Фестиваль. 22 азығда Ағбанда республиканың ипподромында «Чон паза армия пiрге!» фестиваль ирткен.

Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱнi – пiстiң хазнада иң танығлығ ӱлӱкӱннернiң пiрсi. Пу ӱлӱкӱнде чир-суубысты арачылир профессияны таллап алғаннарны чеестепчебiс. Олох туста ол прай иреннернiң пайрамы полча, хайзылары аар чылларда, стройға турып, чир-суғны паза чағыннарын арачылирға тимделер.

Ӧнетiн чаа операциязы пасталғаннаң сығара чыл сай Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱнi алнында СВО араласчыларына чарыдылған пайрам иртче. Пӱӱл дее Хакасияның правительствозы, «Опора» регион проекттерiне паза пастағларына хабасчаң республиканың фонды хабазиинаң республиканың ипподромында «Чон паза армия пiрге!» фестиваль ирткен. Хакасия пазы Валентин Коновалов аны пайрамни асхан:

– Прай чӱреемнең 23 февральнаң алғыстапчам! Пу ӱлӱкӱн полған на сӧбiреде таныхталча – Совет Армиязын тӧстеен кӱн, Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱнi. Пӱӱл Илбек Чиңiстiң 80 чылы, аннаңар ӱлӱкӱн уламох танығлығ полча. Тустар алысча, че Ада чир-суубысты арачылир кибiрлер алыспинча.

Постың чааҷы службазын турыстыра апарчатхан кiзiлердеңер, амғы чаалазығда араласчатханнардаңар аарластығ пазарбыс. Пӱӱн полғаныбыс ла Россияның таңдағы кӱнiне, аның тилiзiне паза ӧңненiзiне постың хозымын читiрче.

Чир-суубысты чаалазығ орыннарында арачылапчатхан прай кiзiлерге алғызым читiрчем! Арғыстар, сiрерге пик хазых, ырыс паза Хакасияа, Россияа туза ағылчатхан прай киректерде маңнаныс, сiрерге паза чағыннарыңа истiг чуртас алғапчам! Ӱлӱкӱннең! Хада пiс кӱспiс! Чиңiс пiсти полар!

Хакасияның сенаторы Олег Земцов килген чонны, ӧнетiн чаа операциязының араласчыларын ӱлӱкӱннең алғыстаан:

– Чир-суғҷыларым, сiрер пiстiң чааҷыларға кӱннiң полысчазар. Гуманитарнай полызығ чыыпчазар, чааҷыларыбысха техника паза пасха даа ниме алчазар. Аның ӱчӱн сiрерге улуғ алғыс! Анзы пiс пiрге тудынчатханыбысты таныхтапча. Ада чир-суубыс арачылағҷызы кӱнiнең сiрернi алғыстапчам!

Ӧнетiн чаа операциязының араласчызы Леонид Лапин республика чуртағҷыларына чааҷыларға хабасчатханнары ӱчӱн алғызын читiрген:

– Пiс техника паза оборудование аларына пирген полған на салковайны аарлапчабыс. Прай кiзiлер пiр стройға турыбысханнар. Полызығда араласчатхан прай кiзiлерге алғызым читiрчем.

Фестивальда аал хонии ярмарказы иртiрiлген, хайзында ат, сосха идi садылған. Ат идi садылчатхан орында илееде теес полған. Полтах аал чуртағҷызы Андрей Кичеев ит садып маң чохтанған. Андрей Кичеев 10 чыл фермер пол салды – аттар ӧскiрерiнең айғасча. Фермер хониин наа ла тӧстеенде, грант алып алған. Ол ахчаа аттар садызып алған. Фермер ярмаркаларда сыбыра араласча. Алындағы тынағ кӱннерде Асхыста ирткен ярмаркада ит сатхан. Ағбанда Андрей Кичеев туңмазы Олеся Сагалакованаң паза оолғы Ароннаң хада садығ апарған.

– Садығ чахсы парза, пiр ат идiн садыбысчабыс. Пiс сосхалар тутчаңмыс. Ам оларны ӧскiрбинчебiс, тамах аарлығ пол парған. Ат идiн 450, 550, 600 паза 650 салковайға сатчабыс, – теен Олеся Сагалакова.

Ағбан чуртағҷызы Валентина Курьязова тоң чистектер сатчатхан. Ол, городта чуртаза даа, дачазында виктория, чачырған, вишня, жимолость чистектернi ӧскiрче. Оларны, тоңдырып, хысхызын сатча.

– Мин миске теерерге хынчам. Кӱскӱде хазың паза харағай мискелерiн теерiп алып, тустап салғам, амды сатчам. Пылтыр Минсуғ аймаанда харағай мискезiн теерiп алғам. Ол чахсы сыххан. Мин Таштып аймаанда тӧреем. Анда чистектер, мискелер чахсы сыхча, че андар чӧрерге ырах, аннаңар Минсуғ аймаанзар чӧрчебiс. Тайға мискелерiн садысчам. Анаң сатчам. Мының алнында позым теерҷеңмiн.

Хысхыда кiзiлер тиин хадын, чачырғанны паза хузухты чахсы алчалар, – сағызынаң ӱлескен Валентина Курьязова.

Ярмаркада ус холлығлар кӧп араласханнар. Хызылчардаң килген Андрей Арабей ағастаң тимнелген айахтар, чiрчелер, самнахтар, абдыралар, ас-тамах тоғыраҷаң чардылар паза пасха даа оох-теек нимелер сатчатхан. Пастырған кiзiлернiң кӧбiзi самнағастар алып алчатхан. Пiреезi, ниме садызып, паза хаҷан килерзер тiп сурапчатхан. Андрей Арабей Хызылчар городта садығ туразында «Ағастаң сыйыхтар» пӧлiктiң ээзi полча. Ол аймах городтардағы ус холлығ кiзiлернiң нимелерiн сатча. –

Ағбанда пастағызын на садығ апарчам. Садығ чахсы парча. Пылтыр Хакасияда пастағызын на полғам – Тун пайрамда садығнаң айғасхам. Амды Чыл пазы ӱлӱкӱнге, кӧрiк айының 22-ҷi кӱнiнде, кил парам.

Кiзiлер самнахтарны чахсы алчалар. Пiрееде ас-тамах тоғыраҷаң чардыҷахтарны кирексiпчелер. Ӧӧнiнде ол Наа чыл алай 8 Март ӱлӱкӱннер алнында.

Хоосталған самнағастар хазыңнаң тимнелгеннер. Оларны Сарығ хайых ӱлӱкӱнде алчалар. Чайғыда тостаң тимнелген тӱӱстi паза абдыраны алчалар. Ахча сухчаң абдыраҷахтар хаҷан даа кирексiнiсте полчалар. Оларзар тойға, тӧреен кӱнге ахча салып сыйлирға туза полча.

Самнахтарны паза айах-чiрчелернi iдӧк тропиктерде ӧсчеткен гевеядаң (каучук ағазынаң) итчелер. Ол уғаа хатығ, сых тартпинча, ағаа хоза чей ағазының чуғынаң сырлалған. Ас-тамахты тоғыраҷаң чардылар хузух ағазынаң тимнелче паза ах киндiр хайағынаң паза воскнаң сииртiлче. Аннаңар ол уғаа оой чунылча паза чиистiң сӱзiнiне сырлалбинча. Чардыларны позым тимнепчем. Мин пу кирекнең 2011 чылдаң сығара айғасчам, – теен Андрей Арабей.

Фестивальда чааҷы кашазын ӱлееннер. Ол гречканаң паза тушёнканаң тимнелген. 100 кiзее ле пызырылтыр, аннаңар ол табырах тоозыл парған. Фестивальда iдӧк концерт турғызылған. Аны Кӧк хайа аалдағы Культура туразының тоғынҷылары тимнееннер.

«Чон паза армия пiрге!» фестивальда ат чарызы ирткен. Республиканың ипподромында ӧскiрiлген Жасинда чӱгӱрҷең ат «В.И.Шишкиннiң адынаң» сыйыхха марығда пастағы орынға турысхан. Ол 1600 метрнi iкi минута 36 секунда паза 2 доля секундаа чӱгӱрiбiскен. Воронеж облазындағы «Чесменский» ат заводы» ООО-ның Зуфар ады, Жасиндадаң тӧрт ле доля секундаа халып, iкiнҷi орынны алған. Республика ипподромының Баллистика ады ӱзiнҷi орынға cыххан паза ипподромныңох Белокуриха ады – тӧртiнҷi орында.

Шира аймаандағы «Мустанг» ООО-ның Рокки Мэн ады «Хакас Республиканың СВО араласчыларының» сыйиина марығда чиңiсчi полыбысхан, iкiнҷi орында – Хызылчар крайындағы «Тюльковское» ОАО-ның Награда ады. Пу чарыста ӱс частығ iкi ле ат араласхан.

«Наа чыл» сыйыхха ат чарызында пис частығ паза аннаң даа улуғ аттар араласханнар. Олар 1600 метр чӱгӱрiсте чарысханнар. Иван Миндибековтың Легаси Пасс ады пастағы орынны алған, республика ипподромының Пурга ады – iкiнҷi орынны, В.А.Тыняныйның КФХ-зының Гейм Син ады – ӱзiнҷi орынны.

«Аттар ӧскiрерiнiң тиксi Россиядағы наука-iстезiг институдының» адынаң сыйыхха ат чарызында тӧрт ат араласхан. «ЛАГ-Сервис+» ­ООО-ның Зимородок ады 1600 метрге чӱгӱрiсте пастағы орында полыбысхан. Хызылчар крайындағы «Тюльковское» ОАО-ның Комикс ады, Зимородоктаң iкi секунда паза пiр доля секундаа ла соона халып, iкiнҷi орынға турысхан. Республиканың Басмач ады ӱзiнҷi орында пол парған паза ипподромныңох Каприс ады – тӧртiнҷi орында.

Сомнар Хакасия правительствозының сайтынаң паза Илона Каковани