ПОС КИРЕЕ: асчабыс, тилiтчебiс, парыстанчабыс...

Идінӌек. Пӱӱнгi кӱнде ипчi чон, чайаачызына, кӱзiне тöстенiп, удаадаң удаа хынған киреенең айғазып пастапча. Хакас ипчiлер санында андағларның пiрсi – Алёна Шоева

Алёна Шоева (хыс фамилиязы Кузургашева) – кöп палалығ iӌе, аның тöрт оолах. Ол 2018 чылдаң сығара массаж киреенең айғас парча, пӱӱл, тiзең, идiнӌек полыбысхан. Хайди iӌе кiзее пос киреенең айғазарға? Хайда кӱс паза чахсы кöңнi ал турарға? Матырыбыснаң хада аннаңар паза хол кӱзiнеңер, хакас чонның имнег кибiрлерiнеңер, Ööркi чайааннарның кiзiнi орнынзар турғысчатханынаңар паза даа пасха ниме-ноодаңар чоохтасчабыс.

– Алёна, чоохтап пирiңер, хайди Сiрер массажха тартыл сыххазар паза ол кирекнең айғазып пастаазар?

– Мин кiчiгдең ала кiзiлернең, теерiзiне тееп, танызарға хынӌаңмын. Соонаң iӌемнең тай ууӌам минi массаж киреене ӱгредiп пастааннар. Хызылчарда ӱгретчiлер институдында ӱгренчеткенде, хоза массаж курстарын иртiбiскем. Ол мағаа парыстанар оңдай пирген.

2012 чылда iкiнӌi палам тöреенде, минiң алнымда пöгiн турғызылған. Паланы ирте таап алғаннаңар, ол испинчеткен паза кöрбинчеткен. Пiлдiстiг, мағаа уғаа аар полған. Хайди поларын пiлбеем. Че, тирең сағысха тӱзiп, пала хазиинаңар пичелленiп, мин хол кӱзiнеңер сағын килгем. Тай ууӌам хол полызиинаң имнирге чарир тiп ӱгреткен нооза. Iди минiң паламны хазыхтандырып аларға чалғыс, олох туста улуғ iзенiс тöреен. Iӌенiң сöзiнең кӱстiг ниме чоғыл тiпчелер. Имӌiлер турғысхан имнегдең пасха, мин палама тöремiл массаж идiп пастаам. Оолағым хазых тӱзетчең олған садынзар чöрген. Андар чöр сығарынаң ол тыңнап пастаан. Харах оды iдöк тӱзедiлген. Пӱӱнгi кӱнде астигматизм пар, пiди, тiзең, ол чахсы кöрче.

Чуртас, тiзең, парча. Пiстiң сöбiреде ӱзiнӌi пала тöрiпче. Прай ниме чахсы. Мин сағыссырас чох аннаң андар чуртапчам. Анаң тöртiнӌi палаа азах аар полғанда, аның хазиина паза чуртазына хорғыс сығысхан. Имӌiлер хайди даа операция кирек тееннер. Мин хатығ сыныхтаға турғызылғам. Сыбыра хайдағ-да сыныхтағлар ирткем. Пiлдiстiг, андағ кирек амыр узирға пирбинче. Сағыссырапчазың. Мин Ööркi чайааннардаң пазох сурынғам паза холымнаң «тоғынып» пастаам. Теестегi УЗИ-да паланың хазиина хорғыстығ ниме табылбаан. Че, андағ даа полза, мин iкiнӌiлеем. Пала тöреенде дее, имӌiлердең хатап сурғам, прай ниме чахсы ба тiп. Олар минi амыратханнар, прай ниме чахсы тееннер. Андада мин массажтың паза холның кӱзiнеңер сағысха тӱзiбiскем. Позымны, паламны имнеп алғам, пасхазын имнеп полбаспын ма? Пiр чыл пазынаң мин хатап массаж киреене ӱгренерге парғам.

– Пу чолны таллап аларға сидiк полған ма?

– Пӱӱнгi кӱнде мин имнег киреене ӱгренерiн тоосчам. Ол минiң алтынӌы профессиям! Аннаңар иң сидiк полған оңарып аларға: ол сынында сағаа чайалған кирек. Сағынғанда, мин аннаң тискем...

– Андағ оңдайнаң арачыланып па?

– Я. Хамнар, кӱстерiнең тузаланминчатсалар, ағырчалар. Мин дее кiчiгдең ала ағырғам: астмалығ, псориазтығ полғам. Пу ағырығлар имнелбинчелер, че мин пос киреемнең айғазып пастабысханда, олар постарын «кöзiтпин» сыхханнар. Имӌi дее астмадаң имнернi албин сыхханыма чапсаан. Ол ағырығлар пабамнаң сығара парчалар. Уғаа кӱстiг ханнығлар, че кöрiлген чолӌа парбинчалар. Андағ кiзiлер хомай нимее табырах сабыл парчалар. Мин позымны iдöк «пикте» тутхам. Салтар – минiң iкiнӌi ибiм имнег туразы пол парған. Че орта чолны таллап алғандох, ағырығлар минi позыдыбысханнар.

– Кiзiнi имнир кӱс пабаңар саринаң пирiлген ме?

– Чох, аның на саринаң нимес. Тай ууӌам минi чоныбыстың имнег киреене ӱгреткен: хайдағ оттарнаң аластирға, орыннарны арығлирға, кiзi пазын паза iстiн тударға, харында паланы орта «чатырарға» паза даа пасха оңдайларға.

– Пу чолны ирткенде, Сiрерге ниме иң сидiк полған?

– Сынында, мағаа позымнаң на чöптезiп аларға киректелген. Мин позым позыма чолымны азарға пирбеем. Кiзi чайалған киреенең айғасчатса, iзiктер паза оңдайлар постары азылчалар. Сағынған сағыстар чуртасха кирiл сыхчалар. «Хайахнаң сӱртiлген чiли»... – сöспектi, кöзiдiмге пирiп, кӱлiнiп ала чоохтапча Алёна.

– Алёна, Сiрер iдöк социальнай чöптезiгӌе хабазығнаң тузаланғазар?

– Ол хабазыға пу студияны асхам. Мин килiстiре тураны ӱр тiлеем. Аны пос кöңнiмӌе чазап аларына, тимнирiне прай чӱреемнi салғам. Мында минiң аалӌыларны удурлаӌаң пулуңас пар, массаж итчең кушетка паза фитобочка турғызылған. Пiлдiстiг, пу ниме-нооның хайдағ-да чардығы хабазығнаң тузаланар алнындох алылған. Хада хонғаным Андрей Владимирович полысхан.

– «Идiнӌек-iӌе» проектте Сiрер наа сағызыңарнаң ӱлескезер. Аннаңар чоохтап пирiңер.

– Я, пу проектке мин пiр сағыстығ парғам: «Iӌем» кiзi худына паза идiне наа кӱс пирчеткен кiннi тöстирге хабазығ аларға. Ноға мин аны «Iӌем» адап салғам? Iӌем – ол мин, iӌем – ол чир, ол хыныс, паарсас сыйлапчатхан кiзi. Пiлдiстiг, мин проектте утхан даа ползам, мағаа ööн сыйых – 100 муң салковай – сағызымны чуртасха кирерге читпесчiк. Ам сағызымны чуртасха кирер наа оңдайлар тiлепчем.

Кiн тöстирге кирек ле. Ноға? Хакас чонның андағ кiнi чоғыл. Алтайларның хазых пиктеӌең кiнi пар. Тайларның спа аалыӌағы пар. Моол чирiнде ӱс хадыллығ мылча пар. Полған на чонның хазиин пиктеӌең кiнi пар. Пiсти хайда? Аннаң пасха, мин, 20-30 кiзiнең практика иртiрiп, идi пастыра тоғынарға ӱгретчем. Пу студияда минiң орын чидiспинче. Ағаа хоза минiң полызығларымнаң Россияның пасха городтарында iдöк тузаланчалар. Аның ӱчӱн мин Москвазар ӱс айда пiр хати учух чöрчем. Итсе, олар Хакас чирiнзер кил пар турарӌыхтар, туризмге хозым идерӌiктер.

– Сiрер кiзее, хазиин тӱзедiп, iдöк сағыс-кöрiзiн алғыдарға полыс пирчезер?

– Сынында кiзi прай cурығларға нандырығларны позы таап алар оңдайлығ. Кöбiзi хайдағ-да сидiк суриинаң, ағыриинаң килче, мин аны чарадып аларға полысчам. Массаж тузында, чоох-чаах апарған аразында пасха даа сурығларына нандырығ кöрiн парча.

– Алёна, кибiрлiг чон имнег киреенеңер пiлiстерiңнi алғыдарға узаратчазар ба?

– Мин сыбыра ӱгренчем. Чарым чыл пазынаң алай ӱс ай пазынаң пiлiстерiмнi алғыдарға чöрчем. Пiлдiстiг, хакас кибiрлiг имнег киреене ӱгретчең орыннар чоғыл. Че тиксi ӱгредiг алзам, мин «сағысха кир килчем». Кiзi идiнде, суғда сағыс халча. Хан пастыра пирiлчеткен ағырығлар пис-алты тöлге читче. Аннаңар öбекелерiбiс тудынған кибiрлер iдöк читiрiлчелер. Удаа минзер айланған кiзiлер сағызым хоостыра мағаа 60 – 80 час пирчелер.

– Сiрер пасха тустаң осхассар ба?

– Я, мин 1960 – 1980 чылларда чуртаан осхаспын. Ол тус кӱзi позымда парын сизiнчем. Iӌем пiрее ниме сағысха кирчетсе, мин позым аны кöрген осхаспын.

– Хайди тоғынарын Сiрер iле кöрчезер алай сизiнчезер?

– Пiрееде мин кöрчем, пiрееде сизiнчем, хайди холларнаң тоғынарға кирек. Пастап холларымнаң на тоғынғам. Мин чӱреем, сағызым хайди пiлген, iди ит турғам, тай ууӌамның ӱгредиине тудынғам. Кöзiдiмге, кiзi iстiн тударға, я? Имнег киреенде аның ады пар: висцеральнай массаж. Москвазар ол массажты идерге ӱгренерге килгенiмде, мин ол массажты чахсы пiлчеткенiмнi анда ла оңарып алғам. Ӱгретчiлер холларымнаң орта тоғынчатханыма ӱрӱкчеткеннер. Сальфеджиоға чöрчеткенде, теорияны чахсы пiлгем, ööрем кöгнi истiп пiлчеткен. Iди мин аккордты нота чолында орта таныхтаӌаңмын, че кöгде аны испеӌеңмiн, ööрем, тiзең, аны чахсы исчең, че нота чолында таныхтап пiлбеӌең. Аннаңар уроктарда ол исчең, мин пасчаңмын. Массажнаң iдöк килiс парған. Практикада массаж хайди идiлчеткенiн пiлгем, че хайди адалчатханын пiлбеем.

– Ам прай ниме орнына турғызыл парды полар?

– Пiлдiстiг, ам мин теорияны даа, практиканы даа чахсы пiлчем. Олох туста пiлiстерiм алғыдарын узаратчам.

– Сiрер iдöк практикалар иртiрчезер. Чарыт пирiңер, ниме ол андағ?

– Ол кiзi идi пастыра имнепчеткен психотерапия. Пiрееде кiзi кöңнiн читiре аспинча алай читiрбинче, салтарында хайда-да ағыра тӱсче, пiрее ағырығ сығыс килче, хыймыранарға ниме-де харығ полча. «Ӱс Б» программа пастыра пiс оларны чох идерiнең тоғынчабыс: кöңнiбiстi толдыразынаң азып, аннаң чуртапчабыс, салтарында пу ӱс хомай нименi чох идiп. Кiзi худынаң улуғ тоғыс апарылча.

Олох туста кiзi позына килiстiре кiзiлернi тiлепче. Мин хости пöлiксер хада тоғынар ипчiнi ӱр тiлеем. Пiрci, iкiнӌiзi, ӱзiнӌiзi килче, килiспинчелер, мағаа чарабинчалар. Пу хыс килгенде, пiс аннаң хада табырах чоохтазыбысхабыс. Олох кӱн ол кöc килген. Iкi чыл хада тоғынчабыс.

– Сизiнгенде, Сiрер реклама чох тоғынчазар?

– Я, мин ööнiнде алында полған кiзiлернiң ӱндезiглерiнӌе тоғынчам. Наа ла тоғынып пастаанда, полған на чахсы оңдайнаң тузалан турғам. Iӌем «Чон кöглерiнзер» чöрче. Пiрсiнде минi «Кристалл» полызығлығ чыындызындағы ууӌаларға массаж ит пирерге хығырған. Iди мин чыындыда 400 ууӌаа массаж ит пиргем. Чыындыда саңай тикке тоғынарға чаратпааннар, аннаңар 100 салковай паа турғыс салғабыс. Аннаң сығара минзер кiзiлер кил сыхханнар. Оларох мағаа опыдымны öскiрерге полысханнар. Реклама, тiзең, ниме андағ пiлбиндеечем.

– «Идiнӌек-iӌе» проектте Сiрерге кöп наа пiлiс пиргеннер, ол санда поснаң таныстырарға, постаңар орта чоохтирға...

– Анзы мағаа най сидiк пирiлген. Массаж узы – ол най нiске. Холлар «кӱзi» – уғаа алғым. Аннаңар минiң «Этномассаж» полызығ тöреен. Ол минiң массаж идерге пiлчеткенiмнi паза холларымның «кӱзiн» пiрiктiрче. Че андағ даа полза, минiң полызығларымның паазы пар, пӱӱнгi кӱнге оларны таныхтап салғам, олох туста полған на кiзiнiң кирексiнiстерiн алынӌа паалапчам. Минзер удаа тöреен кӱнде килчелер. Ол кiзi чуртазында уғаа кӱстiг кӱн. Аннаңар аны пос алынӌа иртiрерге кӱстенерге кирек. Чарир пiрее чирзер парыбызарға, кöзiдiмге, пiрее тағзар. Пос алынӌа, сымзырыхта иртiрерге, тöреен кӱн – пазағы чылларға «кӱс» алынӌаң кӱн. Минiң ӱгретчiм Раиса Ахметовна Мансурова iди итче. Халғанӌы тöреен кӱнiн, 82 чазын, ол Чили тағларында иртiрген. Позы ол психология наукаларының кандидады полча. Аның имнег оңдайлары кiзiлерге аар ағырығлардаң озып аларға полысчалар.

– Алёна, Сiрер чiли чайалған киректең «тис чöрчеткен», посты тiлепчеткен, пос киреен пастирға тiдiн полбинчатхан чир-суғӌыларыбысха ниме чöптирӌiксер?

– Иң пастағызын, тохтирға, пiр орында турыбызарға. Iкiнӌiзiн, посты истерге! Ниме сынында сiрерге кирек? Пу сурыға нандырығ таап алзаңар, алнынзар даа чол ниик полар.

– Алёна, хайдағ даа кирекке кӱс хорапча. Сiрер чайалған, хынған кирекнең айғасчазар. Че олох туста Сiрер тöрт оолахтың iӌезi полчазар. Тоғыс кӱнi соонаң хайди кӱзiңернi нааӌылапчазар паза кöңнiңернi кöдiрчезер?

– Иң табырах – ол массаж итчеткен кушеткада пис минута чадып алары. Аннаң пасха «нiске» оңдайлар пар. Пятницада, кöзiдiмге, Венера кӱнi, ипчi кiзi кӱнi, аннаңар посха хыныс сыйлирға, чапсых киректер идерге кирек: кип-азах, чазанӌых алып аларға, массажха пар килерге паза пасха ниме-ноо. Ӱгредiг чорыхтары минiң алным алчалар. Ӱгренерге парыбызып, мин позыма чуртапчам: тынанчам, ӱгренчем, тирең, ырах сағыстарға тӱсчем, пос алынӌа тус иртiрчем. Хада хонғанымзар, оолахтарзар айланчам: «Сiрерге кирек часкалығ iӌе, ипчi?» Олар мағаа пiр ӱннең нандырчалар: «Я!» Мин узаратчам: «Андағда мин кӱс алынарға парим». Парчам, кöңнiме кiрчеткен оңдайнаң тынанарға, кӱс алынарға. Оолахтар постарына сыданчалар, чиис пызырарға пiлчелер. Хада хонғаным даа пiлче, мин чахсы кöңнiлiг ползам, ағаа даа миннең хада чахсы, ниик полар. Аннаңар ӱс-тöрт кӱнге позытча. Палаларға сыданча, iӌем удаа кил парча, пархаларын часхар парыбысча.

– Алёна, чоохтазығ ӱчӱн алғыс ползын.

Сом Хакасияның «Минiң пос киреем» кiнiни

Сомда: Алёна Шоева – «Массаж искусствозы» студия ээзi