Парыстар чохта, хорадығларны хызырарға килісче
28.03.2025
Хабарлар
Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков республика бюджедінзер кирілчеткен алызығларнаң таныстырча
Ӧӧркі Чӧп сессиязы. 26 кӧрікте республика депутаттары сессияа чыылысханнар. Сессияның ӧӧн сурии – республиканың пу чылға бюджедінзер алызығлар кирері
Сессияны Ӧӧркі Чӧп кнезінің пастағы орынҷызы Пётр Воронин апарған. Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол депутаттар делегациязынаң хада Донбассар парыбысхан, ЛНР-ның парламентінең пірге тоғынардаңар чӧптезігде хол саларға. Аннаңар хайзы депутаттар ідӧк чох полғаннар. Сессия тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, республика правительствозы кізілері, аймах-пасха ведомстволарның устағҷылары араласханнар.
Тоғысты пастир алнында кибір хоостыра сӧс фракцияларға пирілген.
КПРФ фракциязының устағҷызы Валерий Старостин чооғын «Пабаларның махачылары – оолларының ханаттары» чӧрімге чарыдылған видеоролик кӧзідиинең пастаан. Ол фракция адынаң республикада иртірілчеткен акцияда прайзын аралазарға хығырған.
«Единая Россия» фракциядаң депутат Андрей Алеев чоох тутхан. Ол СВО араласчыларына тӧлеглернең палғалыстығ сурыға теелген. Аның кӧрізінең, пу сурығда ікі ӧӧн сидіксініс: регион тӧлеглерін читірҷең тус паза оларның сині. Контракт иткеннерге тӧлеглерні читірер тус пір-ікі неделя поларға кирек тіп таныхтаан ол (амғы туста – 60 тоғынҷаң кӱн). Паза республика правительствозын регион тӧлеглерінің синін ӧскірібізерге хығырған (амғы туста аның сині – 400 муң салковай).
ЛДПР фракциязының устағҷызы Михаил Молчанов Соколнаң хада Донбассар учух парыбыстыр, аннаңар оларның саринаң чоох тутпааннар.
Сессияның пастағы сурығлары санында ээзі чох адайларға теелчеткен закон проекті полған. Ол закон проекті республиканың аал-городтарында кізілерге атыхчатхан ээзі чох адайлар чох поларына, чуртағҷыларны андағ хазыр адайлардаң арачылирына кӧстелген. Анда республиканың орындағы пос устаныс органнарына ээзі чох адайларнаң тоғысты апарар мероприятиелерні тимнирінҷе алынҷа хазна полномочиелері тӱптестірілче.
– Закон проекті азығ айында пастағы хығырығда алылған, – чарытхан аграрнай политикаҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитеттің кнезі Алексей Дьяченко, закон проектінең таныстырып. – Кирілчеткен тӱзедіглерҷе ээзі чох адайны приютха теере транспорттығ апарҷаң коэффициент алыстырылча, амды инфляция сині санға алылча.
Анзы муниципальнай пӱдістерге субвенциялар ӱлестірчетсе киректелер. Тӱзедіглерде ідӧк иртіре хазыр адайларны, хайзыларын тасхар паза позыдарға чарабас, «саңайға узудары» чарыдылча. Депутаттар закон проектін ікінҷі хығырығда алыбысханнар, 1 хосхардаң ол кӱзіне кірібізер.
Хайығ тартхан теестегі сурығ – «Республиканың хазна учреждениелері тоғынҷыларының чал ахчазынаңар» Хакас Республика Законынзар алызығлар кирердеңер» закон проекті. Хакасияның прокуроры Сергей Фирсов кирген закон проекті ирткен сессияда пастағы хығырығда алылған. Анда Хакасиядағы хазна учреждениелері тоғынҷыларының чал ахчазына индексация идердеңер чоох парча. Закон проекті, ниме-нооларға паза полызығларға паалар ӧсчеткенін санға алып, бюджетниктернің чал ахчазын чыл сай ӧскірерге (индексация идерге) оңдай пирер.
Хазых хайраллирынҷа паза социальнай политикаҷа комитеттің кнезі Людмила Кауфман, закон проектінҷе чоох тудып, республика правительствозы саринаң тоғырланыс чох полғанын таныхтаан. Депутаттар бюджетниктерге хабасчаң закон проектін ікінҷі паза пӱкӱлее хығырығда алыбысханнар.
Пазағы закон проектінең ідӧк Людмила Кауфман таныстырған. Азығ айындағы сессияда пастағы хығырығда алыл парған закон проекті «Хакас Республика чирінде азах аар полғанын арған оңдайнаң тохтадарға кӧӧктірерін чаратпастаңар» тіп адалча.
Закон проектінҷе тӧреелек паланы чох идерге (аборт идерге) кӧӧктіргеннерні, чӧптееннерні штрафтарнаң хатығлап турарлар. Имҷілер саринаң хазых оңдайлары хоостыра пирілген чӧптер оларның санына кірбинчеттір. Хакасияда штрафтар сині хайдағ полары сағам пілдістіг нимес. Таныхтирға кирек, хонҷых Хызылчар крайында андағох закон алыл парған, анда пу сайбағ ӱчӱн штрафтар мындағ: олаңай чуртағҷыларға – 3 – 5 муң салковай, должностьтығ кізілерге – 10 – 20 муң салковай, юридическай лицоларға – 30 – 50 муң салковай.
Ӧӧркі Чӧп депутаттары саринаң тоғырланыс чох полған, закон проекті ікінҷі паза пӱкӱлее хығырығда алыл парған.
Мының соонаң сессияның ӧӧн суриина теес читкен – «Хакас Республиканың 2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға республика бюджедінеңер» Хакас Республика Законынзар алызығлар кирердеңер» закон проектіне. Бюджетсер алызығлар кирер, чарыда чоохтаза, хорадығларны хызырар пастағнаң республика правительствозы сыххан.
Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков, закон проектінҷе чоох тудып, ол алызығлар Россияның финанстар министерствозынаң ахчалығ полызығ алып аларынаң палғалыстығ полчатханын таныхтаан. Иділген чӧптезігҷе федеральнай полызығ республика пос бюджедін оңдайлап салза ла (хайзы хорадығларын хызырыбысса) пирілер тіп чарытхан ол. Аннаңар Хакасия правительствозы, парыс налогынҷа ахча ас кірерін санға алып паза республика бюджедінің хорадығларын хызырып, закон проектін тимнеп салған. Ол закон проекті Россияның финанстар министерствозында чӧптезіглер иртібістір.
– 2025 чылға республика бюджедінеңер закон проекті хоостыра организацияларның парысха налогынҷа кірер ахча 1,5 миллиард салковайға хызырылча. Олох туста пасха налог кӧрімнерінҷе ӧзіс 0,3 миллиард салковай полары кӧрілче. Салтарында бюджеттің пос парыстары 1,2 миллиард салковайға хызырылча, – искірген финанстар министрі.
Республиканың пос полномочиелерінҷе хорадығлары (хазна органнарын паза ведомстволар холында полған учреждениелерні тударына, ол санда чал ахчазын тӧлиріне, хорадығлар, муниципалитеттерге бюджеттер аразындағы трансферттер, ідӧк программаларға ахчалар) 1,5 миллиард салковайға хызырылчалар.
Пу оңдайнаң 2025 чылға республика бюджедінің саннары мындағ пол парған: парыстар – 56,2 миллиард салковай, хорадығлар – 62,3 миллиард салковай, дефицит – 6,1 миллиард салковай.
Таныхтирға кирек, Ӧӧркі Чӧп депутаттары, закон проектінең танызып, аал хониина 380 миллион салковайға хабазығны хызырарынаң тоғыр полғаннар. Ідӧк муниципалитеттерге 80,2 миллион салковайны, бюджетниктернің чал ахчазына пирілчеткен дотацияны, артыс саларға чӧпнең сыхханнар. Хакасия правительствозы, депутаттарның паза муниципальнай пӱдістернің сағыс-кӧрізіне удур парып, ол кӧстеглерҷе хызырыстар итпеен. Хорадығларны хызырарына пасха оңдайлар тапхан.
Депутаттар бюджетті тӱптестірчеткен закон проектін пастағы паза ікінҷі хығырығда алыбысханнарында, Хакасия пазы Валентин Коновалов сӧс алған. Ол депутаттарға алғызын читірген паза устағ аппарадын хызырар тоғыстың салтарларынаңар чоохтап пирген.
– Піс министерстволар паза ведомстволар тоғынҷылары санын 5%-тең дее артых хызырыбысхабыс, – таныхтаан республика устағҷызы. – Амды ведомстволар холында полған учреждениелернің устағ персоналын хызырарынҷа тоғысты тоосчабыс.
Валентин Коноваловтың чахиинҷа хазна органнарын, ведомстволар холында полған учреждениелерні, автоном паза бюджет организацияларын, ідӧк коммерческай нимес структураларны тударына хорадығлар 10%-тең азыра хызырылғаннар. Салтарында 561 миллион салковай ӱзӱрлелтір.
Хакасия пазы ідӧк республика бюджедінің парыстарын ӧскірерінҷе тоғыс ӧткін апарылчатханына хайығ айландырған. Пу чыл пасталғаннаң сығара хайзы налог кӧрімнерінҷе ӧзіс таныхталча. Че ол ахча хара тас паза алюминий отрасльларынаң чідірген парыстарны алыстырарына читкіҷе нимес.
– Піс, тастындағы экономика оңдайлары сидік полза даа, регионның парыстарын ӧскірерінҷе тоғысты узарадарбыс. Депутаттарға пірге тоғызыбыс ӱчӱн алғызым читірчем, пірге тудынып, пу оой нимес тусты тобырып аларына киртінчем, – салтар идіп, таныхтаан Валентин Коновалов.
Сессияның пасха сурығлары аразында «Хакас Республиканың орындағы пос устаныс саблығ тоғынҷызы» аарластығ ат тӧстирдеңер закон проекті полған. Орындағы пос устанысча, халых пірігіcтерінҷе паза нациялар аразындағы хайызығларҷа комитеттің кнезі Роман Челтыгмашевтің искіриинең, пу аарластығ ат орындағы пос устанысты тилідер тоғыста пӧзік чидіглерге читкен, пос хозымын иткен должностьтығ кізілерге, ідӧк орындағы пос устанысты тилідер сферада тоғынчатхан НКО-лар тоғынҷыларына пиріл турар. Закон 2026 чылның кӱрген айынаң пасти кӱзіне кірібізер тіп кӧрілче.
Хайығлығ сурығ – республикада Кӧп палалығ сӧбіре кӱнін тӧстирдеңер закон проекті. Депутат Ярослав Хаврон, закон проектінең таныстырып, Хакасияда ӱс паза аннаң кӧп пала ӧcкірчеткен сӧбірелер саны ӧсчеткенін таныхтаан. 2024 чыл пасталарына республикада 9561 андағ сӧбіре санға алылған, оларда 33914 пала ӧсче. Халғанҷы 7 чыл аразына кӧп палалығ сӧбірелер саны 18%-ке ӧс партыр. Кӧп палалығ сӧбіре кӱні тӧстелгені сӧбіре институдын тыыдарына, сӧбіредегі кибірліг аарластарны хайраллирына хабазар тіп кӧрілче. Закон проекті хоостыра андағ кӱнні 22 кічіг хырласта таныхтап турарлар.
Депутат Владимир Штыгашев ноға 22 кічіг хырласта таныхтиры кӧріл парғанынаңар сурған.
– Ол кӱнде США-ның президенті Джон Кеннеди ӧдірт салғанын пілчем. Паза нименең танығлығ ол кӱн? – сурығ пирген ол.
Ярослав Хавронның чооғынаң, 22 кічіг хырласта Улуғ Хуртуйах тасты аарлир кибір иртірілче, ідӧк православие календарьында – ол Московскай Матронаның тӧреен кӱні.
Сессияның халғанҷы сурығлары санында сан пирістер полған. Пастап Хакасиядағы идiнҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнай Василий Кудашкин 2024 чылдағы тоғызынаңар искірген.
– 2024 чылда Хакасияда кічіг паза ортын пос кирее (МСП) субъекттерінің саны 774-ке хозыл парған, олох туста ол сектордағы тоғынҷылар саны хызырылча, – чоохтаан омбудсмен. – Налог тӧлирінің нииктелген системазынҷа кірчеткен ахча, 2023 чылнаң тиңнестірзе, 679 миллион салковайға ӧс парған. 2025 чылға регионда МСП субъекттеріне льготалығ налог тӧлеҷең оңдайлар артызылған.
Василий Кудашкин сан пирізінде идінҷектернің ӧӧн сидіксіністерінеңер чоохтап пирген. 2024 чылда идінҷектер иң не удаа хазна (муниципальнай) кирексіністерінҷе пирілген ниме-ноолар, толдырылған тоғыстар паза полызығлар ӱчӱн ахча тузында тӧлелбинчеткеніне, хазна органнарының паза орындағы пос устаныс органнарының право хыйыстыра хайыныстарына, МСП субъекттеріне хазна хабазии пирілбинчеткеніне, тарифтерге, объекттернің кадастр пааларына, кадрлар чидіспинчеткеніне, административнай паза уголовнай даа нандырыға тартылчатханына хоптантырлар. Тиксі 2024 чылда 334 айланыс кіртір.
Омбудсмен ідӧк, национальнай проекттернің кирексіністерін санға алып, МСП секторына хазна хабазиин пирерін алыстырарға чӧпнең сыххан. «Мин позым» оңдайҷа тоғынчатхан, тӱзімніг нимес идінҷектерге хабазарынаң хыйа парарға, кічіг технологическай кластерлер, пӧзік технологиялығ сығарыстар тӧстирге кирек тіп таныхтаан ол.
Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазы (КСП) ирткен чылда хайди тоғыныбысханынаң аның кнезі Ольга Лях таныстырған. 2024 чылда КСП 46 сыныхтағ паза эксперт-ӱзӱріг мероприятиезін иртірген. Салтарында 565 сайбағ ілезіне сығарылған, 424 миллион салковайға. Административнай сайбағлардаңар 18 кирек азылтыр. 18 должностьтығ кізі пыролығ полғаны киречілелтір. Республика бюджедінзер 530 муң салковай айландырылтыр паза 237 муң салковайға ахчалығ сайбағлар тӱзеділтір.
Мыннаң сессия тоғызы тоозылған.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
