Туризм. 2023 чылда Хакасиядаң iкi проект «Аал хонии туризмi» хазна грант марииның чиңiсчiзi полыбысхан. Оларның пiрсi Таштып аймаандағы фермер Дарина Аржакованың «Чайное гнездышко» проектi полча.

Утхан ахчаның синi 4,2 миллион салковайға тиңнелче, че пӱдiрiге тиксi 5 миллион парыбысхан. «Чайное гнездышко» Абазадаң ырах нимес, ол улуғ чирде сӧбiре мал тутча, андох чуртапча. Грант ахчазына аалҷыларға 2 тураҷах, мылча паза чыылығлар иртiрҷең беседка пӱдiрiлген. Наа ачыхтың ээзi чиит ипчi Дарина Аржакова полча. Ол илееде чыл оттарнаң айғас парир: одыртча, теерче, хурутча, от чейлер тимнепче, анаң прай Россияҷа таратча. Дарина Александровна iҷе-пабазынаң, хонғанынаң хада пирген сурығларға прай нандыр пирген:

– Сiрер постарың хайдаңзар? Абазадаң?

– Пiс Хазан городтаң кӧс килгебiс. 21 частыға теере мин квартирада чуртаам. Аннаңар чирзер кӧскенi мағаа пасхаҷыл пiлдiрген. Пастап пiс Абазада чуртаабыс, анаң чир алып алғабыс. Анда пiр дее ниме чох полған. 2020 чылда маллар, сосхалар тут сыххабыс. Iкi чыл пазынаң наа закон сыххан, аны хоостыра фермерлерге мал тутчатхан чирде чуртаҷаң тура пӱдiрерге чарадыл сыххан. Пурнада iҷе-пабам пӱдiрiнгеннер, ӧскiлер алып алғаннар, оларның сӱдiнең сыр, эҷiгей паза пасха даа ас-тамах тимнеп, садығнаң айғас сыхханнар. Андада мин сизiн сыххам – чирде чуртирға чарир, аал хониинаң айғазып, ахча тоғынарға чарирох.

– Мындағ орын тӧстеп алар сағыс хайди тӧреен?

– Ол минiң чазыт сағызым полған, чуртасха кирiлгенде,тiзең, уғаа ӧрiнгем. Прай ниме мында улуғ хыныснаң идiлген, ам даа идiлче. Абазада чуртапчатханда, минзер аалҷылар удаа килҷеңнер. Оларнаң хада, тағларҷа пас чӧрiп, оттар теерҷеңмiс. Чир-чайаанда шатер турғызып, хона даа чӧрҷеңмiс. Наңмырлығ алай тың чиллiг кӱннерде палаткалығ тайғалап чӧрерге иреелестiг. Аннаңар сағыс тӧреен – чир-чайаан аразында турчатхан от чейлер тимнеҷең тураҷах пӱдiрерге! Ам чей тимнеҷең турадаң пасха, кiзiлер чуртаҷаң тураҷахтар турғысхабыс. Оларда городтаң килген аалҷыларға прай ниме тимде: узуҷаң орғаннар, диван, душ кабиназы, чарытхы, iдiс-хамыс, пес. Пiр тура 2 палалығ сӧбiрее кӧрiл парған.

– Сiрерде нименең айғазарға чарир, хайди тынанарға?

– Аалҷыларның тураҷахтары пiстiң ибiбiс паза хазааларыбыс хыринда, прай ниме пiр орында. Килген кiзiлерге мал-хустарнаң танызып аларға, ӧскiлернi азырап кӧрерге чарир. Алай минiң оттар ӱӱҷiгiнзер пар килерге, анда мин аймах чейлерге оттар ӧскiрчем, оларның кӧрiмiн кӧрiп аларға, чызынаң танызып аларға, постарына ӱзiп алып, хурут саларға чарирӧк. Ибiркi тағларҷа экскурсия оңдайынаң ал чӧрчебiс, чайғызын 5 маршрутча. Iдӧк пiс аалҷыларға ӧскi сӱдiнең иткен аймах сорттығ сырларны амзаттыр кӧрчебiс.

Ӧӧнi – чир-чайаанда телевизор, телефон чох тынанып алары. Че палғалыс мында пар. Кӱлет саап, суулазарға мында чарабас, анзынаңар пiс прайзына азынада искiрчебiс. Хырызынарға, сӧкленерге iдӧк чарабас.

– Хоза тураҷахтар алай хайдағ-да пӱдiрiглер турғызарға сағынчазар ба?

– Я, аалҷылар чуртаҷаң ибiҷектер хоза пӱдiрерге сағыс пар.

– Амды, пiр чыл азыра тоғын салғанда, сiрернiң кӧрiстерiңнең, аал хонии туризмiнең айғазарға чарир ба?

– Пiстiң хазнада аал хонии туризмi наа ла тилiпче. Европадағыларны алып алза, анда туристтер фермада чуртапчатханы – олаңай кирек. Хайдағ-да хоныхта чуртап, олар аалдағы чуртаснаң, мал-хуснаң танысчалар. Пiс аалҷыларға андағох оңдай пирчебiс. Чазыт сағыс – городтағы сӧбiрелернi аалзар «алаахтыр парыбызарға», мында чуртазыннар тiп. Аалда кии арығ, пос ас-тамаа, чуртас маңзырағ чох иртче, кiзiлер амырлар...

Аал хонии туризмiнҷе грант мариинаңар прай искiрiглернi Хакасияның аал хонии министерствозының сайтында таап аларға чарир: http://mcxpx.ru.

Сомнар авторни

Сомда: Дарина паза Владимир Аржаковтар наа тураҷах хыринда; ӧскi сӱдiнең аймах чиистер тимнелче