Матырлар тузы. Асхыс аймаа чуртағҷызы Леонид Карачаков СВО-да араласхан. Пу чоохтазығ аннаң хада. 

– Леонид Петрович, иң пастап чоохтап пирiңер, тӧреен-ӧскен чирiңер хайдадыр?

– Мин 1970 чылдаңмын. Асхыс аймаандағы Ӧӧк пилтiрi аалда тӧреем. Пiстiң улуғ сӧбiре полған – iҷебicтiң пiс тӧртӧлең полғабыс, пабабыстың пастағы хонығындағы алты палазының тӧрт палазы пiснеңӧк хада чуртааннар. Пабам Гавриил Семёнович Кокояков совхозта малҷы полып iстенген, iҷем Полина Петровна Карачакова совхоз iнектерiн сағҷаң.

Ӧӧк пилтiрiндегi школаны тоозып, 1988 чылда мин армияа хығыртылғам. Службаны Ыраххы Востокта пограничниктер войсколарында ирткем. Совет Союзы паза Хыдат аразындағы хазна хырығларын хадарғам. Чахсы служба ӱчӱн «За отличие в воинской службе» медальнаң сыйыхтааннар.

– Армия соонаң чи?

– Службам 1990 чылда тоозыл парған. Тӧреен аалымзар айланғанда, мин Культура туразының устағҷызына турғызылғам. Сарын паза теелбек ансамбльын тӧстеп, iдӧк аның устағҷызы полыбысхам. Мин тоғынған пис чыл аразына пiстiң ӧмебiс Асхыс аймаанда «Чон ансамбльы» атха турысхан пастағы ансамбль пол парған. Че ол-пу сылтағларнаң мин культурадаң сығыбысхам. Аймах чирлерде тоғын чӧргем, Северде полғамох.

– СВО-зар мобилизация хоостыра алай пос кӧңнiнең парғазар?

– Пос кӧңнiнең. Оолғым Олег iдӧк СВО ветераны полча, амды ибде. 2022 чылда азығ айында ол подразделениезiнең хада иң пастағыларның санында чаалазыға кiрiбiскен. Нинҷе-де тус ирт парғанда, аннаң сағба килбин сыххан. Оолғым госпитальзар кiр парған полтыр. Че палам имнег полызиин алчатханнаңар пiлiп алар алнындох мин СВО-зар парарға чаратхам. Олох чылда чарыс айда Кемеров облазындағы Юрга городта орныхчатхан 74-ҷi бригаданаң хада чаалазыға кiрiбiскебiс. Пiс андар Александр Атанаевнең хада кiр парғабыс. Аннаң хада Ағбандағы чааҷы комиссариадында тоғас парғабыс. СВО-зар хадох парғабыс. Чаа тимненiзiн пiс Луганск облазында ирткебiс.

– Сiрер СВО фронтында нинҷе тус полғазар?

– Пастап мин сигiс айға парғам, алты айында чаалазығларда араласхам. Фронтты тӱзедiбiскенде, уғаа ӧткiн оборона парған. Аның соонаң наступление пасталыбысхан. Ачырғасха, пiр чаалазығ тузында арғызым Александр Атанаев тынын пир салған. Атакаа парчатханда, подразделениебiс ағас аразынзар кiрiбiскен. Кирек орынны холға алып, окоптар хас сыххабыс.

Пiстiң взводты, 32 кiзiнi, чаалап сыхханнар, снарядтар тӱс сыхханнар. Кӧп кiзi палығлат салған. Кинетiн позымның адымны ис салғам. «Мин палығлат салдым!» – хысхырған Александр арғызым. Пiр командир чызынахтап килген, Александрны аннаң хада хорғыс чох орынзар сӧӧртеп салғабыс. Мин, позымны паза арғызымны чааҷылар плащынаң чабызып, фонарь чарыдыбысхам. Александрның харны сынап хуруғ полған. Холымнаң аны кӧксiне теере тутхлабысхам. Холымны сығарыбысханда, прай хан на полған. Аортазы чарыл партыр. Иртенге теере мин Александрны ол орыннаң сығарғам. Имҷiлерзер читiргем. Че...

– Паза чир-суғҷыларыбысха тоғасхазар ба?

– Наа ла килгенде, iкi чир-суғҷыма тоғас парғам. Оларның пiрсiнiң сола ады «Хакас» полған. Пiстi удурлап, прайзынаң таныстыр салған. Че позы чаалазығдаң суурылған полтыр, ибзер парарға тимненчеттiр. Госпитальда «Пума» солалығ чааҷаа тоғасхам. Ибзер отпускка килгенде, Хакас Республика правительство туразынзар кiргем, ӧнетiн инвентарь садызып аларға полызығ сурап. Анда «Пуманың» iҷезiне тоғас парғам. Ол оолғынаң палғалысха сых полбинчаттыр. Мин ағаа оолғы хазых тiп искiр пиргем. Телефонға iҷенiң оолғына айланызын суурыбысхам, «Пумаа» кӧзiт пирерге чи.

– Леонид Петрович, ӧнетiн чаа операциязында ирткен чоллардаңар чоохтап пирерҷiксер бе?

– Пiс Луганск облазындағы Сватовоны, Краснореченскайны позытхабыс. Чаалазығларны мин Кременнойда тоосхам. Сiлкер айда ибзер айланғам. Пiр чыл, 2024 чылның сiлкер айына теере, чир-суумда полғам. Ирткен чылда сiлкер айда Асхыс поселоктаң сыххан Анатолий Угдыжековнаң пазох СВО-зар парғам. Аннаң хада Донецк облазындағы Авдеевка алтынзар кiр парғабыс.

Пiр чаалазығ тузында палығлат салғам. Анатолий минi чаалазығ парчатхан орыннаң сығарыбысхан. Ол ам даа чааласча. Аннаң сыбыра палғалысчабыс.

Фронтта мин ӧӧнiнде кӱскӱ-хысхы тузында полғам. Чылның полған на тузында чахсы паза хомай сарилары пар. Чайғызын ноған пӱрлер аразында чазыныбызарға оой, че олох туста «растяжкалар», «лепестоктар» чахсы кӧрiнминчелер. Хысхызын, тiзең, окоптар хазарға, чазынарға сидiк.

Амғы туста, 2022 чылдағызынаң тиңнестiрзе, саңай пасха чаа парча. Дроннығ. Олардаң чазынарға сидiк, тис полбассың даа. Олар табырах учухчалар.

Пiрсiнде пiс танкта парчатхабыс. Аның кӱӱлезiне пiр дее ниме истiлбинче. Мин «Короед» РЭБ-ты тудынғам. Прайзы танктаң сегiрiбiзерге маңнанған. Механик-водитель iстiнде халған. Дрон учух килгенде, чара чачырасха мин оортах учуғыбысхам. Механик-водительiбiс тынын пир салған. Танк кӧйчеткен, че двигательi тоғынчатхан. Механиктi андартын сығарыбысхам. Мин палығлат салғам. Пiрдең, уғаа тың. Минi ол орыннаң мотоцикллiг сығарыбысханнар, ырах апарарға килiскен. Тiрiг халарыма пiрдеезi киртiнмеен полар. Мин позым даа киртiнмеем. 21 кӱн пазынаң Ӧӧн чаа госпитальында алары чох пол парған азаамны кизiбiзерге килiскен.

– Ноға Сiрер СВО-зар iкiнҷi хати парғазар?

– Позыма ол сурығны пиргемӧк. Че таңда хайди поларын ам даа пiлбинчем. Протез ит пирзелер, аның полызиинаң хайди чӧрерiмнi пiлбинӧкчем. Чахсы тудынзам, арса, пазох фронтсар парарбын. Мин пiлбинчем…

– Сiрернi пiрее сыйыхнаң таныхтааннар ба?

– Пiрсiнде мин СВО араласчыларына полызығ пирчеткен фондсар килгем. Андар пiр ирен кiрче. Кӧксiн медальлар, орденнер чазапчалар. Аны кӧр салып, «Матыр» тiп сағын салғам. Пiрее махачы кирек ит салған полар. Ниме ӱчӱн сыйыхтар алғанын чоохтап пиргенде, ачырғастығ полыбысхан. Че мин аны пыролабинчам, аның пырозы чоғыл. Ол пiске пiди теен: «Палығлат салған арғызыма полыс пиргем. Аның ӱчӱн ол сыйыхха турысхам». Пiс, тiзең, фронтта полған на кӱн андағ полызығ пирҷеңмiс, палығлат салған арғыстарыбысты сығарҷаңмыс.

Медальдаңар чоох таа чоғыл, мағаа пiрдеезi, иңнiмнең саап, айдассың тiп чоохтанмаан. Че пасха саринаң кӧрзе, чаада син пасха оңдайнаң тудын полбассың. Анда кiзi позының хылиин кӧзiтче.

– Сiрер СВО-зар iкi хати чӧргезер. Армия оңдайларын тиңнестiрiп, ниме чоохтап пирерҷiксер?

– Тиксi алза, армия оңдайлары чахсылан парғаннар. Прай даа саринаң. Че чӧпсiнмес кiзiлер хаҷан даа табылчалар нооза.

– Хакасия чуртағҷылары СВО-зар гуманитарнай полызығ сыбыра ысчалар. Сiрерге чит турған ма?

– Гуманитарнай полызығ чыыпчатхан кiннернең тӧремiл палғалысчаңмын. Харатастағы волонтерларның устағҷызы Оксана полған на сурынызымны ӧткiн толдырҷаң. Халғанҷы туста полызығ кiзiлерге адап читiрiлче. Мағаа чаа оборудованиезiн паза пасха даа ниме-ноо ағыл турғаннар. Гуманитарнай полызығны туған-чағыннарынаң алған кiзiлер харах частарын чазырбаҷаңнар. Пiчiктерiн хығырып, ылғаҷаңнар. Пiр татар чааҷының, ибдең ызылған чак-чакты чiп, харах чаcтары сыххан. Ол часнаң миннең тиң полған полар. Чааҷылар iдӧк пiчiктернi матап хығырчалар. Мағаа пiчiк килгенӧк. Мин аны, сомға суурып, телефонымда хайраллапчам. Кiчiг хызыҷах пасхан пiчiк, тiзең, госпитальда стенеде iлiнче. Ағаа нандыр пирер сағыс пар. Тус полза, нандыр пирербiн, неке.

Тиксi алза, пiс ана ол ӧсчеткен тӧлнiң амыр чуртазы ӱчӱн турысчабыс нооза. Аннаңар удур-тӧдiр аарлазарға кирекпiс!

– Алғыс ползын, Леонид Петрович, мындағ азых чоохтазығ ӱчӱн.

Сом Леонид Карачаковтын архивiнең

Сомда: СВО ветераны Леонид Карачаков