Харағай паарында кӱстенҷiк чон чуртапча
22.01.2025
Хабарлар

Аал кӧрімі
Чир-суубыс мында пасталча. Пу наада пiске Таштып аймаандағы Харағай паары аалда пол килерге ӱлӱс тӱскен. Ол Пыдырах аал чӧбiнзер кiрчеткен ӱс аалның пiрсi полча
Аал чӧбі пазынаң тоғазығ
Харағай паары аалзар парчадып, Пыдырах аал чӧбi пазы Семён Боргояковнаң тоғазып алғабыс. Ол аалдаңар паза чон чуртазын чахсыландырарынҷа хайдағ тоғыс апарылчатханнаңар чоохтап пирген.

Пыдырах аал чӧбі пазы Семён Боргояков
– Пӱӱнгi кӱнге Харағай паары аалда 86 кiзi саналча, оларның 20 азыразы олғаннар. Анда ӱс чиит сӧбiре чуртапча, олар прайзы тура пӱдiрчелер. Iкi чиит сӧбiреде ӱзер пала ӧсче, пiр сӧбiреде – пiр пала. Пiрсi фермер хониинаң айғасча.
Харағай паарында 14 тура саналча. Аалда ӧӧнiнде ортын частығлар чуртапчалар.
Халғанҷы 10 чыл аразына Харағай паарында чуртағҷылар саны тың на алыспаан. Хайди-да пiр синде турча. Пiр-iкi санға алыс парча, тӱс парыбысча, анаң хатап ӧс парча. Анда ӧӧнiнде сӧбiрелер ӧкiс палаларны алып ӧскiрчелер. Ол палалар ӧс парчалар, парыбысчалар, оларның орнына пасха олғаннарны ӧскiрерге алчалар.
Аал чуртағҷылары малнаң айғасчалар, iди посха тоғыс таапчалар. Малнаң айғасчатханнарның чирлерi пар. Ӧӧнiнде пiстiң чирлер прай ӱлел парғаннар. Хаҷан-да совхозта тоғынғаннарға чирлер ӱлӱcке пирiлген, кем-де пасха даа тоғыста тоғынған, мында чуртап, чир алып алған.
Пыдырах аал чӧбiнзер кiрчеткен прай аалларда (Пыдырахта, Чыланнығда паза Харағай паарында) маллар хадарылча. Чуртағҷылар оларны теестезiп хадарчалар, – теен Семён Михайлович.
Аалларның чуртазын чахсыландырар пӧгiннең аал чӧбi аймах марығларда араласча. «Чонға кирек иң артых проекттер» марығда Пыдырах аал чӧбi сыбыра утча. 2023 чылда ла оң полбаан.
Ирткен чылда аал чӧбi «Чонға кирек иң артых проект» паза Пастағлар проекттерi марығларда чиңiсчi полыбысхан. Пастағлар проекттерi мариина Пыдырах аал чӧбi ӱс проект сығарған, оларның пiрсi утып алған. Чиңiсчi-проект Чыланнығ аалда тынанҷаң парк пӱдiриине чарыдылған. Пӱӱл ол пӱдiрiлер. Паза пу марыға сығарылған проекттер санында Харағай паары аалда олған площадказы пӱдiрии полған, че ут полбаан. Амды пу проект «Чонға кирек иң артых проект» марығда аралазар.
Таныхтирға кирек, алындағы чылларда Харағай паары аалда кӧп тоғыс толдырыл парған. 2014 чылда аал iстiндегi чолда асфальт тӧзел парған. Харағай паары аалны хайығда тутчатхан Хакасияның культура министерствозы республиканың транспорт министерствозынаң хада паза ол туста Таштып аймаа пазы полған Василий Шулбаевнең чоохтазып, чолда асфальт тӧзелген. Олох чылда Харағай паарында клуб пӱдiрiл парған.
Харағай паары аалда этнотурист комплексiнiң пӱдiриинеңер чоох парған. 2015 чылда аның пастағы объектi – аңҷы туразы – пӱдiрiл парған. Че этнотурист комплексiнiң пӱдiриине 50 сотка чир чохтаңар, пу проект чуртасха кирiлбеен. Аал чӧбi пазы чооғынаң, Таштып аймаа устағ-пастаа даа, аал чӧбi дее ол син чир пир полбааннар. Аал чӧбi тура пӱдiриине 20 сотка чир пирген. Че турист объектi пӱдiриине тиксi 50 сотка чир киректелген, программаа кiрiп алар ӱчӱн.
– Аңҷы туразы пӱдiрiл парған. Ол чайғы тура. Амды ол аал чӧбiнде саналча. Пiс аны кӧрчебiс. Анда чайғыда ырахтын килген кiзiлерге хонып аларға чарир. Пу тусха пiр дее кiзi сурынмаан, – теен Семён Михайлович.
Харағай паары аалда чарытхыны тартарынҷа паза ӱзӱрлирiнҷе тоғыс апарылғанох. Орамада тiрӧстер алыстырыл парғаннар паза 14 светильник турғызылған. Пыдырах аалдаң Харағай паарына читiре чол сайлығ даа полза, ол сыбыра тыхталча. 2026 чылда Таштып аалдаң Пыдырах аалға теере асфальт тӧзирге пӧгiнде турча.
Чиит фермер
Пыдырах аалдаң Харағай паары аалзар чапчаң чидiп алғабыс. Чахсы чолҷа машина табырах ойлатхан.
Харағай паары тағлар аразында истiг чирде орныхча. Аал аразында паза ибiре маллар пастыр чӧрчелер. Аалда наа ла пӱдiрiл парған паза пӱдiрiлчеткен туралар пар. Пiрее-пiрее ээн туралар турғлапча. Орамада кiзiлер хайынчатханы пiлдiрбинчеткен, пiр-iкi машина ойлат парыбысхан. Хайда-да одың кисчеткен пила кӱзӱрепчеткенi истiлген.
Аал чӧбi пазы Семён Боргояковтың чооғынаң, Харағай паарында iкi фермер чуртапча. Пiрсi Александр Сагалаков пылтыр хоных тилiзiне грант алып алған. Iкiнҷiзi Анатолий Мамышев нинҷе-де чыл фермер хониинаң айғас парир. Ағаа тоғазарға ӱлӱс тӱскен. Ол, Таштыпсар парарға маңзырапчатса даа, фермер хониинаң хайди айғасчатханнаңар хысхаҷахти чоохтап пирген:
– 2019 чылда кресен-фермер хониин тӧстеем. Олох чыл грант алып алғам. Ол ахчаны тракторға, пресске паза малларға хорадыбысхам. Фермер хониинаң айғазып пастаанда, минiң 15 пас iнек полған, 10 пасты садызып алғам. Iҷе-пабам полысханнар, маллар пиргеннер.
Герефорд паза симментал тӧллiг iнектернi тутчам. Ирткен чайғыда от чахсы тимнеп алғабыс – 10 гектардаң ортымахти 75 – 80 тӱрiм от пилетеебiс. Iкi чыл мының алнында 30-ча ла тӱрiм саап алған полғабыс. Чайғыда маң чох полча, аннаңар от тоғынарға паза маллар хадарарға кiзiлернi чаллапчабыс. Отты тӧрт тракторнаң тоғынчабыс.
Малларны азырирға чыл сай 20 – 30-ча гектарда сула таарыпчабыс. Ирткен чылда наңмырлар тың чаған, аннаңар сула отнаң арали ӧс парған.
Пӱӱл хысхы чылығ, от читкiҷе, аннаңар чахсы хыстап парыбызарына iзенчебiс, – чоохтап пирген Анатолий Мамышев.

Чиит фермер Анатолий Мамышев
Анаң фермернiң хада хонғаны, машиналығ ойлат килiп, аны апарыбысхан.
Чахсы чуртирға сағынчатхан кiзi чуртирох
Харағай паарында Валерий паза Маргарита Мамышевтернең танызып алғам. Олар – фермер Анатолий Мамышевтiң iҷе-пабазы.
Валерий Мамышев Харағай паарында кiчiгдең сығара чуртапча. 1990 чыллардох фермер полыбысхан.
– Мында мин прайзынаң чиит, 19 частығ фермер полғам. Читi кiзi пiрiгiп, ӧменең фермер хониин тӧстеебiс. Маллар, аттар, хойлар тутхабыс. Ол уғаа аар тус полған. 1997 чылда банкрот пол парғабыс. Фермер хониин чабысхабыс.
2009 чылның улуғ хырлас айында кресен-фермер хониин хатап тӧстеем. Писче чыл фермер полғам. Грант албаам. Трактор садызып алғанымда, аал хонии министерствозы трактор алған хорадығларның чарымызын субсидия оңдайынаң айландыр пирген, – чоохтап пирген Валерий Мамышев.

Аал чуртағҷылары Валерий паза Маргарита Мамышевтер
Хада хонғаны Маргарита Мамышева Харағай паарында ирге парыбысханнаң сығара 32 чыл чуртап салған. Ол Чыланнығ аалдаң.
– Пастап мында садығҷы полып тоғынғам. Анаң почтальон, библиотекарь полғам. Халғанҷызын клубта тоғынғам, пылтыр саназыбысхам.
Мында улуғ частығ кiзiлер халбады даа. Кӧбiзi 50 час асхлап парған кiзiлер чуртапчалар, ӱс чиит сӧбiре, 80 час ас парған iкi ле кiзi – Степан паза Ананий Сагалаковтар.
Оолғым фермер полча, килнiм Таштыпта фармацевт полып тоғынча. Аалдағы чииттер мал тудып чуртапчалар. Аалда кӱнӧрте кiзi кӧрiнминче. Мындағы чон Таштыпсар тоғынарға чӧрче.
Оолғым фермер полчатханда, хазаалар пӱдiрерге, сиденнер тударға пӱдiрiг материаллары кирек ле, аннаңар пiс посха пилорама тутчабыс. Оолғым тура пӱдiрiп алған, пылтыр наа туразар кӧскеннер.
Аалда чуртирға сағынчатхан кiзi чуртирох. Аалда посха ла iзенiп чуртирзың, мал тударзың. Пiс чииттең ала мал тудып чуртапчабыс. Хада хонғаным фермер полған, чирлер алғабыс. Амды чирлернi оолғыбыснаң хада тудынчабыс.
Мында прайзы мал тудып чуртапча. Пiреезi пала ахчазын алза даа, маллар тутча. Ол ахчаа iзенминче. Чиит сӧбiрелер палалар ӧскiрерге алчалар. Андағ сигiс олған саналча, – теен Маргарита Григорьевна.
Мамышев ирепчiнiң ӱс пала. Улии, Анатолий, сӧбiрелiг. Алексей Новосибирскте аал хонии институдында аал хонии инженерiне тӧртiнҷi курста ӱгренче. Очызы, Аяна, Пыдырахтағы школада пизiнҷi клаccта ӱгренче.
Маргарита Мамышеваның таниинаң, 15 чыл мының алнында Харағай паары аалдағы олғаннарны Пыдырахтағы школазар автобус тарт чӧр сыхханнаң, палаларны ӧскiрерге сала оой полыбысхан. Харағай паарындағы пасталығ школа 2005 чылда чабыл парғанда, олғаннарға сӧбiредең алынҷа чуртирға килiсчең. Амды Харағай паарындағы олғаннарны Пыдырахтағы школазар кӱннiң автобус тарт чӧрче.
Халых чуртастаңар
Мының алнында аалда прайзы удур-тӧдiр чахсы таныс полҷаң, хаҷан даа хонҷыхтарнаң ӧмелезiп, удур-тӧдiр полызызып чуртаҷаң полғаннар. Iди ынағ тудынып, пiр сӧбiре чiли чуртаҷаңнар. Андағ оңдайнаң кiзiлер хаҷан даа тудынҷаңнар, амды оларның хайиин гаджеттер тартып алғаннар. Хонҷыхнаң тоғазып хабарлазып алар орнына телефоннаң на сығдырадып чоохтазыбысчалар. Аннаңар чонны, чыып, пiрiктiрчеткен орын аалларда Культура туразы полча. Харағай паары аал кiчiг дее полза, оларның наа истiг клуб турча. Аннаң Валентина Боргоякова устапча. Ол позынаңар, аал чуртазынаңар паза тоғызынаңар чоохтап пирген.
Валентина Леонидовна клубта 2023 чылның орғах айынаң сығара тоғын парир. Тӧреен-ӧскен Пыдырахта, Харағай паары аалзар ирге парыбысхан. Хонғаны, Олег Боргояков, клубта кочегар полып iстен парча. Ирепчi мал-хус ӧскiрче, Олег, тiзең, мал санын хозарға кӱстенче. Итсе, ол ӱр ниместе айғазып пастаан, аннаңар пос хонии чахсы тилеелек. Iдӧк хонғаны Вячеслав харындазынаң хада хойлар ӧскiрчелер.
Кӱстенҷiк Боргояков ирепчiнiң ӱс пала ӧсче, тун палазы Софья читi частығ. Iкiнҷi хызы Кира, ағаа пис час, ол олған садынзар чӧрче. Иң кiчии, Владислав, ағаа 2,5 час ла, кӱскӱзiн олған садынзар чӧрiп пастаан. Харағай паары аалда пасталығ школа даа, олған сады даа чоғыл. Аннаңар аалдағы палалар Пыдырахтағы пасталығ школада ӱгренчелер паза андағы олған садынзар чӧрчелер. Валентина паза Олег Боргояковтар палаҷахтарын хонҷых аалзар школа автобузына кӱннiң ӱдесчелер.
– Мының алнында палаларны олған садынзар пос машиназынаң тарт чӧрҷең полғабыс, амды школа автобузы прайзын апарыбысча. Автобуста ӧнетiн кiзi чӧрче, хайзы олғаннарны хайығда тутча. Иртен палаларны, ӱдезiп, автобусха одыртыбысчабыс, оларны олған садына читiре апарып, кир салчалар. Иирде пос транспортынаң оларның соонҷа пар килчебiс. Иртен-иир чӧрзе, бензин тың хорапча, пiр хати парза, ӱзӱрлелче, – сағызынаң ӱлескен Валентина Боргоякова.

Клуб устағҷызы Валентина Боргоякова
Аалдағы клубта Валентина Леонидовна пiр чыл азыра iстен парир. Тоғысха аны Пыдырахтағы Культура туразының директоры Светлана Алексеевна чӧптеп алтыр. Хаҷан даа клуб устағҷызы полбаан кiзi, пiлдiстiг, чочынған, че тоғын кӧрерге чаратхан. Тоғыс килiспинчетсе, саназыбызарға хаҷан даа оңдай пар тiп сағын салған.
– Минiң пастағы мероприятием, хайзына тимненгем, ол Хакасияның культура министрi Светлана Окольникова пiссер килчеткенде. Ол министерство пiстiң аалыбысты хайығда тудып, полысча. Чыл сай ӱгредiг чылы пасталар алнында олар палаларға школаа киректелчеткен ниме-ноо сыйлапчалар. Пiс, олғаннарны чыып, оларны удурлапчабыс. Мин наа ла тоғынып пастаам, аннаңар мағаа уғаа чочыныстығ пiлдiрген. Тоғазығ уғаа чахсы ирт парған, культура министерствозының кiзiлерi, сыйыхтарын читiр пирiп, олғаннарға чылығ сӧстер читiргеннер. Ӱгредiг чылында чахсы пiлiстер алып, чуртаста пӧзiк чидiглерге чидерге алғааннар. Пiс, стол салып, аалҷыларны чей iзерге одыртхабыс. Анда чоох-чаахнаң тус иртiргебiс, – сағысха кирген клуб устағҷызы.
Харағай паарындағы клубта прай алты кружок тоғынча, оларны Валентина Боргоякова позы иртiрче. Кружоктар ӧӧнiнде олғаннарға чарыдылған. Теелбек салҷаң кружок «Прайзы теелбектенче» адалча, сарнирға хынчатханнарға «Торчығас» кружок пар, пос холынаң ниме идерге хынчатхан олғаннарға «Ус холлар» кружок тоғынча, чайаачы палаҷахтар «Кисточка» кружокта хоостапчалар. Паза олғаннарға «Хоос сӧс» кружок пар. Анда олғаннар, кӧңнiлерiн орта читiрiп, сiлiг чоохтанарға ӱгренчелер.
Iдӧк улуғларға кӧрiлген кружок тоғынча, ол «Клуб по интересам» адалча, анда ӧӧнiнде ипчiлер араласчалар. Олар андар иб аразындағы хайыныстаң тынанып аларға килчелер. Караоке сарнаҷаң иир, стол кистiнде ойнаҷаң ойын, таптырғастар тапчаң иир иртiрiбiсчелер алай, чей iзiп, чоох-чаахнаң одырып алчалар. Итсе, улуғларны чыып аларға оой нимес тiп ӱлескен Валентина Леонидовна, сағам, хысхызын, олар, тус таап, кил парчалар, че чайғызын кӧбiзi маң чохха тӱсче. Пiлдiстiг, чайғызын аал чуртағҷыларының тоғызы кӧп полча.
– Олғаннарнаң тоғынарға ниик пiлдiрче. Оларны клубсар хығырып аларға оой, хайдағ даа кирекке хайығ тартып аларға чарир. Палалар кружоктарға чӧрчелер, мин оларға мероприятиелер иртiрчем, аймах тадылығ чиистернең чей iсчебiс. Че хаҷан аалда пiрее улуғ мероприятие иртiрiлче, прай аал чуртағҷылары аны тимнирге полысчалар. Чуртағҷылар оортах турбинчалар, араласчалар. Ирткен чайғызын пiстiң саблығ композиторыбыс Георгий Иванович Челбораковха чарыдылған «Ӧңнен, минiң чир-суум» фестивальның тимненiзiнде аалның прай даа чуртағҷылары ӧткiн араласханнар. Улуғ алғыс оларға. Наталья Серафимовнаа, Маргарита Григорьевнаа, Наталья Николаевнаа паза Нэля Захаровнаа алынҷа алғызым читiрерге сағынчам, – таныхтаан Валентина Боргоякова.
Аал аразынҷа
Аал аразынҷа парчадып, садығ туразынзар кiр пар килерге сағынғам, че оортах парчатхан кiзiлер, минi кӧр салып, ол пӱӱн тоғынминча тееннер. Оларнаң танызып алғам. Олар пу аалда чуртабинчабыс тееннер. Анаң чоохтасханда, 2012 чылдаң сығара Харағай паарында чуртапчатханнарын пiлiп алғам. Александра Челтыгмашева паза Афанасий Домогашев ирепчi Харағай паарынзар Асхыс аймаанаң кӧс килгеннер.
– Минi пеер пиҷем хығырып алған. Ол мында чуртапча. Мин кинекпiн. Казанов аалда чуртаам. Ам пиҷем минi мында чуртапчатхан чiли пiчiкке кир саларға сағынча.
Харағай паарындағы садығ туразы неделяда ӱс кӱн тоғынҷаң, амды чуртағҷылар асхынахтаңар iкi ле кӱн тоғынча. Анда халас паза иң кирек ас-тамах садызып аларға чарир, – теен Александра Челтыгмашева.
Афанасий Домогашев Харағай паарынзар Индiркi Пазадаң кӧс килтiр. Халғанҷы тӧрт-пис чыл фермер Александр Сагалаковта тоғынча, малларын азырапча, суғарча, хазааларны арығлапча. Чайғыда малларны хадарча. Александр Сагалаков ӱр ниместең фермер хониин тӧстеен. Алында аның пос хонии полған.

Афанасий Домогашев паза Александра Челтыгмашева
Афанасий Никитичтең постарың мал тутчазар ба тiп сурғам.
– Ам мал тутпинчабыс. Мал полған, садыбысхабыс. Пластик кӧзенектерiн алыбысхабыс. Ам тударға сағынза даа, наа хазаалар пӱдiрерге кирек, – сағызынаң ӱлескен ирен.
Кӱлӱк сӧбіре
Тасхар чылығ паза айас кӱн турған, че аал аразында хайынчатхан кiзiлер кӧрiнминчеткен. Пiр тураның алнында ирен одың чарчатхан. Ырахтынох сизiнгем, хазың ағастарын чарчатханын. Хазың – чылығ чахсы пирчеткен ағас, пес одыныбысса, аның кӧйчеткенiнiң тыҷырапчатханын истерге хынчам, аның ызының чызы даа кӧңнiме кiрче. Ирензер чағын пастырғам, танызып, чоохтасчам, че ол минi испееҷiк полчатханға тӧӧй пiлдiрген. Хайди полза чоохтаcхан, ады Андрей полтыр. Позы Алтай аймаандағы Аршаннар аалдаң арғызынзар ааллап килтiр. Мында, оңдай полғанда, одың чарарға чалланыбыстыр.
Чоох килiспеенде, аннаң андар чол тутхам. Пiр тура хыринда уғаа хазыр адай мағаа чабалланып ӱрген. Адай ӱрчеткенiне тура ээзi сыға салған. Ол Юрий Боргояков полған.
– Мин сағам маң чохтанчам, малларда хайынчам. Хонғаным сағам ибде, аннаң чоохтазып алыңар, – теен ирен, позы турадаң оортах парча.

Юрий паза Нэля Боргояков ирепчі
Мин аннаң чарасхам, хонғанынаң хайди чоохтазып аларға чарир сурғам. Ол сым на пастырған, мин, тiзең, оңар полбин, соонҷа парыбохчам. Хыйыстыра турчатхан наа туразар минi ӱдес салған, туразар кiрiп, хонғанынаң таныстырған. Ол Нэля Боргоякова полған. Хайди чоохтаан ипчi, хости турчатхан туралар оларни полтыр, наа туразар кӧзiбiзiп, ӱзiнҷi чылы хыстапчалар. Тураны iҷе капиталының ахчазына турғысханнар, прай тураны пӱдiрерiне читпеен, аннаңар ирепчее асхынах нимес ахча хозарға килiскен.
– Пiстің улуғ тура пӱдiрiп аларыбыс килген, аның улии – 125 квадраттығ метр. Пiстiң тӧрт пала, прайзы даа улуғлар. Иң улии Николай, ағаа 23 час тол парған. Ол cӧбіреліг, Таштыпта чуртапча. Ипчiзi Екатерина часхызын пала таап алар, пiстi хонғанымнаң аға-ууҷа ит саларлар. Анзын чидiкпин сағыпчабыс. (Кӱлiмзiрепче. – Авт.) Iкiнҷi оолғыбыс Андрей, 20 частығ. Ол кӱскӱзiн армияа чӧрiбiскен, Москва алтында служба иртче. УРАЛ-ның водительi полча. Андрей Таштыптағы 16 № профессиональнай училищеде трактористке ӱгренiп алған, техниканаң чахсы чӧрче паза аны тыхтап полча. Аның ниикке чӧрҷең машиназы турча, пабазы чӧрерге ынабинча, оолғым, килiп, чӧрер тiпче. Ӱзiнҷiзі хыс, Айсли, пу чағында 18 час толдырар. Ол Таштыптағы 16 № ПУ-ның студентi полча, спортнаң айғасча. Аның аттестады чахсы, ПУ-ны тоозыбысса, ӱгредиин узарадарға сағынча. Тынағ кӱннерде сыбыра ибзер кил парча. Кiчии Елизар 13 час толдыр салған, Пыдырахтағы школада читiнҷi класста ӱгренче. Кӱреснең айғасхан, сағам тастабысхан, пабазына иб аразында хайынарға полысча, – чоохтаан Нэля Боргоякова.
Юрий паза Нэля Боргояковтар маллар тутчалар. Пос тракторы паза от тоғынҷаң тирiглерi пар. Чонға социальнай хабазығ пирҷең устаныссар айланып, социальнай чӧптезiг идiп, тракторға тырбос алып алғаннар. Аал чуртағҷылары таниинаң, ирепчi кӱстенҷiк паза палаларын турыстығ ӧскірче. Хайди чарытхан Нэля Боргоякова, амғы туста палаларға, чуртастарын пастапчатса, хабас пирерге кирек. Аннаңар олар маллар тудып айғасчалар, пасха оңдай аал чуртағҷыларының чоғыл. Часхызын сосхаҷахтар алып ӧскiрчелер, хыстатпинчалар. Iдӧк таңахтар алып ӧскiрчелер, хысхызына итке соғыбысчалар. Сӧбiреде маллар тудып айғазар сағыс Андрей оолғының пар, аннаңар ол килгенҷе малларны хызырбасха сағынчалар. Ол, пос хониинаң айғазып, аны тилiдерге пӧгiн тутча .
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Оксана Челтыгмашева, Наталья Тюкпеева
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде