Толдыразынаң чуртир оңдай
29.11.2024
Хабарлар
Имҷi-эпидемиолог Лариса Топоева
1 улуғ хырласта – СПИД-таң тоғыр кӱресчең кӱн. Ол чоннар аразындағы танығлығ паза тузалығ ӱлӱкӱннернiң пiрсi полча. Аның пӧгiнi – чир ӱстӱндегi чонға ағырығдаңар чарыдарға, аның тарапчатханынаңар, тохтадар паза имненҷең оңдайлардаңар искiрерге
Лариса Борисовна Топоева республиканың СПИД-таң тоғыр кӱресчең паза профилактика кiнiнде 10 чыл имҷi-эпидемиолог полып iстен парир. Ол, Иркутсктағы имҷiлер институдын тоозып, Хакасияның эпидемиология паза гигиена кiнiнде тоғызын пастаан. Хығырығҷыларға, чуғынҷах ағырығдаңар чарыдып, ағырығ улғаат парбазын тiп, хайди орта тудынарынаңар чарытча.
– ВИЧ паза СПИД хайдағ ағырығлар полчалар?
– ВИЧ чуғынҷах ағырығ – тӧремiл инфекциялығ ағырығ, кiзiдегi иммунодефицит вирузынаң палғалыстығ. Кiзiнің, аннаң илееде тус ағырып, иммуннай системазы сайбалча, аның сылтаанда ол кiзi чуртазына хорғыс ағылчатхан СПИД ағырыға айлан парча. Кiзiнiң идi-ханында инфекциялар чуртас тооза полча, олар чох полбинчалар. Ӧнетiн имнер полызиинаң ВИЧ чуғынҷағы тарабинча, имнер чох, тiзең, улғаатча, кiзiнiң идi ағырығларға тоғырлан полбинча, анзы «Синдром приобретённого иммунодефицита» тiп адалча.
Пiстiң имнег кiнiнде полған на кiзее иммунитеттi чахсыландырыбызарға алынҷа имненҷең оңдай кӧрiлче. Ол имнер полызиинаң чуғынҷахтығ кiзiнiң иммунитет клеткалары кӧдiрiлче, аның ӱчӱн ол асхынах ағырча. Кiзi имненминчетсе, ағырыға пастырыбысча. Ӧӧнiнде вирус чуғынҷағына, грибоктығ чуғынҷахха алай бактерия чуғынҷағына хозылып, кiзi уламох тың ағырча. Анзы иң удаа туберкулёз, пневмония, теер алай онкология ағырығларына ағылча.
– Лариса Борисовна, ВИЧ чуғынҷахтығларны олаңай, сыныхтағлар чох, кӧре ле пiлiп аларға чарир ба?
– Кӧре ле кiзiде ВИЧ чуғынҷах ағырығ пар алай чоғыл пiл полбассың. Кiзiде инфекция пар полчатханы кӧрiнминче, аннаңар ағырчатханнарның кӧбiзi хазых ла кiзi чiли чӧрче. ВИЧ-тың пiлдiрiглерi олаңай ағырығни осхас. Кӧзiдiмге, ағырыбысса, пiрее 2-3 ай пазынаң кiзiнiң идiнде сiмiскелер сығыс килче, ит-сӧӧк сыстас сыхча, кiзi идi iзiпче, пiрееде лимфоузеллер сiс парча. Андағ пiлдiрiглернi сизiнзе, кӧбiзi кискектепче алай хайдағ-да чииске аллергия полыбысхан тiп сағын салча. Ағаа хоза, андағ пiлдiрiглер ирт парза, олардаңар ундудыбысчалар. Ол, тiзең, ВИЧ-тың пасталчатханы поларға айабас. Ол туста ағырығ улғаатча. Андада ағырығны iлезiне сығарарға киректелче. Ағырығны ирте таап алза, кiзiнiң чуртазына чахсы полар. Аны таап аларына ВИЧ чуғынҷахха ханны сыныхтабызарға киректелче.
– Кiзi, ағырыбысса, имҷiзер айланча. Ол ханны сыныхтирға ысча. Прайзын ВИЧ чуғынҷахха сыныхтапчалар алай чох?
– Ипчiнiң паза иреннiң тӧзекте арачыланыс чох палғалыс пол парза, хайди даа сыныхтаныбызарға киректелче. Iдӧк пiстiң сыбыра диспансеризация иртче, анда чуғынҷахха сыныхтағ идiлче. Паза кiзiнi имнег туразынзар чатырчатсалар, хайди даа ол чуғынҷахха сыныхтапчалар.
– Пiстiң республикада ВИЧ чуғынҷах ағырығның ӧӧн тарапчатхан оңдайлары хайдағ?
– Iкi ӧӧн тарапчатхан оңдай: ипчiнiң паза иреннiң палғалызы, наркотиктернi инъекция оңдайынаң турғысчатханы. Мының алнында, хаҷан имнег тураларында пiр хатап тузаланҷаң шприцтер чох полған, ағырығны имнег туразында хаптыр салғаны таныхталҷаң. Амды, тiзең, андағ киректер полбинча. Iдӧк азах аар ипчi, пала таапчатса, ыңааҷаана чухтыр салчатханы таныхталча.
– Пӱӱнгi кӱнде Хакасияда ВИЧ чуғынҷах ағырығнаң нинҷе кiзi ағырча? Пӱӱл нинҷе ағырчатхан кiзi iлезiне сығысхан?
– Тиксi республикада ВИЧ чуғынҷах ағырығнаң ағырчатханнарның саны 4081 кiзi, оларның аразында 14 часха читкелек 33 пала, 15 – 17 частығ саарбахтарның саны 23-ке тиңнелче.
Пӱӱл тоғыс ай аразына ВИЧ сыныхтағларының салтарларынҷа, 292 ағырчатхан кізі iлезiне сығысхан, оларның 191 кiзiзі ағырыға хати сыныхтанған. Хоза сыныхтағлар соонаң олар прайзы ағырча тiп iлезiне сығысхан, полғанына ла имненҷең оңдайлар кӧрiл парған. Пӱӱл ағырығны 102 ирен, 89 ипчi чухтырып алған. Хомзынысха, ағырығны iдӧк ыңааҷах чухтыр салған. Азах аар ипчi имнег туразында сыныхтанмаан, СПИД кiнiнде санға алылбаан, аннаңар имненмеен. Ипчi чуғынҷахтығ полчатханынаңар пiлбеен, аннаңар ыңааҷах ВИЧ чуғынҷахтығ тӧреен.
– Республиканың полған на муниципальнай пӱдiзiндегi имнег тураларында имҷi-инфекционист пар алай чох?
– Хомзынысха, имҷi-инфекционисттер чидiспинче. Пiстiң специалисттер Асхыстағы, Хубачардағы паза Ағбан, Харатас, Саяногорск городтардағы имнег тураларында пар. Пасха имнег учреждениелерiнде терапевттер, фельдшерлер алай медсестралар ВИЧ чуғынҷах ағырыға сыныхтағлар иртiрчелер паза киректелчеткен искiрiглернi ағырчатханнарға искiрчелер.
– ВИЧ чуғынҷах ағырығ табылған пациент сыныхтанмин паза имненмин полча ба?
– Я, полған на кiзiнiң имненмеске правозы пар. Пар закон, хайда полған на кiзее пiчiкте чарыда пазылча, хайдағ имнег полызиинаң ол тоғырланыс пасча. Андағ пациенттернең тоғыс апарары тохтадылбинча, пiс имненҷең оңдайлардаңар сыбыра искiрчебiс, имненерге чӧптепчебiс. Пiреезi имненерге тузында килче. Че полча iди, хаҷан ағырығ улғаат парча, пациенттiң ағырии аар оңдайнаң парча, ол кiзее имненерге орай полыбысча. Андағ киректер пол парбас ӱчӱн, пiстiң учреждениеде ӧнетiн имҷi-психолог тоғынча, хайзы пациенттернең чоохтасча, оларға чӧптер пирче. Пациентнең, хайзының чуғынҷах наа ла iлезiне сығысхан, хайди даа инфекционист паза психолог тоғынчалар. Iдӧк полған на пациент психологнаң тоғазып алар оңдайлығ.
– Лариса Борисовна, Сiрер ВИЧ чуғынҷахтығ чуртағҷыларға хайдағ чӧптер пирерҷiксер?
– Чуғынҷахнаң ағырчатхан кiзiлерге прайзына хайди тудынардаңар чарыда чоохталча, аннаңар ол чӧптерге тудынзыннар. Имненерге ундубасха паза тоғырланмасха. Ағырбинчатханнар хайығда тутсыннар – ВИЧ чуғынҷах ағырығ ырах нимес, ол сiрерге теелбинче тiп сағынмаңар. Аннаңар посты хайралланыңар паза чуғынҷахха сыныхтан турыңар. Ағырығны ирте iлезiне сығарза, чуртасты толдыразынаң чуртир оңдай полар.
Сом авторни
Автор :
Наталья Тюкпеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
