Хакасия – прайзыбыстың ибi. «Мин хара тадар» пiди позын адапча Асхыс аал чуртағӌызы Асаад Осман. Ирен Хакасиязар 2022 чылда Суданнаң килген. Пу республика Icкеркi Африкада орныхча. Соох Хакасиязар аны хыныс оды ағылған. Аның хонғаны Ольга, Идимешевтер хызы

Асаадтың сöбiрезiнде тöрт харындас-пиӌе. Африкада чаа пасталар алнында прайзы аннаң парыбысхан. Иң улии Абу-Дабиде чуртапча. Отельзер олаңай тоғынӌаа кiрiп, амды директор полып тоғынча. Асаадтың iкiс харындазы пар. Аның ады – Ахмад. Ол Дубайда чуртапча, архивте тоғынча. Иң кiчии хыс, iӌезiнең хада Египетте. Ол олған садында воспитатель полып тоғынча. Асаад, тiзең, Хакасияда, туған-чағыннарынаң иң ырах. Хайди ирен Сибирьде пол парған? Аны пiлiп алар ӱчӱн, нинӌе-де чыл мының алнынзар айланарға кирек.

Асаад Осман чирiнде экономика кöстегӌе университетте ӱгренген. Улуғ харындазы аны Хыдаттың Харбин городынзар хығырған. Анда магистратурада ӱгренерзiң, пасха чуртас кöрiп аларзың, аймах чоннаң танызарзың тiп чöптеен. Че Асаад ӱр ынабаан, тöреен чирiнең ырах парарға хынмаан. Ол, университет тоозып, футболнаң профессионально айғазарға сағынған.

Че пола-пола чиит оол харындазына тоғырланмин сыххан. Улуғ чолға сығыбысхан. Магистратурада ӱгренчеткенде, орта чоохтаза, аны тоосчатханда, университетсер чиит хыс пастағы курсха килген. Пöзiк нимес, нiске ӱннiг, кӱлiнеечi. Ол Ольга Идимешева полған. Чиит хысты Харбинзер ööрелерi ӱгренерге хығырып алғаннар. Пасха хазназар парар алнында, ол суғ транспортынӌа Сибирьдегi хазна университедiнде (Новосибирск город) инженерге ӱгренген. Аны тоосханда, ööрелерi Харбиндегi университетсер магистратураа кiрерге чöптееннер. Хыдат паза англия тiллерiн пiлбинчетсе дее, Ольга iдöк улуғ чолға сығыбысхан.

Анда ол аграрнай инженерге ӱгренерге кiрген, общежитиеде чуртаан. Университетте аймах хазналардаң килген чииттер кöп полған: Монголиядаң, Хыдаттаң, Вьетнамнаң, Алтынзархы Кореядаң, Таиландтаң, Африкадаң, Пакистаннаң паза даа пасхазынаң. «Андада чиит полғам нооза, хан идiмӌе матап хайнаан, хорыхпаам, ам, тiзең, хығырған ползалар, парбасчыхпын, неке, – хатхырча Ольга.

Чиит хыс спортха хынған. Асхыстағы школада ӱгренчеткенде, волейбол, баскетбол сыбыра ойнап турӌаң. Харбинде университеттiң стадионында удаа чӱгӱр чöрӌең. Андох пасха студенттер волейбол ойнап турӌаңнар. Ольга, волейболға хынчатхан хыс, оларзар чағын кiрерге кӱстенген. Волейбол ойнапчатханнарның аразында чиит оол Асаад полған. Ол ачых-чарых хыснаң танызып аларға сағынған.

– Асаад минiң телефон номерiмнi сурған, пирерге ынабаам, тӱрче тус ирт парғанда, iкiнӌiзiн сурған, хатабох пирбеем. Соонаң мин хуу чазызар арғыстарымнаң парыбысхам. Сағынғам, пу тусха пiреезiнең минiң телефон номерiмнi сурап аларӌых, сығдырадарӌых алай пазарӌых. Че телефоным сымзырых.

Пу киректi позым холға аларға сағыныбысхам. Университетсер айланғанда, иирде столовайзар парғам. Пiлгем, нинӌе часта Асаад нанӌыларынаң хада азыранарға парча. Ол, минi cизiн салып, хатап минзер пастырған, андада телефон номерiн пиргем. Мыннаң пiстiң хыныс тархыны пасталыбысхан, – сағысха кирче Ольга Осман.

Хыдат тiлiнең чоохтас полбинчатханнаңар, пастағы сессияны Ольга хомай тудыбысхан, теестегi сессиязында аны преподавательлер махтааннар. Хыдат тiлiн ӱгренерге ағаа Асаад полысхан. Асаад тiллернi табырах ӱгренiп алча.

Ольгаа университеттi тоозарға килiспеен. Ол каникулларға Хакасиязар килiбiскен, Асаад чирiнзер парыбысхан. Ол туста тилекейде коронавирус тымозы тарап сыххан. Хазналар хырығларын прай чабысханнар. Ольга пастағы палазынаң азах аар чöрчеткен. Чииттер интернет пастыра ла кöрiсчеңнер. Тус читкенде, Ольга пала таап алған. Iди iкi чыл, тöрт ай паза 20 кӱн ирт парған.

– Пiчiктер хоостыра пiс сöбiре полбаабыс. Аннаңар Асаадха Хакасиязар килерге сидiк полған. Ол Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнзер ӱгренерге кiрiп алғанда ла, пiссер кил полған. ХГУ-да орыс тiлiн ӱгренген. Ағбанда чуртаан, тынағ кӱннерiнде пiссер Асхыссар чöр турған. Университеттi маңнаныстығ тоосхан. Диплом алған, орыс тiлiнең маңат чоохтанча, – узаратча чооғын Ольга Геннадьевна.

Хакасияда iкi чыл артиинаң чуртап, республикаа кöнiк парғам тiпче Африкадаң килген ирен.

– Минiң чирiмде +15 C полза, соохха саналча. Кiзiлер чылығланчалар. Тасхар +45 +48 С турза, iзiгдең арачыланчабыс. Суға, тiзең, кiр полбинчабыс, анда крокодиллер чӱс чöрчелер. Кiзiнi тайнап таа саларлар. Мында, тiзең, чайғы хысхаӌах. Мағаа чылығ кӱннер читпинче. Хысхызын соохтар най ӱр турча. Пiр хати Дубайда полғанда, нанӌыларымнаң суғ хазында ит сiстеебiс. Тасхар +18 С полған, неке. Нанӌыларым, соохха тооп, курткаларына ораан салып одырғлааннар, мағаа, тiзең, iзiг пiлдiрген, куртка киспин одырғам. Нанӌыларым син сын cибиряк пол партырзың, пiр дее соохха тоңминчазың тiп мағаа хатхырысханнар. Хайдар кiрерзiң зе – Хакасияда соохта. Мында чайғаа, хысхаа, кӱскее, часхаа тонанарға паза машина резиназын сыбыра алыстырарға килiсче, – хатхырча Асаад.

Чоохтирға кирек, Асаадтың iӌезi, харындас-туңмазы аны Хакасиязар сынап ӱгренерге парча тiп сағынғаннар. Ол аның мында сöбiрезi парын пастап чоохтабинчатхан.

Чииттер мында хоных хонғаннар паза той иткеннер.

– Минiң чирiмде чииттер той алнында пiр ай тынанчалар, аймах чорыхтарға чöрчелер, чоннаң тоғасчалар. Тойны туған-чағыннары, нанӌылары тимнепчелер. Той иртчеткен кӱнде чазанған чииттер, пайрамға килiп, пиленге стол пазында одыр салчалар. Той соонаң пазох чапсых чирзер тынанарға парыбысчалар. Мында, тiзең, пiске Ольганаң хада той алнында хайдағ кöп тоғыс идерге килiскен. Той кӱнiнде дее тынанмаабыс. Иртен хой соххам, оохтаам, анаң, костюмым кизiп, ЗАГС-сар ойлатхам, – хатхырча Асаад Осман.

– Тойны Асхыс аймаандағы Индiркi Паза аалда ойнаабыс. Анда пiстiң туғаннар кöп чуртапча. Пiстiң той хынығ ирткен. Асаадтың нанӌылары полғаннар. Олар Конгодаңнар. ХГУ-да хада ӱгренгеннер. Iдöк университеттiң преподавательлерi аалӌы полғаннар. Нанӌыларыбыс пiске англия паза хыдат тiллерiнең алғыстастарын читiргеннер, – чооғын узаратча Ольга.

Ольганың паба-iӌезi, Геннадий Асапович паза Алевтина Константиновна, хаӌан даа палаларына хабасчалар. Хызы пасха чонның кiзiзiне ирге парчатханда, олар пiр дее тоғыр полбааннар. Ööнi пала часкалығ ползын тiпчелер олар.

– Хызыбыс пастағы ла кiзi нимес, хайзы пасха чон кiзiзiнең хоных хонған. Пiстiң сöбiреде, таныстарның аразында словактар, хыдаттар пар. Мағаа, хазине кiзее, ööн сағыссырас кiзöнi азырирынаң полған. Ол хайдағ чиис чирге хынчатханын, хайдағ ас-тамах чiбинчеткенiн ситкiп одырарға килiскен. Асаад, тiзең, прай ниме чiбинче, аны азырирға оой ла нимес. Мал, хой идiн, чарба ӱгре чiбинче. Итсе-де, чарба ӱгренi ит чох пызыр салза, аны öрiңменең чiпче, че иттiг ӱгрее хынминча. Помидорға даа хынминча. Кӱскӱ ӱӱӌiк тамаана пай тус. Мин оларға ам помидор-ӱгӱрсӱ чiп алыңар тiпчем, витаминнер анда кöп. Асаад чейнең халас ла тайнан чöрче. Арса, соонаң пiстiң чииске кöнiк парар, сосха даа идiне хынар.

Иб аразында Асаад прай ниме идерге полысча. Хара тас тастапча, ӱӱӌiкте хайынча, яблах хасча. Iдiс-хамыс таа чууп салча. Позының чирiнде олар яблах одыртпинча осхастар. Ӱӱӌiк чоғыл. Чиис прай садығ туразынаң алылча. Асаад арғаас нимес. Хайди сизiнгем, чирiнде олар андағ-мындағ аар тоғыс итпинчелер. Олар кiзi чаллапча осхас. Итсе-де, пiстiң дее ам андағ чуртас пол парир. Тура пӱдiрерге, пес саларға кiзi чаллапчабыс нооза, – чоохтапча Асаадтың хазинезi.

Асаад тiллернi табырах ӱгренiп алча. Россиязар килер алнында ол орыс тiлiн пiлбинчеткен, амды ол аннаң чахсы тiл алыс полча, ағаа хоза ол республиказар килгеннең хакас тiлiн ӱгренерге паза аннаң чоохтазарға кӱстенче. Мин синнең табырах ла хакас тiлiн ӱгренiп аларбын тiптiр ол Ольгаа, Хакасиязар наа ла килгенде. Iдöк килiс парған. Iкi чыл мында чуртап, ол кöп сöс пiлче, сурығларға нандырча. Позын «Мин хара тадарбын» тiпче. Тиксi алза, ол англия, хыдат, араб, орыс тiллерiн пiлче, хакас тiлiн ӱгренче.

– Асаад Хакасиязар килгенде, аны туған-чағыннарыбыснаң таныстырчатпаспыс па. Пiс читкенӌе, аалдағылар англия тiлiнең изеннезерге ӱгренiп алтырлар. Аалзар читкенiбiсте, ирiм оларнаң «Минiң адым Асаад» тiп изеннескен. Аалдағылар постарына майыхханӌа хатхыр салғаннар, iди тимненген ӱчӱн, – хосча Ольга Геннадьевна.

Османнар пос киреенең айғасчалар. Олар Асхыс поселокта бургер, тимнеп, сатчалар. Ирткен чылларда iдöк Асхыста чон азыраӌаң орын тутханнар, че андағы орын килiстiре полбаан.

Асхыс станцияда кирек чахсы парча. Чиис татхыннығдаңар, орындағылар андар хынып чöрчелер, сöбiрелернең дее кил парчалар. Тимiр чолда тоғынчатханнар, командировкаа килгеннер, ӱгренӌiлер андар сыбыра кiрчелер.

Ольга Осман бургерлер тимнир тоғысты пiлче. Ол, Новосибирскте ӱгренчеткенде, бургер тимнепчеткен сетьте тоғынған, анаң Асхыста пуох кöстегӌе iстенген. Опыт паза пiлiс алып алғанда, пос киреен асханнар. Ирепчi чиистi иптiг тимнирге кӱстенче, пiлчелер нооза, пiр ле бургер уйан полза, ол хабар ибiркiзер табырах тарап парыбызар. Чон килбинiбiзер. Олар тынағ чох тоғынчалар. Иртеннең орай иирге теере. Iӌе-паба тоғынчатхан туста улии олған садында полча, кiчиин аға-ууӌазы кöр пирче. Пархаӌаамны иркеледiп, холда ла ал чöргем, аны чазырхаас ӱгрет салғам тiпче ууӌа. Ам холдаң холға ла чöрче.

– Асхыс станция чуртағӌылары кафеде пала полчатханына кöнiк парғаннар. Пiр хати Асаад футбол ойнирға парыбысхан, мин паланаң тоғыстабын. Ол узупча. Усхун килгенде, ылғапчатпас па, мағаа бургер тимнирге кирек, кiзiлер сахтапчалар. Мин чиис тимнеп алғанӌа клиенттер паламны кöр пиргеннер.

Мыннаң мындар пiс хыдат кухнязын ас кöрерге сағынчабыс. Пiс оларның ас-тамаан тимнеп кöргебiс, хомай нимес килiс парған. Че пiске андағ чиис тимнирге кирек тiп сағынчабыс, хайзы табырах тимнелче. Амды чуртас андағ нооза, прай ниме табырах-табырах.

Ағбанда öнетiн садығ туразы пар, хайзында хыдат чиизiн тимнирiне прай приправалар садызып аларға чарир. Пастап Асхыста ас кöрерге пöгiн тутчабыс, кирек чахсы парза, Асхыс станциязында даа хоза кафе азып аларға чарир.

Асхыста чон азыраӌаң орыннар кöп, бургер кафелерi iдöк пар. Аннаңар пiс пасха кöстегӌе парарға сағынчабыс, орындағыларға чапсых ползын тiп.

Пiс Асааднаң хаӌан даа удур-тöдiр полызысчабыс. Пiреебiске чарых сағыс кiрзе, аны прай саринаң тӱптеcтiрiп алчабыс. Пicтiң паза Асаадтың чирiнде кибiрлер тööйлер, аннаңар даа, сағынчам, пiске хада чуртирға ниик, пiлiсчебic, – тiпче Ольга Геннадьевна.

Османнар хоных хон салғаннаң Асаадтың чирiнде полбааннар. Итсе-де, чаа полчатхан хазназар ноо парар. Асаадтың туған-чағыннарынаң Ольга видео палғалысча ла чоох алысча, тоғазарға оңдай чоғыл. Ирепчi чағдапчатхан чылларда хайди даа Асаадтың iӌезiнзер, Египетсер, пар килерге сағыс тутча.

Че чиит сöбiре мында, Хакасияда, чуртирға пöгiнче. Африкада экономика тилiзi уйан. Тоғыс чоғыл.

– Пабам, мин изен-хазыхта, пiр дее чирзер парбассар теен. Аннаңар пiс ам даа мындабыс, – кӱлiнче Ольга.

Асаад паза Ольга iкi пала öскiрчелер. Иркеӌектерi, пабазына кöктеп, кӱрең омалығлар. Улии олған садына чöрче. Аны iӌе-пабазы модель агентствозынзар пир кöрген, iдöк теелбек кружогына, че кöңнiне кiрбеен. Тус полза, Асаад футбол ойнапча. Марығларда араласча.

Сом сöбiре архивiнең

(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылған)

Сомда: Асаад паза Ольга Осман ирепчi палаӌахтарынаң хада