Хакас теелбекнең палғалыстығ чуртас чолы
12.03.2025
Хабарлар
Хыстар сіліг теелбек салчалар
Культура. С.П.Кадышевтiң адынаң чон чайаачызы кiнiнде «Кӱн чахайағы» сарын паза теелбек ӧмезi «Теелбекке пирiлген чуртас» концерт кӧзiткен. Ол ансамбльның тӧстегҷiзi Сара Словинаның пайрамнығ 110 чазына чарыдылған
Чайаачы иирнi «Кӱн чахайағы» ӧменiң сылағай теелбекчiлерi «Чазы» сiлiг теелбекнең асханнар. Анаң чалахай хыс Мария Лукина, сценазар сығып, иирнi ипти апарып пастаан.
Концерт «Теелбекке пирiлген чуртас» тiп тиктең нимес адал парған. 1915 чылда кӧрiк айының 8-ҷi кӱнiнде, абахайларның ӱлӱкӱнiнде, Латвиядағы Екабпилс городта чайаачы кӧңнiлiг, ачых-чарых хызыҷах Сара тӧреен. Ӱр дее полбаанда, Словиннер сӧбiрезi Ригазар кӧcкен. Сара анда ӧскен паза ӱгредiг алған. Ол балет студиязынзар чӧрҷең, музыканаң айғасчаң паза хоостаҷаң. Iди аның чайаачы кӧңнi, ӧзiп, тыып одырған. Сара Даниловна, искусстваа тартылза даа, пасха хан тiллерiн ӱгренҷең институтсар кiрiбicкен. 1938 чылда англия тiлi пӧлиин тоосхан, анаң ӱгретчi полыбысхан.
Илбек Ада чаа алнында Ригадаң кӧп чуртағҷы депортацияа хабылған, оларның санында Сара Даниловнаның чиит сӧбiрезi. Хонғаны ах чарыхтаң парыбысхан соонда С.Д.Словинаны чир-суғҷыларынаң хада Хызылчар крайынзар ағылғаннар. 1943 – 1947 чылларда ол школада ӱгретчi полған паза библиотекада хоза iстенген.
Ағбан город Сара Даниловнаны 1949 чылда улуғ хырлас айының соох кӱннерiнде удурлаан. Пiр ай пазынаң ол Хакас облазының Культура туразының иркінiн алтаан. Iди Сара Словина хореография кружогынаң устап пастаан, соонаң драма театрында паза Пионерлер туразында балетмейстер полған.
1956 чылда Сара Даниловна ахталған паза аның депортациязы законны хыйыстыра толдырылған тiп саналған даа полза, ол прай чӱреенең хыныбысхан Хакасиядаң парарға ынабаан, позының чидiглiг чайаачы тоғызын апарарын узаратхан.
1957 чылда Сара Словинаны партияның областьтағы комитедiнзер хығырыбысханнар. Пропаганда паза агитация пӧлиинiң устағҷызы С.К.Добров андар Хакасияа «сыйых» ит пирерге айланған – хакас теелбектi турғызыбызарға. Че кем теелбектi салар? Ағбандағы ӱгретчiлер институдынаң он хысты паза он оолны таллап алғаннар. Iди «Хынғаныма мелейлер» сiлiг теелбек тӧреен, кӧӧ Александр Кенельни. Аннаң сығара ӧменiң улуғ чайаачы чолы азылған.
Малена Чебодаева, Анна Бурнакова, Аржан Тодош
Концертте «Хынғаныма мелейлер» теелбектi «Кӱн чахайағы» ансамбльға 1980 – 1990 чылларда чӧрген араласчылар толдыр пиргеннер, балетмейстер – Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Фаина Киштеева.
Ӧменiң иң пастағы теелбегi салылған соонаң сценазар Хакасияның культура министрi Светлана Окольникова артисттернi алғыстирға сыххан.
– Сара Даниловна хайхастығ ӧме тӧстеп алған. Ол 67 чыл азыра пiстiң кӧрiгҷiлерiбiстi ӧрiндiрче. Ыраххы чылларда чоннар аразындағы палғалыс чох таа полған. «Кӱн чахайағы» – тилекейнi хакас культуразынаң таныстырған иң пастағы ансамбль. Cара Словина турғысхан «Хынғаныма мелейлер» теелбектi аймах чылларда пасха-пасха артисттер толдырчатханын кӧрчем. Пу теелбек хакас хореографиязының классиказы пол парған, аннаңар ӧменiң репертуарында хайди даа чуртирға кирек. Илееде чыллар аразына ӧменiң хореографиязынаң, хорынаң, оркестрiнең чахсы кiзiлер устааннар: Павел Ким, Любовь Аёшина, Юрий Киштеев. Ырҷылары махалығ сарнаҷаңнар: Владимир Чаптыков, Людмила Арыштаева, Мария Янгулова, Герман Танбаев. Пӱӱнгi устағҷы Анна Бурнакова, iдӧк ансамбльны ӧңнендiрiп, улуғ хозым ағылча. «Кӱн чахайағы» – ол хакас культуразына тоғынҷылар тимнепчеткен кузница. Кӧбiзi чайаачы чолын пу ансамбльдаң пастаан. Мин пу хайхастығ ӧмеде прай чӱреенең, хынып тоғынған паза тоғынчатхан артисттерге улуғ алғызым читiрчем, – чоох тутхан С.А.Окольникова.
Чылығ алғыстастарға Хакасия ветераннарының халых пiрiгiзiнiң кнезi Галина Трошкина хозылған:
– Сара Даниловна «Кӱн чахайағы» ӧменi тӧстепчеткенде, ӱгретчiлер училищезiнең паза институдынаң студенттернi чыған. Андада мин ӱзiнҷi курста ӱгренчеткем. Мин теелбектенерге хынҷаңмын, аннаңар часкалығ чииттернiң аразында пол парғам. Ол туста iдӧк волейболға чӧрҷеңмiн паза гимнастиканаң айғасчаңмын. Сара Даниловнаның холында улуғ школаны ирткем. Ол чииттернi Западтағы культуранаң таныстырған паза чуртасха ӱгреткен.
Сара Даниловнаны республиканың улуғ пастыхтары улуғлаҷаңнар. Мин аннаң хада Новосибирсксер, Хызылчарзар, Москвазар чӧргем. Пiс Молдавияда полғабыс. Сара Даниловна турғысхан теелбектернi хаҷан даа пӧзiк паалаҷаңнар.
Галина Алексеевна «Кӱн чахайағы» ансамбльны Сара Словинаның адынаң адап саларға чӧп пирген. Кӧрiгҷiлер аның чӧбiнең iзiг айа сабызынаң чарасханнар.
Россиядағы чоннар Ассамблеязының региондағы пӧлиинiң кнезi Любовь Аёшина кӧп чыллар Сара Словинанаң хада тоғынған.
– Сара Даниловна сынап таа хакас теелбек искусствозының пастағҷызы полған. Аның кӱстенiзiнең хакас культура илбек хазнабыста саблан сыххан. Ӧме уғаа кӱстiг полған, чӱске чағын кiзi. Сара Даниловна позы сценарий пасчаң. Ол тема таллап алып, аны учёнайларнаң, писательлернең, поэттернең хада ӱзӱрҷең. Позыох композиторларны тапчаң, костюмнарны хоостаҷаң. Сара Даниловна тимнеен чайаачы иирлер пiр тыныста ирт парҷаңнар.
Сара Словина пӧзiк культуралығ кiзi полған. Ол англия тiлiнең пасха хан чирiнiң журналларын хығырҷаң. Аның холында ӧме пiр ынағ сӧбiре чiли чуртаҷаң. Ол полғанының на сағыссыразын, чӱрек ачиин пiлҷең. Ансамбльдағы оол-хыстар хоных тӧстезелер, оларға той идерге хабасчаң. Сара Даниловнанаң хада чуртас толдыра пiлдiрҷең, – сағысха кирген Любовь Иосифовна.
Чайаачы иирде Сара Даниловнаның «Торымны теергенi» паза «Тайғада» сiлiг теелбектерi толдырылғаннар. Ансамбльның устағҷызы Анна Бурнакова Александр Кенель чыған кӧглернең паза чон тахпахтарынаң хаҷан-да «Хыстың ыры» программа тимнеен. Андар балетмейстер Александра Анжиганова турғысхан «Хыстың ыры», «Чирiм кӧглерi» паза пасха даа наа теелбектер кирiлгеннер. Кӧрiгҷiлер оларны ӧменiң тӧстегҷiзiне чарыдылған пайрамда iдӧк кӧрiп алғаннар.
– Концерт кӧңнiме тың кiрдi. «Кӱн чахайағы» ӧме Сара Даниловна Словинаның 110 чазына чахсы тимнен салтыр. Композитор Александр Александрович Кенельнiң, балетмейстер Сара Даниловна Словинаның, Ағбандағы музыка училищезiнiң директорлары Лев Григорьевич Ревичтiң паза Леопольд Абрамович Спивактың сылтаанда пiстiң хакас культурабыс чахсы ӧӧрлеп парды. Хакас облисполкомның кнезi Василий Архипович Угужаковтың кӱстенiзiнең 1975 чылда «Кӱн чахайағы» ӧменiң хырығ озаринзар ыраххы чорығы пасталған. Аннаң сығара ансамбль, Совет Союзында ла нимес, iдӧк пасха хан чирлерiнде саблан сыххан, – сағысха кирiп, кӧңнiнең ӱлескен «Кӱн чахайағы» ӧменiң араласчызы полған Галина Чаптыкова. Ол танығлығ чайаачы иирге сiлiг хакас кӧгенеен ӧнетiн кис килтiр.
Сара Даниловна тӧрт кинде чарыхха сығарған, ӱзi позы турғысхан теелбектерге чарыдылған, пiрсiнде ол «Кӱн чахайағы» ӧменi сағысха кирген. 1963 паза 1970 чылларда Москвадағы «СССР-ның чон чайаачызы» редакция ансамбльдаңар iкi фильм суурған.
1992 чылда С.Д.Словинаа, Хакасия культуразының тилiзiне улуғ хозым ағылған ӱчӱн, «Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы» пӧзiк ат пирiлген.
Пӱӱнгi кӱнде «Кӱн чахайағы» ансамбльзар iдӧк ӱгренчеткен паза тоғынчатхан чииттер чӧрчелер. Олар ӧменiң тӧстегҷiзiнiң тоғызын турыстығ узаратчалар.
Сомнар Илона Каковани
Автор :
Татьяна Тютюбеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
