Чон пазох хыйалланарға хынминча
29.11.2024
Хабарлар
Сағыссырас. Алтын алай кiзi хазии? Ахча алай арығ чир-чайаан? Мына пу сурығлар сағыссыратча Пазадағы чуртағҷыларны паза алтын анирға сағынчатхан организацияны
Пу неделяда Асхыс аймаандағы Чоғархы Паза аалдағы клубта чон тығырама полған. Андар Паза аал чӧбiне кiрчеткен прай ааллардағы чуртағҷылар чыылысханнар. Асхыстағылар даа чиде тӱскеннер. Чыылығның ӧӧн сурии – алтын анирға сағынчатхан организацияа аал хыринда iстезiг тоғыстарын апарарға чаратпасха. Хызылчардағы организация Роснедрдең 2019 чылдох Чоғархы Паза аалдаң iкi километр оортах, алтын пар ба, чох па iстезiглер апарарға лицензияны алып алтырлар. Аалдағылар, тiзең, аннаңар ӱр ниместе ле пiлiп алғаннар. Iстезiгнең «Спецэнерго» ООО айғазарға тимненче.
Пазадағылар, пiлдiстiг, тоғырлар. Кем зе мындағ хонҷыхха ӧрiнер? Паза суу Асхыс суғзар кiрче. Аннаңар, Паза ӱстӱнде алтын анып сыхсалар, пазадағылар ла нимес, алтында орныхчатхан ааллар прайзы хыйалланарлар. Аннаңар, чыылығ пасталыбысханда, орындағылар алтын анирға сағынчатханнарға сiрер анда, ӱстӱнде, ай-пораан тӱзерзер, пiс, тiзең, мында, алтында, хыйалланарбыс тiп хомзыныстарын чазырбааннар.
Аалдағыларны истерге паза постарының сағыс-кӧрiстерiн искiрерге Асхыс аймаа пазы Абрек Челтыгмашев, Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозының чир-чайаан ис-пайы департаментiнiң устағҷызы Евгений Каппес, Пирiкчулдағы лесничествоның устағҷызы Владимир Алексеев паза «Спецэнерго» компанияның ӧӧн геологы Олег Марчук килгеннер. Таныхтирға кирек, халғанҷызының ӧӧн пӧгiнi чуртағҷыларны истiп алары паза пастыхтарына читiр пирерi полған, неке. Хара кӧгенектiг, пӧзiк сыннығ ирен чыылығ тооза, тапсабин, хараан тӱзiрiп, сым одыр салған.
Пiлдiстiг, Паза чирiнде алтын анирынҷа iстезiг тоғыстарынаң орындағылар тоғыр полғаннар. Ӱлгӱнiң сағызы хайдағ? Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозының чир-чайаан ис-пайы департаментiнiң устағҷызы Евгений Каппестiң чооғынаң, iстезiг соонаң, Паза чирiнде алтын анирға килiссе, иң пастап тоғыстар чир-чайаанға хайди теелерiн пiлiп аларға кирек. Аны хайди даа орындағы чуртағҷыларға, мындағох чыылығ иртiрiп, чарыт пирерге киректелче. Iдӧк пазадағылар пiлзiннер суғ хайди алызар алай ол суға теелбес пе, ағастар узурылар ба, чох па. Соонаң, тiзең, «Спецэнерго» ООО суғзар пiр дее ниме тӧкпеенiн сыныхтап ла турарға кирек. Ол тоғысты сыбыра апарарға.
Пирiкчулдағы лесничествоның устағҷызы Владимир Алексеев алтын анирынаңар пiр дее пiчiкте хол салылбаан тiп чонны амыратхан. Че хайдағ даа чирнiң ээзi – ол хазна. Халғанҷы сӧс анда полар тiп хосхан. Аның сӧстерiне Асхыс аймаа пазы Абрек Челтыгмашев хоза чоохтанған: «Хазнаа алтын кирек. Алтын – ол ахча. Ол хаҷан даа кирексiнiсте, улам мындағ туста...»
Чыылығда пазадағылар алтын анирынҷа iстезiг тоғыстарын апарарға чаратпас пiчiкте хол салғаннар. Олар алтын аныпчатхан организация хайди тоғынчатханын чахсы оңарчалар нооза. Хаҷан-да пу чир хыринда «Золотая звезда» алтын аныпчатхан организация тоғызын апарған. Олар хайынған соонаң суғҷа ӧлiг палыхтар ахханнар, аңнар тайғада ӧлгеннер, чуртағҷыларда хорғыстығ ағырығлар сығысхан. Аны чахсы оңарча имҷi Арнольд Бабаев. Ол 40 чыл азыра имнег киреенде iстен салған.
– 2000 чыллар пасталыбысханда, алтын аныпчатхан орында саай пол парған. Андағы цианистый калий Паза суунҷа аххан. Тайғадағы аң-хус, суғдағы палыхтар прайзы ӧлглееннер. Мында андағох ниме пол парза, чон хайди полар? Цианистый калий чонның малын прай хырар. Ол чирге сиип парар. От, ағас ӧспес. Мында айда ла чiли чуртирбыс. Хуруғ полар.
Нинҷе чыл олар мында хайынарлар. Олар тоғыстарын тоосханҷа, аалдағылар мыннаң кӧс парыбызарлар. Кирек чоғыл мында iстезiг тоғыстарын апарарға! Аны 40 – 50 чыллардох прай iстес салғаннар. Ученайлар прай тайғаны кизе-тоғыр iстес салғаннар. Тапханнар ба олар анда пiрее ниме алай чох па, пасхазы чоғыл. Че чирнi хазарға, ай-пораан поларға чарабас! Чир – ол иң аарлығ ис-пай. Аның ӱчӱн чаалар полча, хан урылча. Алтын анирға кiрiбiсселер, пiс мында чаа даа чох чир чох халарбыс. Iди пiс тӧреен чирiбiстi чiдiр саларбыс, – сағызын искiрген Пазаның улуғ частығ чуртағҷызы Арнольд Бабаев.
Аның сӧстерiнең Хакасияның Ӧӧркi Чӧп депутады, экологияҷа, чир ис-пайынҷа комитет араласчызы Александр Миягашев чарасхан.
– Мин Арнольд Сергеевичтiң cӧcтерiнең прай чарасчам. Пiстiң пасха кiчiг чир-суубыс чоғыл. Пiс пасха чирзер кӧспеспiс. Позыбыстың чирiн арачылирға кирекпiс. Мин алтын анирынаң тоғырбын. Ноғадаңар? Пiс прайзыбыс пiлчебiс, хайдағ ӱрег олар чир-чайаанға ағылчалар, хайдағ чир постарының соонаң артысчалар. Кӧзiдiмге, Орджоникидзе аймаанда алтын аныпчатханнар суғны хайди кiрлепчелер. Мында андағох ниме пол парарға айабас, – теен Александр Николаевич.
Я, талазығ чоғыл, алтын – ол ахча. Ахча хазна чуртағҷыларының прай социальнай сурығларын пӧкче. Халғанҷы нинҷе-де чыл, тiзең, пасха даа кӧп сурығны пӧгерге полысча.
Кiзi хазии, чуртазы, тiзең, iдӧк iкiнҷi орында нимес. Хазых чуртас – ол арығ чир-чайаан, суғ, кии. Ол таңдағы тӧлнiң хазии. Алтын аныпчатханнар пу чирде хас-хаҷаннаң чуртапчатхан чонның салыл парған чуртас оңдайларын сайбабазыннар, чонға ӱрег ағылбазыннар.
Чыылығда тимнелген пiчiк, тiзең, кирек органнарҷа тарадылар, аның салтарын пазадағылар соонаң пiлiп аларлар. Пу сурығны «Хакас чирi» газета хайығда тудар.
Сом интернеттең
Автор :
Оксана Котюбеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
