Пір чӧпке килгеннер: бюджет пастағы хығырығда алылған
29.11.2024
Хабарлар
Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужеков республика бюджедінеңер закон проектінең таныстырча
Ӧӧркі Чӧп сессиязы. Кічіг хырлас айының 27-ҷі кӱнінде Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧп депутаттары теестегі сессияа чыылысханнар
Фракцияларға сӧс
Сессияны Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол апарған. Сессия тоғызында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, республика правительствозы кізілері, аймах-пасха ведомстволар устағҷылары, муниципальнай город-аймахтарның пастары паза депутаттары араласханнар.
Сессия тоғызы пасталар алнында кибір хоостыра фракцияларға сӧс пирілген. Пастағызын чоох тутхан ЛДПР фракцияның устағҷызы Михаил Молчанов. Ол туризмге теелген, ӧӧнінде Россияда туризм налогы кирілгеніне. Аның таниинаң, чуртағҷылардаң Россияда тынанчатханы ӱчӱн налог чыырға кирек чоғыл. Ідӧк ол республиканың туризм инфраструктуразы уйан полғанына, Хакасия авиация учуғыстарына транзиттіг орын полбинчатханына хайығ салған. Чооғын тоозып, Хакасия пазы кадрларҷа махачы чарадығлар аларға хорыхча – спорт министрін амға теере тоғызынаң суурбаан – тіп таныхтаан. Паза республика устағҷызы фракцияларнаң тоғазығлар иртірбинчеткеніне хомзынған.
КПРФ фракциядаң депутат Григорий Назаренко чоох тутхан. Ол ноға-да тархынзар тирең кірібіскен, Совет Союзы тузында Хазна планы хайди чахсы тоғынғанынаңар ӱр чоох апарған. Пӱӱнгі кӱнде, тізең, «Арығ кии» программаа хорғыс парын таныхтаан (чарытхаа тарифтер алысчатханынаңар чоох, неке. – Авт.). Че ол сағызын читіре чоохтап полбаан, тузы ирт парғаннаңар, ағаа микрофонны ӱзірібіскеннер.
«Единая Россия» фракциядаң аграрнай политикаҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитет кнезі Алексей Дьяченко чоохтанған. Ол республиканың аал хонии пӱӱл хайдағ сидіксіністерге урунғанынаңар, наңмырлар ӱр чағаннаңар, тоңастығлар чідірілгенінеңер чоох апарған. Толдырығлығ ӱлгӱні аал хониина хабаспинчатханында пыролаан. Чооғын тоозып, депутаттарны республика бюджедінзер кирілчеткен тӱзедіглерге хабазарға хығырған – депутаттар ӧмезі тимнеен тӱзедіглер аал хонии ас-тамаа сығарызына хабазар пӧгіннең кирілтір.
Наа омбудсмен
Сессияның пастағы сурығлары санында Хакас Республикадағы кізі праволарынҷа уполномоченнайны должнозына турғызары полған. Хайди піс искіргебіс, Ӧӧркі Чӧп пӱӱл Хакасияның омбудсмені полчатхан Андрей Шулбаевтің кандидатуразына хабаспин салған. Аның орнына Ӧӧркі Чӧп аппарадының устағҷызы Светлана Могилинаның кандидатуразы сығарылған. Россия Федерациязындағы кізі праволарынҷа уполномоченнай Татьяна Москалькова аның кандидатуразынаң чарасхан. Пу сессияда депутаттар, ӱн пиріп, аны должнозына киргеннер. Ӱн пирістің салтарлары мындағ: ӱчӱн – 39, тоғыр – 0, тудыныбысхан – 2.
Салтарында Светлана Могилина, депутаттар алнында присяга пиріп, Хакас Республикадағы кізі праволарынҷа уполномоченнайның должнозына кірібіскен. Анаң Сергей Сокол кізі праволарынҷа уполномоченнай полып пис чыл тоғын салған Андрей Шулбаевке істенізі ӱчӱн Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің алғыстас пічиин читірген.
Город-аймахтарға наа дотация паза ӱзӱрлес
Сессияның тоғызы республиканың закон проекттерін ӱзӱріп пастирынаң узарадылған. Таныхтирға кирек, пу сессияда закон проекттерінің кӧбізі бюджетнең палғалыстығ полғаннар, аннаңар Хакасияның финанстар министрі Игорь Тугужековха трибуна кистінде иң не ӱр турарға киліскен.
Закон проекттерінің пірсі муниципальнай пӱдістерге наа кӧрімніг дотациялар кирілчеткенінеңер полған. Хайди чарытхан министр, 2025 чылдаң республикада муниципалитеттерге бюджеттерін оңдайлирына наа дотация кирері кӧрілче. Ол, федеральнай бюджеттең регионнарға пирілчеткен дотацияа тӧӧй, бюджетниктернің чал ахчазын кӧдіреріне паза пасха кӧстеглерге хорадығларның чардығын айландырарына пирілер. «Хакас Республикадағы бюджет процезінеңер паза бюджеттер аразындағы хайызығлардаңар» законзар ідӧк пасха алызығлар кирілген. Хакасияның финанстар министрі олар бюджетке хоза хорадығлар ағылбас тіп ізендірген. Салтарында тӱзедіглер кирчеткен закон проекті пастағы паза ікінҷі хығырығда алыл парған.
Пазағы закон проекті ӱзӱрлеснең палғалыстығ полған. Бюджет сидіктеңер, республика хорадығларын хызырарға киліcче. Іди 2025 чылда хайзы пособиелерге паза тӧлеглерге индексация иділбес. Игорь Тугужековтың чооғынаң, анзы республика бюджедіне килер чылда 91 миллион салковай ӱзӱрлеп аларға оңдай пирер.
Закон проектінҷе пазағы чылда индексация иділбес: хазна должностьтарында тоғынчатханнарның чал ахчазына, хазна должностьтарында тоғынғаннарның пенсиязына хоза тӧлелчеткен ахчаа; Н.Ф.Катановтың адынаң хазна премиязына; службазын апарчадып, чуртазын чідірген чааҷыларның, іcтіндегі киректер органнарының, хазнаның ӧрт ӱзірҷең службазының, толдырығлығ ӱлгӱнің пасха хазна органнары тоғынҷыларының сӧбірелеріне ай сай тӧлелчеткен пособиее; Хакас Республиканың ӧрт ӱзірҷең службазының ӧрттерні ӱзірерінде араласчатхан тоғынҷыларына ай сай тӧлелчеткен ахчаа.
Депутаттар пу закон проекттерін ідӧк пастағы паза ікінҷі хығырығда алыбысханнар.
Эксперименттіг налог режимі
Паза пір закон проекті 2025 чылдаң республикада ӧнетін налог режимін кирерінең палғалыстығ полған. Ол федеральнай кін тимнеен режим «налог саларының автоматизированнай нииктелген системазы» (АУСН) тіп адалча. Хайди чарытхан финанстар министрі, АУСН режимі сағам Москвада, Москва паза Калуга областьтарында, Татарстан Республикада эксперимент оңдайынаң тоғынча. Cыныхтағ иртірҷең тус 2022 – 2027 чыллар полча.
Ол ӧнетін налог режимінең парыстары чылда 60 миллион салковайдаң аспинчатхан паза тоғынҷыларының саны пистең кӧп полбинчатхан идінҷектер тузаланар оңдайлығлар. Олар налог тӧлир кӧрімні постары таллапчалар, ағаа хоза олар налог тӧлир кӧрімні чыл сай алыстыр поларлар.
АУСН-наң тузаланчатханнар налог декларациязын пир турарынаң позыдылчалар. Парыстарны паза хорадығларны саниры электроннай кабинетте апарылча.
– Субъекттер экспериментке килістіре регион законнарын алып хозылар оңдайлығлар, – таныхтаан Игорь Тугужеков. – Эксперимент тузалығ полчатханын паза санкциялар кирілчеткен амғы оңдайларда кічіг бизнеске хабазары киректелчеткенін санға алып, закон проектінең АУСН-ны Хакас Республикада 2025 чылның кӱрген айының 1-ғы кӱнінең кирерге чӧп пирілче.
Ӧӧркі Чӧп саринаң тоғырланыс чох полған, закон проекті ідӧк пӱкӱлее алыл парған.
Устағҷылар чоох тутханы
Килер 2025 чылға республика бюджедінеңер закон проектін ӱзӱріп пастир алнында, Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол депутаттар алнында улуғ нимес чоох тутханнар.
– Бюджетті алар алнында правительство паза Ӧӧркі Чӧп пірге улуғ тоғыс апарғаннар – чӧптезіглер, чыылығлар иртіргеннер – паза сурығларның кӧбізінҷе пір чӧпке килгеннер, – искірген Валентин Коновалов. – Іди піс килер чылда республиканың паза муниципалитеттернің бюрократическай, административнай аппараттарында тоғынчатханнарның санын пис процентке хызырыбызарға чӧптес салғабыс. Прай килістіре чарадығларны Ӧӧркі Чӧп чыл тоозылғанҷа алыбызар, анаң республика правительствозы паза муниципалитеттер 2025 чылда оларны толдырыбызарлар. Іди піс пӧгінчебіс.
Республика пазы бюджет пӱӱн хара тас паза алюминий отрасльларынаң ахча кірері хызырылғаны сылтаанда сидіксіністерге урунчатханын таныхтаан. Хакасия правительствозы, бюджетті оңдайлирына полызығ сурап, федеральнай кіннең ӧткін тоғынчатханын искірген. Президент чахии хоостыра республика пӱӱл 2,8 миллиард салковай хоза ахчалығ полызығ алып алған, 2025 чылға федеральнай бюджетте Хакасияа парысха налог хоостыра чідірчеткен ахчазын алыстырарына 1,9 миллиард салковай хоза дотация пирері салыл парған.
– Че президенттің, федеральнай кіннің паза Хакасия чуртағҷыларының киртінізіне турызар ӱчӱн, піcке сынға килістіре полчатхан бюджет аларға кирек, – айланған Валентин Коновалов депутаттарзар. – Популизмге кірбеске, парыстары чох полған хорадығларны ӧскірбеске. Хати таныхтирға сағынчам, піс Ӧӧркі Чӧптің устағ-пастаанаң таластығ сурығларҷа пір чӧпке килгебіс. Ізенчем, депутаттар оларға хабазарлар паза республикаа пу оой нимес туста піc прайзы хада Хакасия чуртағҷыларына туза ағылып тоғынарбыс.
Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол сарилар пір чӧпке килгенін киречілеен.
– Киҷее чӧптезігліг комиссияның чыылии орай иирге читіре парған, – искірген ол. – Ахча пастағы кирексіністерге дее читпинче. Піс чал ахчазына даа чадап чыып аларбыс, постың резервтерібіс чоғыл даа. Че бюджетті албин піс пол полбаспыс. Аннаңар ахчалығ ӧӧн документті аларында піс политикаа тартылбасха кирекпіс.
Бюджет парыстары паза хорадығлары
Хакасияның 2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға республика бюджедінең финанстар министрі Игорь Тугужеков таныстырған. Ол килер чылға бюджет, 2024 чылның бюджедіӧк чіли сидік экономика оңдайларында толдырыларын таныхтаан. Пос парыстары, иң не пурун организацияларның парызына налогча, планҷа кӧрілгеніне читіре кірбес тіп хорғыс пар.
Хакасия правительствозы федеральнай кіннең ӧткін тоғынған сылтаанда федеральнай бюджеттең республикаа 2025 чылда 6 миллиард 320 миллион салковайға кӧстегліг нимес полызығ пирілер тіп кӧрілче. Ол пӱӱлгізінең 1 миллиард 952 миллион салковайға кӧп.
– Таныхтирға сағынчам, Россияның финанстар министерствозы 2025 чылға хоза дотацияларны ӱлестіріп, ол полызығны организацияларның парызына налогча кірбеен ахчаа алыстырарға паза МРОТ алчатханнарның паза «указниктернің» чал ахчазын ӧскіреріне позыдарға хысча, хоза хорадығларға нимес, – депутаттарны сизіндіріп, чоохтанған министр.
Республиканың 2025 чылға бюджедінің саннары, тізең, мындағ:
парыстар – 48,2 миллиард салковай;
хорадығлар – 54,5 миллиард салковай;
дефицит – 6,3 миллиард салковай.
Бюджет кибірли социальнай кӧстегліг, хорадығларның 70%-і социальнай хабазыға, хазых хайраллирына, культураа, спортха паза национальнай проекттерні, хазна программаларын чуртасха киреріне позыдылар.
Парыстарның ӧӧн чардығы (90%) олох тӧрт кӧрімнең тӧстелче: организацияларның парызына налогтаң, НДФЛ-даң, акцизтердең паза организацияларның ис-пайына налогтаң.
Организацияларның парызына налогтаң кірер ахча бюджетте 16 миллиард 406 миллион салковай салыл парған. Че, хайди чарытхан министр, федеральнай бюджеттең дотация пирілер дотацияны санға алып, ол парыстарны 14 миллиард 454 миллион салковайға теере тӱзірібізерлер. НДФЛ налогынҷа 11 миллиард 581 миллион салковай кірері кӧрілче, акцизтерҷе – 6 миллиард 192 миллион салковай, организацияларның ис-пайына налогча – 2 миллиард 968 миллион салковай.
Ӧӧркі Чӧп депутаттары сессия тоғызы тузында
Депутаттар кирген тӱзедіглерҷе «Хакас тілін хайраллиры паза тилідері» хазна программазына ахча позыдары 4,5 миллион салковайға ӧcкірілген, А.М.Топановтың адынаң Хакас национальнай драма театрына тура пӱдіреріне проект-смета пічіктерiн тимниріне 50 миллион салковай позыдылған, мал тутчатхан паза ӱӱҷік тамаан ӧскірчеткен аалдағыларға техниказын чахсыландырарына паза адрестіг полызығ пиреріне 300 миллион салковай кӧрілген, ідӧк республиканың муниципальнай пӱдістерінің бюджеттері аразында 200 миллионҷа салковай хоза ӱлестірілген.
Ідӧк «ТВ Центр «Хакасия» ХР АУ-зына (РТС телеканал) ахча позыдары хызырылған. Таныхтирға кирек, Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол бюджетче ӱзӱрiглерде аны саңай чабызарға чӧпнең сыххан полған. Ам пу сурығҷа республика правительствозынаң пір чӧпке килген осхастар – РТС артызылған.
Мының соонаң депутаттар «Хакас Республиканың 2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға республика бюджедінеңер» закон проектін пастағы хығырығда алыбысханнар.
«Правительство чазы»
Сессияның халғанҷы сурии «правительство чазы» полған. Пу хати ол сӧп-сапха чарыдылған. Хакасия правительствозы хатығ коммунальнай сӧп-сапнаң тоғынар сферадағы сидіксіністерні пӧгерінҷе хайдағ тоғыс апарылчатханынаңар республика пазының орынҷызы Юрий Курлаев сан пиріс иткен.
Юрий Курлаев чооғын республикада сӧп-сапнаң тоғынҷаң комплекс ТКО полигонынаң хада тӧстелер тіп искірігнең пастаан. Ол пӱдірігнің пастағҷызы «Экопарк» АО (Хакасия правительствозы тӧстеен региондағы оператор) полча. Пір чылда 155 муң тонна сӧп-сапты таллирынаң, 54 муң тонна органиканы компостха айландырарынаң паза 160 муң тонна сӧп-сапты чир алтынзар чыып турарынаң айғазар завод Харатастағы тоғынчатхан ТКО полигоны хыринда пӱдірілер. Аны 2027 чылның кічіг хырлас айында тузаланысха кирерге пӧгінчелер.
Алынҷа чоох парған ікінҷі (Ағбан, Харатас, Сорығ, Ағбан пилтірі аймаа, Алтай паза Боград аймахтарының чардығы) паза пизінҷі (Абаза паза Таштып аймаа) зоналарда региондағы оператор полчатхан «Экопарк» АО-ның тоғызынаңар. Юрий Курлаевтің искіриинең, «Экопарк» АО сағам пасха пірігістернең чӧптезіглер идіп тоғынча: ікінҷі зонада – 17 мусоровоз, пизінҷі зонада – ӱс. Машиналар чидіспинчеткен сылтаанда «Экопарк» АО пос техниказын алча. Сағам пір ле машина алылтыр, 2028 чылға теере 24 машина алып аларға пӧгінчелер.
Пасха сидіксініс – контейнерлер чидіспинчеткені. Хакасия правительствозы ол сидіксініcті пӧгеріне Ағбанға 300 контейнер аларына 4,5 миллион салковай дотация пиртір. Аннаң пасха, муниципальнай пӱдістерге ТКО площадкаларын пӱдіреріне паза контейнерлер аларына чыл сай субсидиялар позыдылчаттыр.
Наа операторға тариф ӱр ниместе турғызыл парған. Ікінҷі зонадағы пір чуртағҷы сӧп-сап сығара тартылчатханы ӱчӱн айда 43,9 салковай тӧлир (полған 48,7 салковай – 10%-ке хызырылған), пизінҷі зонадағы пір чуртағҷы – 55 салковай (полған 49,78 салковай – 10%-ке ӧс парған).
Депутаттар саринаң Юрий Курлаевке сурығлар ідӧк ас нимес полған. Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол, наа оператор килгенінең дее сӧп-сапнаң сидіксініс пӧгілбинчеткенін таныхтап, правительствоны пос тоғызына нандырығлығ хайарға, региондағы операторнаң ӧткін тоғынарға хығырған.
Сомнар Илона Каковани
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
