Матырлар тузы. Хакас хазна университедi СВО пасталған чылдох чааҷыларға гуманитарнай полызығ тимнирiнде араласхан. Пӱӱнгi кӱнде университеттiң инженер-технология институдының ӱгретчiлерi студенттернең хада чааҷыларға балаклавалар тiкчелер паза блиндажта тузаланҷаң свечiлер тимнепчелер.

Пӱӱнгi кӱнде чон ӧнетiн чаа операциязында араласчатхан чааҷыларға хабазарға кӱстенче. Полған на андағ полызығ махачы иреннерге чир-суғҷыларының чылиин сыйлапча. Хакасияның ӧӧн институды даа, ол чахсы киректең хыйа турбин, 2022 чылдаң сығара СВО-зар гуманитарнай полызығ ысча.

Хайди таныхтапча инженер-технология институдының ӱгретчiзi Анастасия Белоусова, пастап ХГУ чааҷыларға полызығны «Чон фронты» пастыра, тимнеп, ысчаң. Iдӧк университеттiң ӧмезi, #МыВместе тиксi Россия чӧрiмiнде сыбыра аралазып, чааҷыларға полызығ тимнебiсчең. Ағаа хоза 2024 чылдаң сығара инженер-технология институдының ӧткiн кiзiлерi гуманитарнай полызығны пос кӱзiнең тимнеп сыхханнар. Олар тиксi университетче акция чарлабысчалар, анаң, чыыл парған ахчаа ис паза парафин алып, институттың кип-азах тiкчең кабинедiнде тоғыс хайнап сыхча.

Ол тоғыста прай даа университеттiң чағбан чӱректiг кiзiлерi араласчалар. Соонаң полған на балаклаваа «ХГУ-ның ӧмезi тiккен ниме-ноо» тiп этикетка чапсырылча. Iдӧк анда чааҷыларға чылығ сӧстер пазылча. Свечiлернi дее волонтёрлар андағ этикеткаларнаң чазапчалар.

Чоохтирға кирек, тиктең нимес мындағ чӧрiм кип-азах тiкчең устарны тимнепчеткен институтта пасталған. Аның истiг кабинеттерiнде саңай наа машинкалар турғлапчалар. Чиит улус аннаң хынып тузаланча. Амды студенттер паза ӱгретчiлер ол машинкаларнаң чылығ паза нымзах истең чааҷыларға сырайны чаапчатхан пӧрiк-маскалар тимнепчелер.

Чиит тӧл дее пу чахсы киректең хыйа турбинча: кем-де ахчанаң хабасча, пiреезi ис ағыл килче, хайзы, тiзең, пос холынаң чааҷыларға пiрее ниме ит пирерге кӱстенче.

Пiс институтсар ааллап парғанда, кип-азах тiкчең кабинетте тоғыс хайнапчатхан. Ӱс студент балаклавалар тiкчеткен, iкi хыс, тимiр банкаларзар чаҷыннар суғып, свечiлер идiп пастапчатхан. Оларның тоғызынаң педагогика наукаларының кандидады Анастасия Белоусова устапчатхан. Анастасия Константиновна инженер-технология институдының дизайн паза саннар технологиялары кафедразында iстенче. Iдӧк ол аймах студенттер пiрiгiстерiнең устапча. Аннаңар ӧткiн ӱгретчi гуманитарнай полызығ тимнелчеткен тоғысты iдӧк хайығда тутча.

– Пiстiң институтта кӧп ӱгретчi паза студент чааҷыларға полызығ чыырында араласча. Пасха даа институттардағы ӱгретчiлер мында тiкчелер. Пiстiң чӧрiмде аралазып, хай пiреезi тiгерге ӱгренiп алған.

2022 чылда пу кӧстегҷе наа ла тоғынып пастаанда, пiске тоғысты «Чон фронты» пир турҷаң. Андада тоғыс кӧп полҷаң. Тоғысты тузында тоозыбызар ӱчӱн, кип­азах тiгерге ӱгренчеткен студенттернiң прайзы даа полызығлығ чӧрiмде араласчаң. Ӱгретчiлер дее, тоғыс соонаң пеер килiп, мында тiкчеңнер, – сағысха кирче Анастасия Белоусова.

2024 чылдаң сығара инженер-технология институды пос кӱзiнең чааҷыларға полызығ тимнеп сыхханда, балаклавалар тiгерiнде андағ кӧп кiзi араласпинча. Амды чиит тӧл, пос кӧңнiнең пеер килiп, чӱреене чатчатхан тоғыснаң айғасча.

Пiс андар килгенде, iкiнҷi курстың студенттерi Татьяна Терех паза Кристина Тимошенко тимiр банкаларзар чаҷын сухчатханнар. Оларның тоғызының ол иң пастағы халии полтыр. Хыстар свечi тимнирiнде пiр дее сидiк ниме чоғыл тiп таныхтааннар. Студенттер аны полған на кiзi сидiксiнiс чох идiп алар тееннер. Iкi ӧӧренiң чооғынаң, парафин хаҷан хайыл парарын сахтирына иң кӧп тус парыбысча. Ол хайыл парза, аны тимнелген банкаларзар табырах урыбысчаттырлар. Мин банкаларны хайдаң алчазар тiп хыстардаң сурғанда, ӧӧрелер, кӱлiнiбiзiп, пiске оларны столовайда iстенчеткен ипчiлер чыып пирчелер тiп искiргеннер. Банкалар чыыл парза, ӱгретчiлер, оларны иблерiнзер апарып, прай чуубысчаттырлар. Анаң нандыра институтсар ағылчаттырлар.

Свечiлерге киректелчеткен чаҷын харачахтарны хыстар постары садығ тураларынаң ағыл килчеттiрлер.

Танянаң Кристина институттың чӧрiмiнде iкiнҷi айы араласчалар. Тоғыстарына олар кӧнiк парғаннар. Полғаны ла пос тоғызынаң айғасча. Парафиннi, унадып алып, чылапчызар салчалар. Анаң плиткада iзiтчелер. Пiс чоохтасчатхан арада парафин прай хайыл парған. Анаң ӧӧрелернiң пiрсi, чылапчыны ипти хаап, андағы суух парафиннi банкаларзар урғлаан. Парафин урыл парғанда, Анастасия Константиновна, пастыр килiп, пу тоғыс пiр кӱнге идiл парбинча тiп чоохтанған.

– Пiр чылапчыдағы парафин тӧрт банкаа читче. Аны урыбызып, студенттер наа партияны хайылдырып пастирлар. Iди пiр кӱнге олар 12 банка тимнебiсчелер. Че пӱӱнгi урылған банкаларға таңда хатабох парафин хозарға киректелер. Анзы, парафин прай чаҷынға сиип парза, аның синi банкада хызырыл парчатханынаң палғалыстығ, – теен ӱгретчi.

Олардаң ырах нимес пастағы курстың студенттерi Руслана Торбостаева, Лилия Тюкпиекова паза Анастасия Макарова балаклаваларны ипти тiк парчатханнар. Пiр курста ӱгренчеткен хыстар, чааҷыларға хайди даа полыс пирерге кирек тiп чараттырлар. Пос сағызынаң пiрдеезiнең ӱлеспин, полғаны ла пеер занятиелер соонаң тоғынарға килтiр. Мында, тiзең, олар тоғас партырлар. Амды хыстар паралар соонда пеер ӱзӧлең чӧрчеттiрлер.

Руслана Торбостаева Асхыс аймаандағы Таштып пилтiрi аалның чиит чуртағҷызы полча. Институтта ӱгренiп, ол аның халых чуртазында ӧткiн араласча. Чааҷыларға хабасчаң чӧрiмнең дее ол хыйа турбаан. Аның чооғынаң, балаклавалар тiгерiнде пiр дее сидiк ниме чоғыл. Пастап ағаа хайди орта тiгерге кирек полчатханын ӱгретчiзi прай чахсы кӧзiт пиртiр, соонаң сиргек хыс тоғызын пiр дее туртухпин толдыр сыххан. Руслананың ӧнетiн чаа операциязында пiр дее чағыны араласпинчатса даа, ол чааҷылардаңар чӱрексiпче. Аннаңар ол институттың пу полызығлығ чӧрiмiнде сыбыра аралазарға кӱстенче.

Таныхтирға кирек, инженер-технология институдында чааҷыларға хабасчаң чӧрiм чарыс айынаң сығара ай сай иртче. Институттың чағбан чӱректiг ӧмезi чир-суубыстың ӱчӱн турысчатхан иреннерге тӧремiл полызарға кӱстенче. Амғы чӧрiм iкi неделя иртер. Институттың ӧмезi 60 балаклава паза 70 азыра свечi ит саларға пӧгiнче. Ирткен айларда олар 30 балаклава паза 30 свечi ит турғаннар. Амды, алындағы айларнаң тиңнестiрзе, чааҷыларға iкi хати кӧп кирек ниме-ноо тимнебiзерге пӧгiн турғысча осхастар. Студенттер дее алнында турғызылған кӧстегнi хайди даа толдырыбызарбыс тiп iкiнҷiлебин чоохтанғаннар.

Сом Дмитрий Сунчугашевти

Сомда: студент Руслана Торбостаева балаклава (сырай чӱлендiрҷең пӧрiк) тiкче