2025 чыл – Ада чир-суубыс арачылағҷызы чылы. Россия президентi Владимир Путин чарлаан танығлығ чыл М.Ю.Лермонтовтың адынаң Орыс драма театрында «Матырлар тузы» пайрамнығ иирнең азылған.

Пу чылны пiстiң матырларға чарыдары орта пӧгiн, уламох пӱӱл, Илбек Чиңiске 80 чыл толчатханда. Аннаңар театрның фойезiнде килiстiре кӧзiдiг тимнелген. Анда чаа тирiглерiн кӧрiп, тутхлап алар оңдай полған. Пiс «Движение Первых» чииттер пiрiгiзiнiң араласчызы Александр Сазанаковтаң кӧзiдiге ниме ағылғанын пiлiбiскебiс.

– Пӱӱн «Зарница 2.0» чаа-патриот ойынының стендiн кӧзiдiге сығардыбыс. Пу ойынны тиксi Россия синiнде iкiнҷi чылы иртiрчелер. Пылтыр Хакасияның олғаннары аны чахсы ойнааннар. Пастап школаларында таллағ ирткеннер. Анаң иң чахсы команда муниципальнай синге сыхча. Пылтыр Орджоникидзе аймаандағы ӧме, республикада, анаң Сибирьдегi федеральнай округта позын чахсы кӧзiдiп, тиксi Россия синiнде араласхан. Халғанҷы ойын Волгоградта ирткен.

Кӧзiдiге чӱрек-ӧкпенi тоғындырарға ӱгретчең манекеннi ағылғабыс. Iдӧк мында тактическай аптечкаларны кӧрерге чарир. Олғаннар аннаң марығларда тузаланчалар. Андар бинттер, жгуттар, антисептиктер, лейкопластырьлар, салфеткалар, тактическай хыптылар паза пасха даа тузалығ нимелер кiрчелер.

Пастағы полызығны пирерiнең пасха, олғаннар iдӧк тураны штурмнаң аларға, тимiр-тис тiлеҷең тирiгнең «миналығ чазыҷа» чӧрерге, противогазты паза химиядаң арачылаҷаң кип-азахты табырах паза орта кизерге ӱгренчелер. Ойын тузында командирлерге алынҷа cынағлар иртiрiлче. Амды наа дисциплина кирiл парды – ол БПЛА операторлары. Олғаннар, ӧнетiн очки кизiп, дроннарнаң тузаланарға ӱгренчелер, – чарытхан Александр Андреевич.

Театрзар чыылысхан чон кӧрiгҷiлер залында орыннарын тапхлап алғанда, ӱлӱкӱн программазы «Матырлар тузы» театр ойынынаң пасталған. Анда пiстiң илбек хазнаның махачы матырларынаңар кибелiс пастыра чоохталған. Анаң сценазар Россия Федерациязының, Хакас Республиканың флагтары паза Чиңiс Знамязы сығарылған. Хазнаның паза республиканың гимннерi ойнаан соонда Хакасия пазы Валентин Коновалов чоох тутхан.

– Тус алысча, че чир-суубыс ӱчӱн махачы турызары пӱӱнгi паза таңдағы хорғыс чох чуртасха пик iзес пирче. Чаалазығларда Чир-суубыстың кирексiнiзi алнына турысчатхан матырларға, тоғыста прай кӱзiн салчатхан iстенҷiлерге, улуғ паза кiчiг киректернең кӱннiң сай айғасчатхан чуртағҷыларға улуғ алғызым читiрчем. Iдӧк мин Хакасияда 2025 чылны Матырлар чылы тiп чарлапчам. Ол пiстiң регионнаң сыххан чир-суғҷыларыбыстың махачызын, гражданскай чаадаң пасти ӧнетiн чаа операциязына теере, хайраллирға оңдай пирер. Ӧӧн пӧгiн – чииттернi, ӧсчеткен тӧлнi Чир-сууна хынарға ӱгредерi, республиканың паза хазнаның ӱчӱн поғдархирға кӧнiктiрерi. Аарлығ нанҷылар, Хакасияның правительствозы ӧнетiн чаа операциязы араласчылары хайығ паза полызығ чох халбазыннар тiп прай кӱзiн салар. Прайзына пик хазых, чахсы киректерде чидiглер алғапчам, сӧбiреде прай амыр-иптiг ползын! – айланған В.О.Коновалов.

Хакасия пазы чаа службазының ветераннарын сыйыхтарнаң таныхтаан. Президенттiң чарадии хоостыра чаалазығларда позын махачы тудынған ӱчӱн II степеньнiг «За храбрость» медаль ӧнетiн чаа операциязының ветераны Юрий Козловха читiрiлген. Хакасия пазының алғыстазын чааҷы-хирург Игорь Арчимаев паза СВО ветераны Алексей Саражаков, майор Сергей Есиков, чаа службазының ветераннары Сергей Горбатенко, Александр Еремеев, Виктор Козлов, Валерий Сафонов алғаннар.

Хакасия правительствозының алғыстастығ пiчiктерi «Афганистанның паза ӧнетiн чаа операциялар ветераннарының Россиядағы Союзы» Тиксi Россияның Хакасиядағы халых пiрiгiзiнiң кiзiлерi Николай Басанговха, Виталий Горбуновха, Олег Ихочунинге, Василий Лапинге паза ӧнетiн чаа операциязының араласчызы Георгий Зяблицкийге читiрiлген.

Ӧнетiн чаа операциязында Ада чир-суубыстың ӱчӱн махачы харбасчатхан сапёр Елисей Пешковтың iҷезi Валентина Александровна Горбач, оолғын турыстығ ӧскiр салған ӱчӱн, командирi Евгений Леоньевтiң алғыстас пiчиин алған.

Анаң чон алнынзар Хакасияның Ӧӧркi Чӧп кнезiнiң тоғызын толдырчатхан Пётр Воронин сыххан.

– Россия президентi 2025 чылны Ада чир-суубыс арачылағҷызы чылы тiп чарлаан. Iдӧк пӱӱл Илбек Чиңiске 80 чыл толча. Аны хоостыра Хакасияның правительствозы паза республиканың Ӧӧркi Чӧбi прай кӧстеглерҷе мероприятиелер иртiрерге пӧгiнчелер. Чиңiс парадына тимненiс ӧткiн апарылча. Ол кибiр хоостыра сiлкер айының 9-ҷы кӱнiнде Пастағы май ачығында иртер.

Ағаа хоза, хазна паза муниципальнай ӱлгӱлер Матырларыбысха, ӧнетiн чаа операциязы араласчыларына, оларның туған-чағыннарына чылығ хайығ саларға узарадарлар. Амғы туста кӧбiзiнiң сағызы алысча, Чир-суубысха хыныс улам тыыпча. Республиканың Ӧӧркi Чӧбiнде «Матырларның пабалары» кӧзiдiг азылған. Сомнарда пабалары ӧнетiн чаа операциязында чуртастарын пир салған оолларының сомнарын тутчалар. Пiс ол пабалардаңар пiр дее ниме пiлбинчебiс, че олар сын Матырларны ӧскiр салғанын чахсы кӧрчебiс. Аарлығ нанҷылар, прайзына таңдағы кӱнге пик iзенiс алғапчам, – таныхтаан Пётр Иванович.

Прай алғыстастар читiрiл парғанда, чайаачы иир Ада чир-суубыс арачылағҷыларына, ветераннарға, пӱӱнгi матырларға чарыдылған. Концерттi ӱс чардыхха чарыбысханнар. Пастағызы пурунғыда пiстiң чирлернi арачылаан чааҷыларға адалған. Аны хоостыра «Час ханат» олған студиязының араласчылары «Чааҷылар» теелбектi кӧзiт пиргеннер. Анаң «Алтыр» мода театры «Читi хыс» кӧзiдiгнең чон алнынзар сыххан.

Концерттiң узарааны Илбек Ада чаа матырларына чарыдылған. «Шейк» ансамбльның артисттерi кӧрiгҷiлернiң чӱреен «Турналар» теелбекнең тибiреткеннер. Анаң М.Шрамконың адынаң орыс чон хоры «Мактар» сарынны кееркестiг толдырған. Ырҷы Кирилл Потылицын позы пасхан «Чиңiс ӱчӱн ағама алғыс» сарынны сыйлаан. «Айас» олған теелбек студиязының араласчылары «Чиңiстiң ӧрiнiзi» теелбекнең таңдағы кӱнге чарых iзенiс пиргеннер.

Ӧнетiн чаа операциязында неонацисттернi унада саапчатхан махачы оолларыбысха iдӧк ciлiг сарыннар паза кибелiстер чарыдылғаннар. СВО ветераны Алексей Усок позының «Орыс чааҷыны тарыхтырбаңар» кибелiзiн хығыр пирген. «АРОН» арт-резиденцияның араласчызы Екатерина Кызласова «Ол олаңай чаа» сарынны толдырған.

Пайрамнығ иирде iдӧк В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязының артисттерi Ольга Васильева паза Олег Гриценко, «Ынархас» олған студиязы, «Кӱн чахайағы», «Саяночка» ансамбльлар араласханнар. Олар кӧрiгҷiлерге, чаалазығлар ветераннарына амыр чуртастаңар ыр-теелбектер сыйлааннар.

Сомнар Дмитрий Сунчугашевти