстенчелер. Тiл марии ол сӧбiрелерге хоза парыс ағылча паза тiлнi хайраллирға полысча. Пiс ибде пiр дее орыстаспинчабыс, кiчiг палалар парохтар нооза, оларны марыға тимнирге кирегӧк полар, – чоохтаан кӧп палалығ iҷе Ольга Юрьевна.
Асхыс аймаандағы Казанов аалдаң iдӧк кӧп палалығ Тютюбеевтер сӧбiрезi килген. Любовь Александровна алты паланың iҷезi полча. Марыға ол iкi палазын ағылған.
– Паскир паза Азалия пастағы марығда араласханнарох, утханнар. Ам даа чиңiске iзенiс пар. Олар пос тiлiнең чоохтасчалар, че уйатчыллар, туртух парарынаң чочынчам, удаа сым на полыбысчалар. Iдӧк диктанттаң хорыхханнар, Паскирнiң пасчаң оңдайы уйан арах, удаа пiлдiзi чох пазыбысча. Ол, ахча утып алзам, морской свинкалар алып аларбын тiпче. Пу аның хаҷанох ал чӧрчеткен сағызы. Кӧместең ахча чыынып одырча, – чарытхан iҷе кізi.
Пу кӱннерде тiл марии Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас национальнай гимназияда ирткен. Андар пу ӱгредiг организациязының паза Ағбандағы школаларның ӱгренҷiлерi чыылысханнар. Тiл пiлчеткеннерiн iдӧк ортымах паалирға чарир.
– Пiди кӧргенде, республикада хакас тiлiнең чахсы чоохтасчатхан олғаннарның саны хызырылча. Ирткен чылда пiс мындағох марығны пастағы класстағы ӱгренҷiлер аразында иртiргебiс. Анда аралазардаңар паба-iҷелердең 54 сурыныс пiчии кiрген. Саннар хоостыра, тiзең, 2024-2025 ӱгредiг чылында Хакасияда пастағы классха 700-че хакас пала килген. Че пу хакас палаларны алып алза, прайзы тӧреен тiлiн ӱгренмеен, ортымахти 500-че пала. Пу палалардаң 90-ҷа ла олған пос тiлiнең чахсы чоохтасча, пасхазы уйан алай ба пiр дее чоохтаспинча. Че пiстiң марығда 54 ле пала араласхан. Эксперт комиссиязының араласчылары пу олғаннарны паалаанда, матлама чоохтасчатхан 10 даа пала чоғыл, неке.
Аннаңар пу кирек сағыссыратча. Паза, минiң кӧрізімнең, паланы пос тiлiне сӧбiреде ӱгретпезе, ол аны пiлбес, школа аны пазарға, хығырарға ла ӱгрет салар, че чоохтазарға аны иң пастап ибде ӱгредерге кирек, – таныхтаан чооғында Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрiнiң орынҷызы Юрий Чертыков.
Хакас тiлiн иң артых пiлчеткен 60 палаа тӧлег пирiлер. Аның синi олғаннарның чыып алған саннарынаң палғалыстығ полар. Пастағы орынға cыххан палаа 25 муң салковай тӧлелер, 2-ҷi орын ӱчӱн – 23 муң салковай, 3-ҷi орын ӱчӱн – 21 муң салковай. Iдӧк «Иң артых диктант» номинацияның чиңiсчiзiне хоза 10 муң салковай пирiлер.
Марығ салтарлары 15 хосхарда идiлер. Аның cоонаң иң артыхтары Хакасияның правительство туразынзар сыйыхтасха хығыртыларлар.
Сом авторни
Автор :
Оксана Котюбеева, эксперт комиссиязының араласчызы
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 |
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
