«Аалларның тиксі тилізі» программада хайдағ аймахтар араласчалар?
05.03.2025
Хабарлар
Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов
Кӧнi эфир. Хакасия пазы Валентин Коновалов паза республиканың аал хонии министрi Сергей Труфанов, социальнай сетьтерде кӧнi эфирге сығып, чуртағҷыларның сурығларына нандырғаннар
2024 чыл салтарлары
Валентин Коноваловтың таниинаң, ирткен чылда хыраҷыларның оой нимес тус полған. Чайғыда уғаа iзiг кӱннер турғаннар, кӱскӱде наңмырлар чағаннар, хар ирте чаап парған. Пу сылтағлар тоңастығларны чыырға харығ полғаннар. 2023 чылнаң тиңнестiрзе, тоңастығлар сығызы хызырыл парған, пiр гектардаң 14 центнер сыххан. Ирткен чылда 150 муңҷа тонна тоңастығлар чыылған.
Аал хонии министерствозы iдӧк «Аалларның тиксi тилiзi» программаны хайығда тутча. Республика пу программада ӧткiн араласча, чахсы салтарлар пар.
Сергей Труфанов ирткен чылның салтарларынаңар хысхаҷахти чоохтап пирген:
– Ирткен чыл аар полған. Часхы хуруғ турған, кӱскӱ – наңмырлығ. Тоңастығларның кӧбiзi мал азиина пилетелген. Пiр пас малға ортымахти 22 центнер азых тимнелген. Ол чахсы кӧзiдiг.
Хуруғ часхы паза чайғы турғаннаңар, хай пiрее аймахтар хыйалға кiргеннер: Алтай, Пии, Асхыс. Кӱскӱде Орджоникидзе паза Шира аймахтарына сағыбаан саай режимiн кирерге килiскен. Че, iди дее полза, тоңастығлар тузында кизiлгеннер, мал азии пилетелген, хыстаға чахсы тимненiп алғабыс.
Палыхтаңар чоохтаза, 2023 чылдағызынаң тиңнестiрзе, ол 360 тоннаа кӧп сығарылған.
«Аалларның тиксi тилiзi» программада 2020 чылдаң сығара араласчабыс. Чонға тузалығ объекттердең пасха, iдӧк чурт пӱдiрiлче. Пу чылларға пiс сiрернең хада 10 муңҷа квадраттығ метр чурт пӱдiрiбiскебіс. Пу уғаа чахсы кӧзiдiг, совет тузынаң тиңнестiрзе. Аннаңар чыл турыстығ ирт парған.
Чыл сай пiс 8 – 10 муң гектар чирні таарирына тузаланысха кирчебiс. Пӱӱл часхы оой нимес полар, таарығ тоғыстарын турыстығ пастир ӱчӱн прай ниме итчебiс. Пӱӱнгi кӱнге кирек минераллығ удобрениелернiң 25 процентi алыл парған. Техника тыхталча, ӱреннер 100 процентке тимнел парғаннар.
Пылтыр кӱскӱ аар, наңмырлығ полған, аннаңар тоңастығлар мал азиина позыдылғаннар.
Валентин Коновалов:
– Сидiксiнiстер полған даа полза, ирткен чылда экспорт синi ӧс парған.
Сергей Труфанов:
– Я. Пылтыр экспорт синi iкi хати ӧс парған. Тоңастығлар, сӱт паза ит ас-тамаа пiстiң таможня пунктынаң хырығ озаринзар апарылча.
Валентин Коновалов:
– Аал хонии ас-тамаан сығарчатханнарға алғыс. Сидiксiнiстер полза даа, олар кӱстенчелер. Пылтыр узелковай дерматит ағырығ тараан.
Чон сурығларына нандырығлар
– Ирткен чылда хыраҷылар тоңастығларның ӱзiнҷi чардығын чыып полбааннар. Анзы алынҷа хоныхтарға паза тиксi отрасльға хайди теелче?
Сергей Труфанов:
– Тоңастығлар мал азиина позыдылча. Анзы турыстығ хыстирға полысча. Олох туста пуғдай паза ун пасха регионнардаң килче, анзы пiстiң республикада ун сығарчатхан предприятиелер чоғылынаң палғалыстығ. Унны Алтай крайынаң, Кемеров облазынаң паза Хызылчар крайынаң ағылчалар.
Аал хонии ас-тамаан сығарчатхан алынҷа предприятиелердеңер паза хоныхтардаңар чоохтаза, хайзы хуруғ чайғы турған сылтаанда хыйалға кiрген. Хыраларын страховать пол салған предприятиелер ӱреглерi ӱчӱн тӧлег алып алғаннар. Ачырғасха, алтынзархы аймахтардағы хыйалға кiрген предприятиелер паза хоныхтар хыраларын страховать полбааннар. Пiс аал хониинаң айғасчатханнарға страхование иртiрерге чӧп пирчебiс.
– Хакасияда iнектернiң саны хызырылғаны нименең палғалыстығ?
Сергей Труфанов:
– Хакасияда узелковай дерматит мал ағырии тараанда, 14,5 муң пас мал чох идiлген, ол санда пос хоныхтарында, фермаларда. Ағаа хоза, Орджоникидзе аймаанда iкi улуғ хоных маллар тутпиныбысхан, тоңастығларны ӧскiр сыххан. Олар 2030 чылға малнаң хатап айғазарға молҷааннар.
Узелковай дерматит ағырығдаң озып алған даа ползабыс, ветеринар устанызы ағырығ хатап сығыс парбазын хайығда тутча.
Чуртағҷыларзар хатап айланчам, кресен-фермер хоныхтары паза аал хонии предприятиелерi вакцинация иртiрчелер, че пос хоныхтары ветеринар законодательствозын сайбапчалар, пасха чирлердең ветеринар пiчiктерi чох малларны, хойларны ағылчалар, аннаңар пу ағырығ сығыс килген.
Сӱт сығарызы чахсы синде. Пiстiң сӱт сығарчатхан улуғ предприятиелер пар. «Целинное», «Алтай» ООО-лар тоғынчалар, iдӧк сӱт сығарызынаң 24 кресен-фермер хонии айғасча. Сӱт пiстiң пар. Кӧзiдімге алза, Алтай аймаанда «Утро» кооператив тоғынча, хайзы сӱт сығарызынаң айғасча паза аннаң ас-тамах тимнепче. Пылтыр пу кооператив читі миллион салковай хабазығ алған.
Пiс сӱт сығарызынаң айғасчатхан хоныхтарға хабазарға кӱстенчебiс. Олар пос чирлерiнде сӱт сығарчатхан килкiм холдингтерге конкурент пол полар оңдайлығлар.
Пӱӱнгi кӱнге хой, ӧскi саны iкi хати ӧс парғаны таныхталча паза 64 муң пасха тиңнелче. Пылтыр ат саны ӱс муң пасха ӧс парған, 2023 чылнаң тиңнестiрзе. Пӱӱнгi кӱнге ат саны 48 муң пасха чит парған.
Ағбан пилтiрiндегi хус фабриказынзар инвестор кiрдi. Ол пiстiң республикада пiчiкке кирiл парған. 2030 чылға фабрикада нымырха сығарызын ӱс хати ӧскiрiбiзерге паза таңах идiн сығарарға пӧгiнче. Аннаңар пу сурығда пiстiң ӧзiс пар.
Итке малларны ӧскiрерiнде iдӧк ӧзiс пар. Килер неделяда аал хонии министерствозы «Агростартап» мал ӧскiрҷең сӧбiре фермаларына паза кооперативтерге грант талластыриин иртiрiп пастир. Сурыныстарны пирерге чарир.
– Мал ӧскiрерiнең айғасчатхан пос хоныхтарына тӧлеглер пирер оңдайлар алыс парғаннар ба?
Сергей Труфанов:
– Мал ӱчӱн тӧлеглер пирер пiр оңдай алыс парған. Ол пос хонии маңнаныстығ, нинҷе анда мал, хой паза ат саналча, оларға прививкалар турғызылғаны, таңмалалғаны санға алылча паза «Хориот» программазар искiрiглер кирiлген поларға кирек. Пу федеральнай кирексiнiстер, хайзылары чарадыға кирiл парғаннар. 2025 чылның кӱрген айының пастағы кӱнiнең сығара пу кирексiнiстер чуртасха кирiл парғаннар. Паза алызығлар чоғыл.
– Пӱӱл дача пірігістеріне гранттар пирiлер бе? Гранттар пирер оңдайлар алыс парғаннар ба?
Сергей Труфанов:
– Бюджет сидiксiнiстері ӱчӱн пӱӱл дачниктерге гранттар пирiлбес.
Валентин Коновалов:
– Пу сурығҷа тоғыныбызарға кирек. Дачниктерге хайди даа хабазарға кирек. Оларға кӧп нимес ахча позыдылча. Пӧгiн турғысчам. Финанстар министерствозынаң хада чыылығ иртiрiңер. Михаил Анатольевич Побызаковха iдӧк чахығ пирербiн. Дача пiрiгiстерiне полыс пирерге кирек.
– Саяногорсктаң пасха, палыхты iдӧк хайда садызып аларға чарир?
Валентин Коновалов:
– Сергей Иванович, пылтыр палых сығарызы хомай нимес ӧс парған. Хайдағ аймахтарда палыхтар ӧскiрчелер?
Сергей Труфанов:
– Пiстiң форель ӧскiрчеткен iкi хоных пар, хайзылары Ымайдағы водохранилищеде орныхчалар. Олар 825 тонна палых ӧскiрiп алғаннар. Iдӧк палых ӧскiрчеткен фермерлер пар. Кӧзiдiмге, Пии аймаанда Хара кӧлде идiнҷек сиирестер ӧскiрҷең цех тӧстеен. Анда пелядь, нельма, чир палыхтарның сиирестерi ӧскiрiлiп, кӧлзер позыдылғаннар. Пiр чыл пазынаң палыхтар ӧс парарлар. Шира аймаанда, Абазада палыхтарнаң айғасчатхан фермерлер парох.
Хакасияда сиирестер ӧскiрҷең завод тоғынча. Ол федеральнай даа полза, пiстiң оларнаң хада сиирестер сығарызынҷа чӧптезiг пар. Завод пiстiң хоора палыхтың сиирестерiн ӧскiрерге паза оларны Ағбан суғ чоғар позыдарға пӧгiнче.
– «Аалларның тиксi тилiзi» программа хайдағ аймахтарда чуртасха кирiлче?
Сергей Труфанов:
– Пу программа 2020 чылдаң сығара чуртасха кирiлче. Пiс пiр дее таллағ иртiрбинчебiс. Муниципальнай ӱлгӱ органнарының чахығларын Россияның аал хонии министерствозынзар ысчабыс. Анда таллағ иртче.
«Аалларның тиксi тилiзi» программа ӱс аймахта чуртасха иң ӧткiн кирiлче. Пӱӱл iдӧк Боград аймаа хозылды. Программада Асхыс, Алтай, Таштып аймахтары араласчалар. Аны хоостыра кӧп тоғыс толдырылча: похсах чығҷаң орыннар тӧстелче, аал тоғынҷыларына чурт пӱдiрiлче паза аалларға хабазарына кӧстелген пасха даа тоғыс апарылча. Программаа кiрiп алар ӱчӱн иң ӧӧнi бюджеттегi нимес ахчаны (инвестор ахчазын) тартары полча. Аннаңар аймахтарның кӧбiзi «Аалларның тиксi тилiзi» программаа кiр полбинча.
Валентин Коновалов:
– Пӱӱл программа алыс парған. Юридическай оңдайнаң аалларға саналчатхан орыннар паза город агломерациязына кiрчеткен ааллар программада аралас полбастар. Ағбан пилтiрi аймааның илееде ааллары паза Хубачар посёлок чӧбi ол орыннарға кiрчелер.
Сергей Труфанов:
– Чоохтирға сағынчам, пу чылларға, Валентин Олегович, пiс Сiрернең хада пу хазна программазынҷа федеральнай бюджеттең алты миллиардча салковай тартып алғабыс. Таныхтирҷыхпын, пiс кӧп тоғыс толдырыбысхабыс. Пiс Хубачардағы суғ арығлаҷаң пӱдiрiгдең пастаабыс. Хубачар аалда iдӧк «Теремок» олған садын тыхтабысхабыс, чарытхы сетьтерiн тартыбысхабыс. Хойбал аалда модульлығ имнег амбулаториязынзар кирек оборудование алғабыс. Ағбан пилтiрi аймаандағы Томыҷахтар аалында культура-тынағ кiнiн, спорткомплекстi тыхтабысхабыс. Ағбан пилтiрi аймаандох спорт площадказы пӱдiрiлген, имнег оборудованиезi, школаларға паза имнег учреждениелерiне автомобильлер алылғаннар. 12 километр чол, Первомайскай паза Хутухтығ аалларда улии iкi муң квадраттығ метр Культура туралары пӱдiрiлгеннер.
Пӱӱнгi кӱнге Арбыт аалда школа пӱдiрiл парир. Улуғ Арбыт аалда 20 ӱгренҷее школа пӱдiрiл парған. Амды Хубачар аалда олған сады тимге сых парир, кӧп кӧстеглiг кiннiң пӱдiрии узарадылча. Асхыс аалда кӧп тузалығ кiн тузаланысха кирiлген, 44 квартиралығ тура пӱдiрiл парған. Пӱӱнгi кӱнге Орджоникидзе аймаанда 10 тура, Таштып аймаанда сигіс тура пӱдiрiлче. Ирткен чылда Боград, Алтай паза Ағбан пилтiрi аймахтарында пiрер тура пӱдiрiл парған.
– Аал хонии чирiнiң ээзi чирнең тузаланминча. Чирнi тартпинча, пiр дее ниме анда таарыбинча, малларны хадарбинча. Андағ чирлернiң ээлерiн хатығлапчалар ба?
Валентин Коновалов:
– Пу улуғ тоғыс, хайзын пiс 2019 чылдаң сығара апарчабыс. Чуртағҷылар ӧткiн тудынарға киректер. Олардаң айланыстар поларға кирек. Социальнай сетьтер пастыра аал хонии министерствозынзар алай муниципалитетсер айланарға чарир. Iдӧк ӧрттер сыныхтаа, наркотиктердең тоғыр сыныхтаа устаныстарынзар искiрерге чарир. Тастал парған чир аалның чирiнде полза, ӧрттер сығыс парарынаң хорғыс полча. Аннаңар чир хайда орныхчатханын, айланчатхан кiзiнең палғалысчаң оңдайлар (телефон номерi) кирек. Сергей Иванович, пу сурығҷа тоғыныбызарға кирек.
– Хакасияда аал хонии тоғынҷыларын тимнирiнҷе тоғыс апарылча ба?
Сергей Труфанов:
– 2025 чылдаң сығара «Аал хонии промышленнозы комплексiнің тоғынҷылары» федеральнай программа тоғынча. Пiс пу программаа проект тимнепчебiс. Пiлдiстiг, тоғынҷыларнаң аал хониинда ла нимес, экономиканың пасха даа отрасльларында сидiксiнiстер пар. Пiс муниципальнай ӱлгӱ органнарынаң хада тоғыс апарчабыс. Палаларны Хызылчардағы аал хонии университедiнде паза Хакас хазна университедiнде ӱгредер оңдайлар пар. Пу ӱгредiг учреждениелерiнең студенттернi квотаҷа ӱгредер чӧптезiг идiл парған. Школа тоосчатхан палаларның iҷе-пабаларынзар айланарҷыхпын, аал хониина мал имҷiлерiнең, зоотехниктердең пасха, iдӧк IT-технология специалисттерi киректелчелер. Пу университеттерде андағ специальностьтар пар. Квоталар пiстiң не нимес, че iдӧк Тимирязевтің адынаң академиязар пар. Пӱӱл МГИМО-зар «экономика» кӧстегҷе ӱгренерге квота пирілген. Пiс аннаңар прай муниципальнай органнарзар искiрiбiскебiс. МГИМО-да ӱгренер кӧңнiлiг абитуриенттернi сағыпчабыс.
Сом r-19.ru сайттаң
Автор :
Оксана Челтыгмашева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
