Ағбан – ӧткін тиліпчеткен город
05.09.2024
Хабарлар
Ағбандағы ТЭЦ – городтың иң улуғ предприятиелерінің пірсі
Тилiс чолынҷа. Ағбан орғах айында Хакасияның ӧӧн городының статузын пiчiкте алған. Хайди чуртапча паза тилiпче пӱӱнгi кӱнде республиканың иң улуғ городы? Аннаңар Ағбан пазының экономика паза финанстар сурығларынҷа орынҷызы Вероника Виницынанаң чоохтазып алғабыс
– Вероника Викторовна, пӱӱнгi кӱнде Ағбанда нинҷе кiзi чуртапча?
– 2023 чылның кiчiг хырлас айының 1-ғы кӱнiне чуртағҷылар саны 185 732 кiзее тиңнелген. Ол тиксi Хакасияда чуртапчатханнарның 35-че процентi пол парча. Ирткен чылда чуртағҷылар саны ӧсчеткенi таныхталған. Iди чыл пасталарынаң пу кӧзiдiг 384 кiзее ӧс парған. Хазнабыстың городтары аразында чуртағҷылар саны хоостыра Ағбан 99-ҷы орында турча.
– Сiрернiң кӧрiзiңернең, Ағбанның экономика тилiзi нимее тӧстенче? Хайдағ кӧстеглерге ӧӧн хайығ айландырылча?
– Пу Ағбанның экономиказынаңар чоохтазығны пастирына уғаа чахсы сурығ. Город экономиказының, тилiзiнiң ӧӧн тӧстее – ол пiстiң идiнҷектерiбiс. Олар городтың бюджедiне кӧрiндiре хозым итчелер паза тоғыс орыннарын тӧстепчелер. Ағбан пӱӱн – идiнҷектернiң городы. Официальнай саннарҷа ла мында тоғыс муң азыра идiнҷек паза 10 муң азыра посха тоғыс таапчатхан кiзi iстенче. Ол городта чуртапчатхан улуғлар санының 15 процентi.
Ағбан чахсы тилiстiг садығ киреенiң паза промышленностьтың городы полча. Iдӧк пӱдiрiг ӧткiн тилiпче. Мындағ оңдайнаң, аның экономика тилiзi кiчiг паза ортын бизнестiң, промышленностьтың ӧзiзiнең палғалыстығ тирге чарир. Ағаа хоза, Ағбан культура ис-пайынаң танығлығ. Iдӧк Хакасиябыстың чир-чайааны уғаа сiлiг, аннаң танызарға килчеткен туристтернiң саны ӧсчеткенi ӧӧн городтың парызын хозарға, анзының сылтаанда тилирге полысча.
Ағбанның устағ-пастаа городтың, ол санда транспорт паза коммунальнай, инфраструктуразын тилiдерiне, наа социальнай объекттер пӱдiрерiне, кiчiг паза ортын бизнеснең айғасчатханнарға истiг оңдайлар тӧстирiне улуғ хайығ айландырча. Прай пу нимелер чуртағҷыларның чуртас синiн кӧдiрерге полысча. Город ӱлгӱлерiнiң паза бизнеснең айғасчатханнарның хада-пiрге тӱзiмнiг тоғынғаны ӧзiске чахсы хозым итче. Пiс мыннаң мындар Ағбанны кiзiлерге чуртирға, тоғынарға истiг идерге, инвестицияларны тартарға пӧгiн тутчабыс. Чуртас кӧзiтче – идiнҷектер андағох кӧстеглерге тудынчалар. Олар бизнестерiн тилiдерге, алғыдарға кӱстенчелер нооза.
Таныхтирға кирек, Ағбанда андағ кiзi кӧп! Сынында кӧп! Анзын хандых айында ирткен «Ағбанда сығарылған» кӧзiдiг киречiлеен. Анда город чуртағҷыларының илеедезi постарына кӧп наа ниме асхан полар. Кӧзiдiгнiң салтарлары уғаа чахсы, аны иртiрерiн кибiрге кирерге кӱстенербiс. Пу тоғыс городтағы бизнеске позынаңар чоохтир, полызығларынаң тузаланар наа кiзiлер табар паза муниципальнай ӱлгӱлернең чоох алызар оңдай пирче.
Вероника Виницына
– Ағбанның иң улуғ предприятиелерiнеңер чоохтап пирiңер. Халғанҷы туста наалар азылған ма? Олар город чуртазына хайдағ хозым итчелер?
– Хайди мин чоохтаам, городтың экономиказы ӧӧнiнде кiчiг бизнестiң паза идiнҷектернiң сылтаанда тилiпче. Че статистиканы кӧрзе, амғы туста Ағбанда 13 килкiм предприятие саналча. Анзы кӧп пе? Предприятиенi килкiм тiп санир ӱчӱн, аның парызын кӧрерге кирек. Ол пiр чылда iкi миллиард салковайдаң тӧбiн полбасха кирек. Таныхтирға кирек, халғанҷы пис чыл аразына 10 улуғ предприятие тӧстелген. Анзы городтағы бизнестiң тилiпчеткенiн, аның парызы ӧсчеткенiн киречiлепче. Пу предприятиелер аймах-пасха кӧстеглерҷе тоғынчалар – коммунальнай полызығлар пирерi, пӱдiрiг, чиис сығарызы, ниме-ноо аниры паза даа пасхазы. Оларның хай пiреезiн адап пирим, итсе, оларның аттарын кiзiлер чахсы пiлче поларлар. Кӧзiдiмге, «Ағбандағы ТЭЦ» АО – чылығ паза чарытхы пирчеткен, городтың чуртазына уғаа кирек полчатхан паза аның коммунальнай инфраструктуразын тилiдерiнде iзестiг арғызыбыс полчатхан предприятие. Тиксi Сибирьге сабланчатхан «АЯН» завод – чиис промышленнозындағы килкiм сығарығҷы. Устағҷызы Геннадий Нежевец кӧп чыл городха ӧткiн полысча. Пу тоғызы ӱчӱн аның ады Ағбан идiнҷектерiнiң Аарластығ киндезiне кирiл парған. «Муниципальный жилищный фонд» коммерческай нимес организация городта пӱдiрiг апарчатхан иң улуғ предприятие тирге чарир. Ол аймах проекттернi чуртасха кирерге, ол санда Город кӱнiн иртiрерге хаҷан даа полыс пирерге тимде. Iдӧк «Абаканвагонмаш» АО, сидiкciнiстернi тобырған соонаң, налог чахсы тӧлепчеткен предприятиелер санына кiрче. «Абаканэнергосбыт» ООО Ағбанның полған на чуртағҷызына таныс: оларның тӱзiмнiг, пастағы кӧрiске кӧрiнминчеткен тоғызы сылтаанда кiзiлернiң чурттарында чарытхы пар. Пу предприятие «Ағбанда сығарылған» кӧзiдiгнi иртiрерге полысханнарның санына кiрче. Устағҷызы Александр Петрук Хакасияның Ӧӧркi Чӧбiнiң депутады полча. Ол городтың идiнҷектерiне тоғасчатхан сидiксiнiстернi чахсы пiлче. Аның сыдамағы сылтаанда пiс пу оой нимес проекттi чуртасха кирiп алғабыс. Оңдайнаң тузаланып, ағаа хатап алғызым читiрерге сағынчам.
Ағбандағы идiнҷектер городтың сидiксiнiстерiне хаҷан даа хайығ айландырчалар паза оларны пӧгерге полызарға, ағырсымнығ сурығларны чарадарына постарының кӧрiстерiнең ӱлезерге тимде полчалар. Пiстiң прайзыбыстың алнында пiр пӧгiн турча нооза – Ағбанны уламох чахсыландырары, ӧңнендiрерi, иптирi.
– Вероника Викторовна, Сiрер кiчiг паза ортын бизнестеңер кӧп чоохтапчазар. Пӱӱнгi кӱнде Ағбанда оларны тилiдер ӱчӱн хайдағ оңдайлар тӧстелче? Хайдағ хабазығлар пирiлче?
– Ағбан устағ-пастаа кiчiг паза ортын бизнестi тилiдерiне улуғ хайығ айландырча. Пiс идiнҷектерге тилир чахсы оңдайлар тӧстирге кӱстенчебiс паза пасха-пасха хабазығлар кӧр салғабыс. Пастағызы – «Муниципальный фонд развития предпринимательства» коммерческай нимес организацияда искiрiглернең полызығ, бизнестi апарарынҷа чӧптер пирерi. Анда «Идiнҷектер неделязы» тузында аймах семинарлар, тренингтер иртiрiлчелер. Iдӧк идiнҷектерге «Коворкинг-Абакан» бизнес-орында тоғынар оңдай пирiлче.
Ахчалығ хабазығ пирiлiбӧкче. 2024 чылда аның город бюджедiндегi синi 15 миллион салковайға тиңнелген, городха ол асхынах нимес. Хабазығ пирер оңдайлар кӧмес алыстырылғаннар, аннаңар амды субсидияны оборудование паза пасха даа кирек ниме-ноо аларына хорадарға чарир. Ағбан бюджедiнең кiчiг бизнеске полызарына хорадылған ахча соонаң наа орыннар тӧстелген, налог тӧлелчеткен сылтаанда хозыл парып айланар. Анзы хабазығ алчатханнарның кирексiнiстерінiң пiрсi полча нооза.
Таныхтирға сағынчам, нааҷылалған хабазығ пирер программа кiзiлернiң хайиин тартхан. Анзын айланыстар саны илееде ӧс парғаны киречiлепче. Субсидияны пирерiнеңер чарадығны алчатхан коллегиальнай органға, инвестиция чӧбiне прай сурыныс пiчiктерiн кӧрiбiзерiне кӧп тус киректелген. Ахча сынап таа город тилiзiне парарын сыныхтиры – нандырығлығ тоғыс. Идiнҷектернiң хабазығнаң тузаланчатханын, орта хоратчатханын пiс хайди даа хайығда тударбыс.
Пiлдiстiг, ахчалығ полызығны прайзына пир полбассың. Пӱӱнгi кӱнде Ағбанда 9100 кiчiг паза ортын предприятие тоғынча нооза. Хабазығ пирер программа 2030 чылға теере кӧрiл парған. Ол городтың 2030 чылға читiре социальнай паза экономика тилiзiнiң стратегиязы хоостыра чуртасха кирiлче, аннаңар аның тоғызы узарадылар.
Пӱӱнгi кӱнде чииттернi пос киреенең айғазарына кӧӧктiрерiнҷе тоғысты ӧткiн апарарға кирек. «МФРП» НО-ның специалисттерi чиит идiнҷектерге пiчiктер тимнирге, регистрация иртерге полысчалар.
Чахсы тоғынып алған соонаң, тусты тузалығ, хынығ иртiрiп, чахсы тынанып аларға кирек. Аннаңар пiс городтың идiнҷектерi аразында «За здоровый бизнес!» спартакиада иртiрерге сағыныбысхабыс. Прай пу тоғыс бизнеснең айғасчатханнар чалғыс полбинчатханнарын пiлзiннер тiп апарылча. Андада оларның пос киреен апарар кӧңнiлерi дее кӧдiре полар.
– Инвестициялардаңар чоохтас кӧреелер. Ағбанда пу кӧстегҷе тоғыс хайди апарылча? Нимее ӧӧн хайығ айландырылча? Инвестиция кирерге сағынчатханнарға хайдағ оңдайлар тӧстелче?
– Инвестициялар – экономиканың тӧстее. Олар чох аннаң андар тилiс чох полар. Инвестициялар пар сығарысты нааҷылирға, промышленностьты тилiдерге, наа тоғыс орыннарын тӧстирге полысчалар. Мында Россияның саблығ экономизi, регионнарның социальнай паза экономика тилiзiнҷе специализі Наталья Зубаревичтiң сӧстерiн кӧзiдiмге пирерге сағынчам. Ол хазнабыста халғанҷы ӱс чылға инвестициялар синi ӧс парған тiп искiрче. 2022 чылда олар 4,5 процентке ӧс парғаннар, 2023 чылда – 10 процентке. Таныхтирға сағынчам, пу инфляцияның синi санға алылған соондағы кӧзiдiглер. 2024 чылның пастағы кварталында инвестициялар синi 14,5 процентке тиңнелген. Нимедеңер чоохтапчалар пу саннар? Олар амғы туста кiзiлернiң кӧп чыл парыс пирер паза экономиканы тилiдер нимее хайығ айландырчатханын киречiлепчелер. Анзы экономикаа аймах сидiкciнiстернең кӱрезер оңдай пирче.
Сах андағ кирек парча Ағбанда. Саннарзар айланза, 2021 чылда инвестициялар синi 13,3 миллиард салковайға тиңнелген, 2022 чылда – 16,5 миллиард салковайға, 2023 чылда – 21 миллиард салковайға чағын. Пӱӱл пастағы кварталға пу кӧзiдiг 8,8 миллиард салковайға тиңнелген. Инвестициялар ӧӧнiнде чир ис-пайын анир промышленностьха, садығ киреене, промышленностьтың пасха даа кӧстеглерiне кирiлчелер.
Прай пу нименi кӧре, инвесторлар паза бизнесменнер Ағбан экономиказының таңдағызына киртiнчелер тiп таныхтирға чарир. Инвестициялар кирерге тимде кiзiлерге чахсы оңдайлар тӧстеенi Ағбанға, экономикаа аннаң андар тилирге полызар тiп киртiнчем. Аның сылтаанда чуртағҷыларның даа чуртазы чахсыланар.
– Ағбанда инвестиция ачыхтары пар ба? Хайдағ?
– Амғы туста Ағбанда алты инвестиция ачығы пар. Олар пасха-пасха кӧстеглерҷе тоғынчалар. Анда инвесторларға проекттерiн чуртасха кирер аймах оңдайлар пирiлче. Кӧзiдiмге, ачыхтарда ӱӱҷiк ас-тамаан ӧскiрерге, автомобильлер, имнер, чиис сығарчатхан, пӱдiрiгнең айғасчатхан паза ниик промышленность предприятиелерiн орныхтырарға чарир. Таныхтирға кирек, оларда прай кирек инфраструктура паза коммуникациялар пар.
Я, Ағбанға чир чидiспинчеткенiнең палғалыстығ сурығ ағырсымнығ полча. Аның сылтаанда инвесторлар даа сидiксiнiстерге тоғасчалар. Анзы чирнең тузаланар сурыға нандырығлығ хайарын кирексiпче. Пiс чирлернең тузаланарын иптирге паза инвесторларға чахсы оңдайлар тӧстир ӱчӱн, наа инвестиция ачыхтарын тiлирге кӱстенчебiс. Республиканың ӧӧн городында аймах кӧстеглерҷе инвестициялар кирерге чарир. Пiс, Ағбан устағ-пастаа, инвесторларнаң хада-пiрге тоғынарға, проекттерiн чуртасха кирерге прай саринаң полызарға хаҷан даа тимдебiс.
Сомнар Ағбан устағ-пастаа архивiнең паза интернеттең
(Хакасия правительствозы, национальнай паза территориальнай политика министерствозы хабазиинаң сығарылған)
Автор :
Чоохтасхан Татьяна Кыштымова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
