Полған на кӧстег паза кӧзідіг – хайығда
19.12.2024
Хабарлар
Хакасияда халғанҷы чылларда пӱдіріг кирее чахсы салтарлар кӧзітче
Тиліс чолынҷа. Хакасияның тиксі чуртас-экономика тилізі тилекейнің, хазнабыстың политиказынаң, экономика хайызығларынаң паза орындағы пос устанызының ӧткінінең пик палғалыстығ
Инвестициялар тартарынҷа артыхтар санында
Полған на регионның толдырығлығ ӱлгӱ органнары чуртас-экономика тилізінің ӧӧн кӧзідіглерін тӧреміл хайығда тутчалар. Пілдістіг, пастыхтар ідӧк алызығларның сылтағларын, палғалыстарын іле кӧрерге киректер. Анзы таңдағызын сын оңдайнаң паалирға полысча.
Хакасияның правительствозы ідӧк пу кирексіністерні толдырча. Пірдең, ол искіріг азых паза республиканың толдырығлығ органының порталында хайраллалча. Іди порталда пӱӱнгі кӱнге 2024 чылның 1 чарызына искіріг пирілче. Чӧпсіністіг кӧзідіглер асхынах. Тиксі сығарыс промышленнозын алза, 2023 чылның тоғыс айына сығарыс алындағы чылдағызынаң 3,9 %-ке пӧзік полған полза, 2024 чылда кӱрген-ӱртӱн айларында сығарыс 5%-ке тӧбін. Сибирьдегі федеральнай округта пуох тусха промышленность сығарызының индексі 101,2%-ке тиңнелче, Россияда – 104,4%-ке.
Алынҷа кӧстеглерні алза, 2023 чылның тоғыс айы аразына, алындағы чылнаң тиңнестірзе, чир-чайаан ис-пайын анирынҷа сығарыс 93%-ке тиңнелген полза, пӱӱл ол кӧзідіг 93,5%-ке тиңнелче, Сибирьде – 99%, Россияда – 99,4%. Олох туста пу кӧстегҷе Хакасия СФО регионнары аразында алтынҷы орында турча, Россияда – 59-ҷы.
Хакасияда ниме-нооны тимнепчеткен сығарыс 2023 чылның тоғыс айы аразына чахсы салтар кӧзіткен: алындағы чылның кӧзідиинің 105,9%-і. Пӱӱл олох тусха сығарыс 5,2%-ке тӧбін пол парған. Олох тусха Сибирьдегі федеральнай округтың кӧзідии – 102,5%, Россияда – 107,9%.
Чарытхы, газ паза оор читірері, киинің кондиционер иртірері кӧстегҷе ирткен чылның тоғыс айы кӧзідии, 2022 чылның олох кӧзідиинең тиңнестірзе, 120,5% полған полза, пӱӱл – 98,4%. СФО-да – 104,1%, Россияда – 103,2%.
Суғ читірерінҷе, суғ сығарарынҷа, сӧп-сапты чыырынҷа паза чох идерінҷе, оолығ ниме-нооны чох идерінҷе тоғыс кӧстеенҷе 2023 чылда кӱрген-ӱртӱн айларында, алындағы чылнаң тиңнестірзе, 109,7% полған полза, пӱӱл ол 78,4%-ке тиңнелче. СФО-да – 98,5%, Россияда – 100,7%.
Аал хонииның кӧзідіглері хандых айына читіре ле пирілчелер. 2023 чылда ол тусха сығарыс 93,7 %-ке тиңнелген полза, пӱӱл – 98,2%. Сибирьде – 97,6%, Россияда – 100,9%. Таныхтирға кирек, пістің республика пу кӧзідіглерҷе Сибирьдегі регионнар аразында пизінҷі орында турча, Россияда – 56-ҷы.
Ӧӧн капиталға инвестициялар ирткен чылдағызынаң чахсы кирілген. Кӧзідіг ідӧк чарым чыл аразына алылған. Іди 2023 чылның чарым чылы аразына ӧӧн капиталға инвестициялар, 2022 чылның олох тузынаң тиңнестірзе, пір процентке кӧп тартылған полза, пӱӱл 2023 чылдағызынаң 37,2%-ке кӧп. Сибирьде ол кӧзідіг 112,5%-ке тиңнелче, Россияда – 110,9%-ке. Ахча синін кӧрзе, 2023 чылның пастағы алты айында ӧӧн капиталға 21,9 миллиард салковай тартылған, пӱӱл – 33,3 миллиард салковай. Таныхтирға кирек, пу кӧзідігҷе Хакасия СФО-да тӧртінҷі орында турча, Россияда – 10-ҷы.
Кибірли чахсы салтарларны пӱдіріг кирее кӧзітче. 2023 чылда тоғыс ай аразына толдырылған тоғыстар сині 2022 чылның олох тузынаң 3,9%-ке тӧбін полған, пӱӱл ирткен чылдағызынаң 5,9%-ке пӧзік. СФО-да паза тиксі хазнада пу кӧстегҷе ӧзіс 2,5%-ке тиңнелче. Пу кӧзідігҷе Хакасия СФО-да пизінҷізі полча, Россияда – 34-ҷізі.
Сан пирісте туралар пӱдірии алынҷа алылча. 2023 чылның тоғыс айы аразына туралар алындағы чылдағы олох тустағызынаң 4,3%-ке тӧбін пӱдірілген. Пӱӱл пастағы тоғыс ай аразына ирткен чылдағызынаң 24,2%-ке кӧп. Сибирьде – 4,1%-ке кӧп, Россияда – 1,8%-ке кӧп. Квадраттығ метрлернең алза, 2023 чылда тоғыс ай аразына 263,3 муң квадраттығ метр чурт тимге сығарылған, 2024 чылның олох тузында – 326,9 муң квадраттығ метр. Хакасия СФО-да ӱзінҷі орында турча, Россияда – 16-ҷы.
Розница садии айланызы 2023 чылда ӧскен. Ол 2022 чылның тоғыс айынаң 11,4%-ке пӧзік полған, пӱӱл, тізең, ирткен чылдағы ӧзіс узарадылған, че сала тӧбін синде: ирткен чылдағызынаң 7,6%-ке пӧзік. СФО-да – 10,3%-ке пӧзік, Россияда – 7,8%-ке.
Чуртағҷыларға ахчаа читірілген полызығлар сині 2023 чылда 2022 чылдағызынаң 4,2%-ке кӧп полған полза, пӱӱл 2,3%-ке асхынах. СФО-да – 2,7%-ке кӧп, Россияда – 3,5%-ке кӧп.
Чылдаң чылға чонны азырапчатхан предприятиелер айланыстарын хосча. Іди Хакасияда 2023 чылның тоғыс айы аразына айланыс сині 7,8%-ке ӧс парған, 2022 чылның олох тузынаң тиңнестірзе, пӱӱл – 3,2%-ке, 2023 чылның олох тузынаң тиңнестірзе. Сибирьде паза Россияда чонны азырапчатхан предприятиелернің айланызы ідӧк ӧсче – 9,1%-ке паза 8,4%-ке.
Хайди ниме-ноо паазы алысча? 2023 чылда 1 чарысха паалар индексі 105,3% полған, 2022 чылның улуғ хырлазынаң тиңестірзе. Пӱӱл олох тусха паза 2023 чылның улуғ хырлас айындағы пааларнаң тиңнестірзе – 4,7%-ке. Сибирьде паза Россияда индекс сала пӧзік: 105,5% паза 105,8%.
Пу оой нимес туста чал ахчазынаң ниме полча? 2023 чылның кӱрген-орғах айларында ортымах чал ахчазы 58 763,1 салковайға тиңнелген (алындағы чылдағызының сині – 113,5%), пӱӱл олох тус аразының ортымах чал ахчазы – 67798,9 салковай (ирткен чылдағызының сині – 115,3%). СФО-да – 73859 салковай (117,6%), Россияда – 83629 салковай (118,1%). Сынында пуох туста тӧлелген чал ахчазының алысхан сині: 2023 чылда – 108,9%, 2024 чылда – 105,3%. СФО-да – 108%, Россияда – 109,1%.
Пір кізее ортымахти килісчеткен парыстар сині. 2023 чылның пастағы чарым чылында Хакасияда ол 32632,1 салковайға тиңнелген алай алындағы чылдағызынаң 12,9%-ке пӧзік. Пу чылның пастағы чарым чылының сині – 37383,4 салковай алай алындағы чылның олох тузындағызынаң 14,6%-ке пӧзік. Сибирьдегі федеральнай округта пір кізее ортымахти килісчеткен парыстар сині 45294 салковайға тиңнелче, алындағы чылдағызынаң 17,5%-ке пӧзік, Россияда – 55295 салковай алай 16,25-ке пӧзік.
2023 чылның 1 чарызына Хакасияда тоғыс чохтар сині 0,9%-ке тиңнелген полза, пӱӱл – 0,6% (тоғысха кӱс чуртағҷылар санынаң). СФО-да – 0,6%, Россияда – 0,4%. Андағ оңдайнаң пу кӧзідігҷе Хакасия Сибирьдегі регионнар аразында пастағы орында турча, Россияда – iкiнҷі.
Паза пір кӧзідіг – чуртағҷылар саны хызырылчатханы. 2023 чылның кӱрген-ӱртӱн айларына 1000 кізее 3,7 кізі хызырыл парған. Пу кӧзідігҷе Хакасия СФО-да пизiнҷі орында турча, Россияда – 33-ҷі.
Город-аймахтарның артыхтары
Хакасия правительствозы иң артых тоғынчатхан город-аймах пастарына хабазарға кӱстенче. Ӧзенге иң пастағызын муниципальнай пӱдістің чуртас-экономика тилізінің ӧӧн кӧзідіглері санға алылча. Аннаң пасха чуртағҷылар аразында чыл ибіре сурастырығ иртірілче. Аның полызиинаң республиканың устағ-пастаа чуртағҷыларның орындағы пос устаныстың устағҷыларының тоғызына чӧпсінчеткенін піліп аларға кӱстенче. Ӧӧн хайығ город-аалларда транспорт полызығлары хайди читірілчеткеніне, чоллар хайдағ синде тудылчатханына, ЖКХ полызығларының читірілчеткен cиніне, кӧп квартиралығ тураларнаң устапчатхан компанияларның тоғызына хайығ айландырылча. Сурастырығда аралазарға сағынчатханнар аны Хакасия правительствозының порталында (r-19.rғ) ӧӧн страницазында таап алар. Пӧлік «Оценка эффективности органов местного самоуправления» адалча. Сурастырығ 2024 чылның 31 улуғ хырлазына теере апарылча.
Таныхтирға кирек, пу сурастырығда город-аймахтарның 18 час толдыр салған чуртағҷыларының 7-10% аралазарға кирек. 2023 чылда тиксі республикадаң 27130 кізі араласхан, ол санда иң асхынах кізі Боград аймаанаң – 468 кізі, иң кӧп – 6029 кізі – Харатас городтаң. Чуртағҷыларның орындағы пос устаныс тоғызына чӧпcінчеткенінҷе мындағ салтарлар киліс парған. Городтар аразында пастағы орында – харатастағылар – 6029 чуртағҷының 93,2%-і, iкiнҷі орында – абазадағылар – 1021 чуртағҷының 77,5%-і, ӱзінҷі орында – сорығдағылар – 845 кізінің 68,6%-і, тӧртiнҷі орында – ағбандағылар – 5759 кізінің 60,6%-і паза пизiнҷі орында – саяногорсктағылар – 4234 кізінің 53,7%-і. Аймахтар аразында мындағ изеріс киліс парған:
– Шира аймаа (1470 кізінің 97,5%);
– Ағбан пилтірі аймаа (2969 кізінің 91,1%);
– Алтай аймаа (1040 кізінің 84,1%);
– Орджоникидзе аймаа (583 кізінің 65,2%);
– Таштып аймаа (736 кізінің 64%);
– Асхыс аймаа (1003 кізінің 61,9%);
– Пии аймаа (973 кізінің 49,2%);
– Боград аймаа (468 кізінің 39,3%).
Сурастырығ араласчыларының 73,3%-і орындағы пос устаныс тоғызына чӧпсінче.
2018 чылнаң тиңнестірзе, сурастырығда тиксі 1483 чуртағҷы араласхан, город пастарының тоғызына чӧпсінгеннер абазадағылар (68,6%), сорығдағылар (66,3%), Пии аймаандағылар (62,3%), Алтай аймаандағылар (57,9%), Таштып аймаандағылар (55,4%), Шира аймаандағылар (55%), Ағбан пилтірі аймаандағылар (52,2%) паза ағбандағылар (51,7%). Чуртағҷыларның город-аймах пастарының тоғызына иң тӧбін синде чӧпсінчеткені таныхталған мындағ муниципальнай пӱдістерде: Асхыс аймаанда (41,8%), Орджоникидзе аймаанда (38,9%), Саяногорскта (37,6%), Боград аймаанда (28,4%) паза Харатаста (23,3%). Республикаҷа ортын кӧзідіг – 49,3%. Таныхтирға кирек, 2018 чылдаң пасти 2023 чылға теере хай пірее город-аймахтар пастары алыс парғаннар.
Сурастырығда чуртағҷылар транспорт чӧрізіне чӧпсінчеткенін читіргеннер. 2023 чылның тоғыс салтарларынҷа иң пӧзік чӧпсіністі кӧртіскеннер харатастағылар (83,7%), Ағбан пилтірі аймаандағылар (83,4%), сорығдағылар (66,7%). Ағбандағылар (53,2%), абазадағылар (52,6%) паза Шира аймаандағылар (51,4%), ідӧк Алтай аймаандағылар (48,4%), саяногорсктағылар (45,5%) ортын синні кӧзіткеннер. Иң тӧбін чӧпсініс таныхталған Асхыс аймаанда (35,6%), Таштып аймаанда (33,1%), Пии аймаанда (32,1%), Орджоникидзе аймаанда (29,2%) паза Боград аймаанда (22,5%). Республикаҷа ортын кӧзідіг – 59,2%, 2018 чылда ол 43%-ке ле тиңнелген.
Чоллар хайдағ синде тудылчатханына иң не кӧп чуртағҷы чӧпсінче: Харатаста (91,2%), Ағбан пилтірі аймаанда (81,1%), Шира аймаанда (74,1%), Алтай аймаанда (57,3%), Сорығда (57%), Абазада (56,2%). Ағбандағыларның 48,7 %-і ле чолларға чӧпсінче. Саяногорск городтың паза Асхыс, Боград, Орджоникидзе, Пии паза Таштып аймахтарында чолларға чӧпсінчеткеннернің сині 21,9 – 36%-ке тиңнелче. Республикаҷа ортын кӧзідіг – 58,8%. 2018 чылда ол 32,2%-ке ле тиңнелген. Ӧзіс пар.
Чурт-коммунальнай хоных полызығлары хаҷан даа иң ағырсымнығлар санында полған. 2023 чыл салтарларынҷа Сорығ (95,9%), Харатас (93,8%) паза Саяногорск (75%) чуртағҷылары ЖКХ полызығларына чӧпсінгеннер. Абазадағыларның паза ағбандағыларның кӧбізі ідӧк ЖКХ полызығларына чӧпсінче: 70,2% паза 72,1%. Аймахтар аразында иң пӧзік кӧзідіг Ағбан пилтірі (73%) паза Шира (53,4%) аймахтарында таныхталған, пасхазының чӧпсінчеткеннер сині 31,2 – 48,3% тиңелген. Хакасияҷа ортын син – 60,8%. 2018 чылда ол кӧзідіг 55,6%-ке тиңнелген.
Пу сурастырығ чыл сай иртірілчеткені паза аны иртчеткен чуртағҷылар саны чылдаң чылға хозылчатханы позының салтарларын пирче. Республика устағ-пастааның паза орындағы пос устаныстың тоғызы саннарда іле кӧрінче. Андағ оңдайнаң, сурастырығда аралазып, чуртағҷыларның сағыс-кӧрістерін читірер оңдай пар, орындағы пос устаныстың – читпестерге хайығ саларға, республиканың толдырығлығ ӱлгӱзінің – иң тӧбін синніг кӧстеглерге хабазығны ӧскірерге.
Сом интернеттең
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылған)
Автор :
Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
