Республикаа «тіріг» ахча кирек
05.07.2024
Хабарлар
Ӧменең хапхан тӧгені тибіредерге дее ниик: депутаттар ахча суриин пӧгеріне хозылчалар
Ӧӧркі Чӧп. От айының 3-ҷі кӱнінде Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің сигізінҷі хығыртииның 11-ҷі сессиязының ӧӧн сурығларының пірcі ахча сурии полыбысхан
Сессия Хакасияа уғаа танығлығ кӱнге киліс парған: 3 отта – Республика кӱні. Хакасияа республика ады пирілгеннең пӱӱл 33 чыл толған. Пу ӱлӱкӱнге чарыдып, Россияның паза Хакасияның гимннерін республиканың чон артизі, Алтай Республиканың саблығ артизі, В.Г. Чаптыковтың адынаң республика филармониязының хоос устағҷызы Артур Марлужоков паза Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Марина Штарктың устаанынаң «Каданс» хоры толдырғаннар. Чыылған улус гимннерні азах узында тыңнааннар, анаң ырҷыларға ізіг айа сапханнар.
Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің сигізінҷі хығыртиина 50 депутат табылған, оларның 43-і 11-ҷі сессия тоғызында араласхан, читі депутат улуғластығ сылтағнаң аралас полбаан. Аннаңар искірген республика парламентінің кнезі Сергей Сокол.
– Хакасияның чуртағҷыларын ӱлӱкӱннең – Республика кӱнінең – алғыстирға сағынчам. 3 от айында 1991 чылда Хакасияның тархынында наа тус пасталыбысхан: регион республика атха турысхан. Пу тус аразына кӧп ниме алыс парған: экономикада, тастындағы хайызығларда, политика оңдайларында. Че пір ниме алыспаан: Хакасия улуғ паза илбек хазнаның, Россияның, азырылбас чардығы полған, полча паза полар. Позының 33-ҷі чылын республика уғаа ниик нимес оңдайларда удурлапча, кӱстіг экономика оңдайлығ, пай чир-чайаан ис-пайлығ Хакасия сала артых чуртасха турыстыра! Пістің ӧӧн ис-пайыбыс – республикада чуртапчатхан паза тоғынчатхан кізілер. Киртінчем, хада-пірге піс хайдағ даа сидіксіністерні тобырарбыс. Хакасия хайди даа позына сыданчатхан паза ӧңненчеткен республика полыбызар. Ӱлӱкӱннең! – таныхтаан Сергей Михайлович, алғыс сӧстерін читіріп.
Парламент кнезі Пии аймааның депутаттар чӧбінің кнезі Галина Котельниковаа Россия президентінің алғыстас пічиин паза Орджоникидзе аймааның пазы Анатолий Тайченачевке президент устағ-пастааның устағҷызының пастағы орынҷызы Сергей Кириенконың алғыстазын читірген. Ікі алғыстас пічии – Россия президентінің табығларын иртірерінде ӧткін араласхан ӱчӱн. Ікі мировой чарғыҷы Оксана Бондаренкаа паза Анжелика Карачаковаа удостоверениелер читірілген. Олар Ағбанда паза Харатаста тоғынарлар.
Сессия тоғызында ідӧк араласханнар Хакасия пазының тоғызын ӱр нимеске толдырчатхан Татьяна Курбатова, республика пазының Ӧӧркі Чӧптегі кізізі Богдан Павленко, Арбитраж чарғызының кнезі Валерий Цыпляков, Хакасия прокуроры Сергей Фирсов, Федеральнай налог службазының Хакасияҷа устанызының устағҷызы Светлана Диденко, «Россети» ПАО-ның устағҷызының чӧпчізі Николай Шульгинов, город-аймах пастары, депутаттар паза пасхазы.
Кибірли сессияның кӱн сурииның ӱзӱрии алнында сӧс пирілген партия фракцияларының кізілеріне: ЛДПР-даң Михаил Молчанов Республика кӱнінең алғыстаан соонаң олғаннарның хазиин пиктеҷең город тастындағы лагерьлерні нааҷылирға киректелчеткеніне хайығ айландырған; КПРФ фракциязынаң Владимир Штыгашев, алғыс сӧстерін чоохтап, Хакасияа республика аттың улуғ тузазын таныхтаан; «Единая Россия» фракциязынаң Ольга Городкова ідӧк Республика кӱнінең алғыстаан паза ӧрт ӱзірҷеңнернің сидіксіністерінеңер чоох тутхан.
Сессияның кӱн суриина тиксі 20 сурығ сығарылған, ол санда 14 закон проекті. Депутаттар «правительство чазында» 2024 чылда Хакасия правительствозы республиканың консолидированнай бюджедінің парызын ӧскірер ӱчӱн хайдағ тоғыс апарчатханын истіп аларға сағынғаннар. Ідӧк Ӧӧркі Чӧптің Россия правительствозының кнезі Михаил Мишустинзер Хакасияа ахчалығ хабазығ ит пирердеңер айланыcнаң сығарынҷа сурығ кирілген.
Закон проекттерінің піреезі пӱкӱлее алыл турған, піреезі – пастағы хығырығда ла, оларның ӱзӱрии кӱскӱдегі сессияда узарадылар, ол санда «Хакасиядағы инвестиция политиказынаңар» республика законына, «Хакасияда этил спиртінің, изіртчеткен паза спирттіг ниме-нооның сығарызын паза садиин хазнаның хайиинда тудардаңар» республика законына алызығлар кирерінеңер (хатығ нимес изіртчеткен суғларның садиинаң кӧп квартиралығ турада айғасчатхан садығ тураларында садығ тузын хызырардаңар чоох парча).
Хакасия хабарҷылары паза СМИ тоғынҷылары ӱр сағаан закон алыл парған. Амды республикада «Хакасияның саблығ хабарҷызы» аарластығ ат читіріл турар. Наа закон 2025 чылда кӱрген айынаң сығара тоғынып пастир.
– Хабарҷы тоғызы уғаа тирең паза алғым тирге кирек, ол халых чуртазының илееде кӧстеглеріне теелче: хазых хайраллирына, ӱгредіге, наукаа, политикаа, экономикаа, промышленностьха – чуртазыбыста журналистика теелбинчеткен пір дее кӧстег чоғыл. Уламох хабарҷылар, чуртағҷыларыбысха полызып, гуманитарнай паза социальнай тоғыс апарчалар. Пірееде чуртағҷылар сынны пістің полызиинаң на таапчалар паза илееде сурығларын пӧгіп алчалар. Аннаң пасха, хабарҷы тоғызы хорғыстығ тоғыстар санына кірче. Аннаңар «Хакасияның саблығ хабарҷызы» аарластығ атты тӧстир сурығ хаҷанох пыс парған, – таныхтаан Ӧӧркі Чӧп депутады, «Хакасия» ГТРК-ның директоры Лариса Ефименко-Михайлова, пу пастағ ӱчӱн Сергей Соколға паза депутаттарға алғыс сӧстерін читіріп.
«Хакасиядағы чуртағҷыларның хазиин хайраллирында алынҷа хайызығларны хайығда тудардаңар» республика законына алызығлар пӱкӱлее алылған сылтаанда аар ағырчатхан чуртағҷыларға, ол санда олғаннарға паллиативнай полызығ читірчеткен имҷілерге паза имнег тоғынҷыларына хоза тӧлеглер чарадыл парған. Хакасияда андағ полызығны читірчеткен ӧмеде пис ле кізі істенчеттір: пір имҷі паза тӧрт ортын ӱгредігліг специалист. Имҷее айда 14 500 салковай тӧлелер, ортын ӱгредігліг имнег специализіне – 13 000 салковай. Ағаа хоза, ол 2024 чылның 1 кӧрік айынаң тоғынып пастааннарға теелерӧк. Тиксі чылға пу тӧлеге 665 муң салковай, республика бюджедінең алынҷа ахча позытпин, Хакасияның хазых хайраллаҷаң министерствозында кӧрілген хорадығлардаң позыдылар, пазағы чылларға, тізең, олох кӧстеге хоза кӧрілер.
«Правительство чазына» сығарылған сурығҷа чоох тутхан Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаков. Ол республиканың пӱӱнгі ахча сидіксіністерінеңер артых сӧстер чох искірген:
– Мин искіриимні 2024 чылның республика бюджедіне хай син парыс кірерінеңер азынада сананыстардаң пастирбын. Хакасияҷа федеральнай налог службазының искіриинең, 2024 чылда республиканың консолидированнай бюджедінің налог паза налог нимес парыстары 31,5 миллиард салковайға тиңнелері паалалча, ол, тізең, чарадыл парған бюджет саннарынаң 10,5 миллиард салковайға алай 25 процентке тӧбін. Ол Россияның экспортха кӧcтелген экономика кӧcтеглерінең тоғыр кирілген хатығластар сылтаанда алюминий паза хара тас аныпчатхан промышленностьтаң парысха налог сингенінең палғалыстығ.
Пу чылның пис айы аразына Хакасияның консолидированнай бюджедіне 15,3 миллиард салковай парыс кірген, ол, тізең, ирткен чылның пуох тузынаң чарым миллиардха алай ӱс процентке асхынах. Ағаа хоза, піс республиканың пос парызы хызырылчатханын на кӧрчебіс. Муниципальнай пӱдістернің пос парызы, тізең, ӧсчеткені таныхталча. Анзы пілдістіг, республика бюджедінің парызы ӧӧнінде парысха налогтаң пӱтче, ол, тізең, тӱсче. Орындағы бюджеттер, тізең, пасха налогтардаң паза налог нимес тӧлеглердең пӱтчелер. Прайзы олар ӧсчелер. Іди пис ай аразына республика бюджедінің парызы ирткен чылның пис айынаң 10 процентке тӱс парған полза, муниципальнай пӱдістернің парыстары 30 процентке ӧс парғаннар. Ол чахсы ӧзіс муниципалитеттерге постарының социальнай нандырығларын толдырарға, ӧӧн хорадығларға ахча позыдарға полызар.
Пу киректі алыстырар ӱчӱн Хакасия правительствозы ниме итче? – «правительство чазының» ӧӧн сурии.
– Хакасия правительствозы хара тас аныпчатхан предприятиелернең хада хара тасты іскеркі саринзар экспортха сығарар синні ӧскірерінҷе чӧптезіглерні тӧреміл апарча, – чарытхан Михаил Анатольевич. – Ол санда Россия правительствозынаң, транспорт паза энергетика министерстволарынаң, Россия Президентінің СФО-дағы полномочиеліг кізізінең, «РЖД» компаниянаң. Амғы туста транспорт-логистика хорадығларын хызырарынҷа тоғыс ӧткін апарылча. Россия правительствозының вице-премьері Денис Мантуровха республика ӱлгӱлерінің пірге сурынызы читірілген. Оларны хоостыра кӧстегліг федеральнай министерство-ведомстволарға тоғыс апарарға чахығ пирілген.
Ідӧк предприятиелер парысха налогты чылның пастағы чарым чылында артых тӧлеп салчаттырлар, анаң ікінҷі чарым чылында аны айландырчалар. Іди полтыр 2023 чылда. Пӱӱл предприятиелер парысха налогты пастағы чарым чылда 1 миллиард 131 миллион саловайға артых тӧлеп салғаннар. Пу ахчаны айландырбас ӱчӱн, республика правительствозы идінҷектердең сурынған, артых тӧлелген парысха налогты пазағы тӧлеглерҷе санға алардаңар сурынысты налог службазынзар ызарға. Салтарында, сағам 700 миллион салковайның айландырылары тохтадылған.
Таныхтирға кирек, республика бюджедінің парызынҷа ӧӧн сидіксіністер парыс налогы хызырылчатханынаң на палғалыстығ. Пасха налогтарҷа ӧзіс тее таныхталча. Иң чахсы кірчеткен налог – НДФЛ (ол орындағы пос устаныстарға ызылча).
Хакасия правительствозы ідӧк кічіг паза ортын пос киреене хабазарын узаратча, салтарында предприятиелернің сығарызы ӧсче. «Хакас технология ойымын» тӧстирінҷе тоғыс апарылча. Ідӧк федеральнай бюджет ӧдізін айландырар ахчаа хабазар инвестиция проекттері таллалған. Паза пір программа полызиинаң республика экономиказын тилідеріне паза чуртағҷыларның чуртазын чахсыландырарына хабазығ читірілер.
«Правительство чазының» суриинҷа искірігнең чоох тутхан Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаков
Михаил Побызаков искіриин тоосханда, депутаттар сурығлар пиргеннер: Алексей Дьяченко хыраҷыларға часхы тоғыстарға кӧрілген хабазығ хаҷан читірілерінеңер сурған; Олег Иванов хорадығларны хызырарға чӧптеен, ол санда тузазы чох кадрларны хызырып; Михаил Молчанов алынҷа экономикалығ орынға хоза резиденттерні тілирінҷе хайдағ тоғыс апарылчатханнаңар сурған.
Эксперт чӧбінің кнезі Сергей Зайцев чоох тутхан. Ол муниципалитеттернің ӧдістерінеңер, ол санда кредиттерінеңер искірген. Город-аймах пастары хорадығлар тузында тӧлелбинчеткен сылтаанда пасха тоғыс туйухталчатханына хоптанғаннар.
– Муниципальнай пӱдістернің бюджет парызы пис ай аразына 829 миллион салковайға ӧс парған, че пір хандых айына тузында тӧлелбеен хорадығларҷа ӧдіс cині 3 миллиард 160 миллион салковай. Андағ оңдайнаң, прай ӧзісті кредиторка «чібісче», – таныхтаан Шира аймаа пазының орынҷызы Сергей Зайцев.
Хакасия пазының орынҷызы Михаил Побызаков прай чӧптерні санға аларға паза хайығда тударға молҷаан паза, сессияның кӱн суриин кӧріп, депутаттарға Россия правительствозының кнезі Михаил Мишустинзер республикаа ахчалығ хабазығ сурап айланчатханнары ӱчӱн алғызын читірген.
– Піс ниме дее итсебіс, позыбыс кӱзінең киректі алыстыр полбаспыс. Кредиторка пар, хазна ӧдізі пар, нандырығлар кӧп. Аннаңар хайди даа федеральнай кін хабазии киректелче! Пасха хабазығ программалары соондағы чылларда піске чахсы ӧзен поларлар, пӱӱл, тізең, федеральнай кіннің хабазиинаң на сидіксініcтерні пӧк поларбыс. Аннаңар Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің депутаттарынаң айланыс тимнелері – уғаа чахсы. Хакасия пазының айланыстары федеральнай инстанцияларзар тӧреміл ызылча, тоғазығлар-чӧптезіглер кӱннің иртче, – салтарлаан Михаил Анатольевич.
Хакасияҷа федеральнай налог службазының устағҷызы Светлана Диденко регионда кічіг паза ортын пос киреенің паза идінҷектернің ӧткінінеңер чоох тутхан. Хакасияда 7488 юридическай лицо, 13590 идінҷек санға алылған, оларның аразында кічіг паза ортын пос кирее реестрінде 17803 субъект алай 84% санға алылған. Посха тоғыс таапчатханнарның саны – 26623 кізі. Светлана Диденконың искіриинең, налогтарҷа ӧдістер ідӧк чыылча. Оларнаң тоғысты ӧнетін тӧcтелген инспекция апарчаттыр.
Тиксі алза, пір час чарым республикада ахча чидіспинчеткені, хайдағ тоғыс апарылчатханы ӱзӱрілген. Депутаттар ахчанаң устиры, экономика паза промышленность сурығлары пір устағҷының холында поларға киректелчеткеніне хайығ айландырғаннар. «Правительство чазына» чарыдылған сурығҷа республика парламентінің чарадии алылған, хайдар сурығны пӧгерінҷе аймах-пасха чӧптер кирілген.
Депутаттар Россия правительствозының кнезі Михаил Мишустинге республикаа ахчалығ хабазығ сурирынҷа айланыс ызарға чарадыбысханнар. Тиксі 14 миллиард салковайдаңар чоох парча, ол санда 9 миллиард 252 миллион салковай хорадығларға киректелче, 5 миллиард салковай – коммерческай кредитті тӧлиріне.
Сомнар Альбина Чистогашевани
Автор :
Наталья Сюптерекова
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
