Сергей Сокол: «Бюджет уғаа сидік, че аны аларға килізер»
22.11.2024
Хабарлар
Бюджетче ӱзӱрiглернi Хакасияның Ӧӧркi Чӧп кнезi Сергей Сокол апарған
Азых ӱзӱріглер. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінде республиканың 2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға бюджедінеңер закон проектінҷе ӱзӱріглер ирткен
Бюджетче ӱзӱріглерде Хакасия пазының орынҷылары, министрлер, Ӧӧркі Чӧп депутаттары, федеральнай органнарның, халых пірігістерінің кізілері паза муниципальнай пӱдістернің пастары, депутаттары араласханнар. Хакасия пазы Валентин Коновалов азых ӱзӱріглерде араласпаан. Чыылығны Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол апарған.
Пастағызын чоох тутхан республиканың экономика тилізі министрі Роман Ковтун. Ол Хакасияның 2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға чуртас-экономикаҷа тиліҷең прогнозынаң таныстырған. Роман Ковтун чооғын республиканың промышленнозы амғы туста хайдағ оңдайда полчатханын чарыдып пастаан.
Ӧӧнінде тастындағы сылтағларнаң (чоох парча санкциялардаңар) промышленность сығарызы тиліс чолын алыстырыбысхан. Хара тасты экспортха ызарға сидіксіністіг пол парғаны аны анирын тӱзірібіскен: 2024 чылның салтарларынҷа хара тас анир сферада сығарыс индексі 95 %-ке паалалған. Че министрнің таниинаң, республика правительствозы хара тасты регионнаң сығара тартар сурығнаң ӧткін айғасча. Іди «РЖД» ОАО-наң хоза чӧптезіг иділген сылтаанда хара тасты іскеркі саринзар экспортха ызары 4,8 миллион тоннадаң 6,5 миллион тоннаа теере ӧс парған. Аннаң пасха, 2025 чылға хара тасты 10 миллион тоннадаң ас нимес сығара тартардаңар, таарлағ тартарына тарифтерні ӧскірбестеңер, хара тас тартарында тӧбін коэффициенттернің тоғызын узарадардаңар «РЖД» ОАО-наң хоза чӧптезіг идерінҷе тоғыс узарадылчаттыр.
– Ізенчебіс, піс хара тасты тимір чолҷа ызарын оңдайлап аларбыс, – таныхтаан Хакасияның экономика тилізі министрі. – Паза 2025 чылдаң сығара чир алтындағы ис-пайны анирының чахсы кӧзідімнеріне сых килербіс – 101,4 процентке.
Тиксі, чағынғы чылларға республиканың промышленность сығарызының индексі чылда ортымахти 3 %-ке ӧзер тіп ухаанҷылапча Роман Ковтун.
Регионның ӧӧн отрасльларына хазна хабазии чылдаң чылға ӧскірілчеттір. 2021 чылда аның сині 13,7 миллион салковай полған полза, 2025 чылда ол 565 миллион салковай азыра полар.
Олох туста Хакасия, экономиказын алыстырып, сырьёнаң палғалыстығ поларынаң хыйа парыбызарға кӱстенче. Ол оңдайларның пірсі Хакас Республиканың 2030 чылға теере чуртас-экономика тилізінің пос алынҷа программазы полча. Хакасия правительствозы, Россияның экономика тилізі министерствозынаң хада тоғынып, ол программаның проектін тимнеп салтыр, ол пічік хазнаның правительство кнезі Михаил Мишустин хол салыбызарын на сахтапча осхас.
Хакасияның килер чылға бюджедінең финанстар министрі Игорь Тугужеков таныстырған. Хайди ол искірген, бюджет алындағы чыллардағы чіли социальнай кӧстегліг полар. Хорадығларның 70 %-і социальнай хабазыға, хазых хайраллирына, ӱгредіге, культураа, спортха, ідӧк нацпроекттерге паза хазна программаларына парар. 2025 чылның бюджедін пӱӱлгiӧк чіли экономикадағы сидік оңдайларда толдырарға килізер. Министрнің таниинаң, пос парыстары, иң не пурун организацияларның парызына налог, планда кӧрілгеніне читіре кірбес тіп хорғыс пар. Аннаңар республика правительствозына амох федеральнай кіннең хоза ахчалығ полызығ сурирға килісче.
– 2024 чылдағы тоғыстың салтарларынҷа Хакасияа федеральнай бюджеттең 2,8 миллиард салковай хоза ахчалығ полызығ пирілген, – искірген финанстар министрі Игорь Тугужеков. – Ол ахча пӱӱл организацияларның парызына налог ахчазы тӧбін кіргенінең палғалыстығ сидіксіністі чардыхти пӧгібізерге оңдай пирген.
2025 чылға паза пландағы 2026-2027 чылларға бюджет тӧстирінде федеральнай кіннең тоғыс узарадылған. Салтарында федеральнай бюджетте Хакасияа килер чылда 6 миллиард 320 миллион салковайға кӧстегліг нимес полызығ пирері кӧріл партыр. Ол ахча 2025 чылда парысха налог читіре кірбес тіп хорғысты сала тӧбін идер.
2025 чылға бюджеттің саннары, тізең, мындағ:
парыстар – 48 миллиард 246 миллион салковай;
хорадығлар – 54 миллиард 586 миллион салковай;
дефицит – 6 миллиард 340 миллион салковай.
Хакасияның финанстар министріне сурығлар ас нимес пирілген. Кӧзідімге, Хакасиядағы идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнай Василий Кудашкин бизнестегілерге олар толдыр салған хазна контракттарынҷа алымнар (кредиторка алымнары) хайди чабылар тіп сурған.
Игорь Тугужеков республикада кредиторка алымнары ӧсчеткенін чазырбаан.
– Кічіг хырлас айының 1-ғы кӱніне аның сині 6 миллиард салковайға чит парған. Оларның 3,6 миллиард салковайы – тузы ирт парған обязательстволар, – чарытхан министр. – Піс алымнарны кӧместең чаапчабыс, бюджеттің оңдайларына тӧстеніп. Пазағы чылзар ол алымнарнаң хада кірерге килізер. Иң не пурун 2024 чылдағы кредиторка алымнарын чабарбыс, соонаң – пасха хорадығларҷа.
Чыылығ араласчылары бюджет проектiн ситкiп искеннер
Ӱзӱріглерде араласханнарның кӧбізі бюджет проектіне чӧпсінмеен. Оларның кӧрізінең, республика правительствозы парыстарҷа саннарны тың кӧдір салған, олар регион экономиказының амғы киреене килістіре ниместер.
Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезі Ольга Лях, килер чылға бюджет проектінҷе чоох тудып, аның парыстығ чардығындағы организацияларның парызына налогча кірер ахча саннары ікінҷілестіг полчалар тіп искірген. Ідӧк ол кредиторка алымнары уғаа тың ӧс парғанына хайығ айландырған. Пу чылның салтарларынҷа ол 9 миллиард салковайға чит парар тіп санапча. Салтарында кічіг паза ортын бизнес предприятиелері банкрот поларға, хазна контракттарын толдырҷаң идінҷектер табылбин сығарға айабас.
Ӧӧркі Чӧптің бюджетче паза налог политиказынҷа комитедінің кнезі Василий Марков ідӧк алымнарнаң палғалыстығ сидіксіністерге паза аал хониина хабазарға киректелчеткеніне хайығ айландырған.
– Город-аймахтарда счеттар чабылча, оларны азып аларына, тізең, алымнарны тӧлеп саларға кирек, – чоох тудып таныхтаан ол. – Пістің регионда промышленностьха хабазарына кӧп ахча позыдылча. Ол орта, че промышленность предприятиелері Хакасияның ӱс-тӧрт ле аймаанда орныхчалар, пістің чирлер ӧӧнінде аал хониина кӧстегліглер. Че піс аал хониина хабазып пастирға пір дее тідінминчебіс. Правительстваа аал хониина полызып пастирға кирек, анзы піcтің муниципалитеттерге хабас пирерге оңдай пирер.
Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол, чыылығнаң устирын пастағы орынҷызы Пётр Воронинге пирібізіп, депутат чіли чоох тутхан. Ол бюджет парыстары саринаң хорғыстарға хайығ айландырған – Федеральнай налог службазының Хакасияҷа устаа кӧрізінең, парысха налогча кірер ахча пазылған 16,4 миллиард салковайның орнына 9,2 миллиардча ла полар осхас.
– Пеер 6,3 миллиард салковай бюджет дефицидiн паза ӧсчеткен кредиторка алымнарын хозыбызарбыс, – таныхтаан Ӧӧркі Чӧп кнезі. – Піди кӧрзе, правительство кредит аларына ізенче. 2025 чылға хазна алымының иң улуғ сині 33,6 миллиард салковай турғызылған, 2027 чылға – 38 миллиард салковай артиинаң. Бюджедібістің сын оңдайлары мындағ, республикаа піди чуртирға килісче.
Олох туста Сергей Сокол Ӧӧркі Чӧп депутаттары бюджетті аларында нандырығлығ поларын ӱлесчелер, аннаңар аны аларына тоғыр пол полбастар тіп искірген. Че правительствоның тоғызын сыныхтағда тударын Ӧӧркі Чӧп алыстырыбызарға пӧгінче.
– Хакасия пазының полған на орынҷызы, экономикада тоғынчатхан полған на министерство нинҷе ахча алып алғаны паза хайди оларны хоратханы ӱчӱн не нандырбазын. Олар хазнаның полған на салковайы хайди тӱзімніг хорадылғаны паза салтарында аның полызиинаң бюджетсер налог чіли нинҷе ахча кірері ӱчӱн нандырарға киректер. Ӧӧркі Чӧп 2025 чылда сыныхтағ тоғызын піди пӱдірер, мындағ сурығларнаң «правительство частарын» иртірер, – чоохтанған парламент устағҷызы.
Ідӧк Сергей Сокол килер чылға бюджеттің хорадығлар чардығынзар тӱзедіглер кирерге чӧпнең сыххан.
– Мин чӧптер тимнеп салғам: хакас чоны съездінің резолюциязында кӧзіділген мероприятиелерге ахча позыдарға – 1 миллиард салковай, ідӧк орындағы бюджеттерге позыдылар ахча синін ӧскірібізерге – 900 миллион салковайға. Ахча алҷаң орын – федеральнай бюджеттің дотациязы, хайзы 2025 чылға, пу чылнаң тиңнестірзе, 1,9 миллиард салковайға кӧп кӧріл парған.
Бюджетче ӱзӱріглерде кӧп кізі хоза чоох тутхан, ол санда аймахтарның пастары. Абрек Челтыгмашев, Асхыс аймааның пазы чіли паза олох туста Хакасияның муниципальнай пӱдістер ассоциациязының устағҷызы чіли чоох тудып, муниципальнай пӱдіcтернің 2025 чылға бюджеттерінҷе киректері уғаа сидік полчатханына хайығ салған. Чал ахчазынҷа ла хорадығлар 100 %-ке салыл парғаннар, пасха хорадығлар ӱс – тоғыс ла айға. Республика бюджедінзер 900 миллион салковайға тӱзедіг киріл парза даа, ол ахча тоғысты толдыразынаң толдырарға читпес, че ол сидіксіністең сыхчаң хайдағ-да оңдай пирер тіп таныхтаан ол.
Таштып аймааның пазы Николай Чебодаев пос муниципальнай пӱдізінің улуғ сидіксінізінеңер искірген.
– Таштып аймаана 95 миллион салковай ла ахчалығ полызығ кӧрілче, – чоохтаан ол. – Пістің бюджет сферазындағы тоғынҷыларға істеніс ӱчӱн тӧлег чыындызы ла чылда 260 миллион салковай полча. Ахчалығ полызығны паза аймахтың пос парыстарын тиксі алза, 244 миллионҷа салковай полар. Аймах чал ахчазынҷа даа бюджетті тӧcтеп полбинча, пасха мероприятиелердеңер чоох таа чоғыл. Мының алнында ідӧк сидік полҷаң, че андада бюджетті алты – тоғыс айға аларға чарадылҷаң. Мин пӱӱн искірчем, піс бюджет проектін чал ахчазынҷа тоғыс ла айға, пасха хорадығларҷа алты ла айға тӧстеп алғабыс. Пасха оңдай кӧрбинчем.
Бюджетче ӱзӱріглернің салтарларынҷа искірілген чӧптерҷе тоғынарға паза тӱзедіглер оңдайынаң тимнирге чарадығ алылған. Ол тӱзедіглерні пастап Ӧӧркі Чӧптің бюджет комитедінде ӱзӱрерлер. Анаң чӧптезігліг комиссия оларҷа тоғынар. Теестегі сессияда республика бюджеді пастағы хығырығда алылар тіп кӧрілче.
Сомнар Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің сайтынаң паза Илона Каковани
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
