Толдырығлығ ӱлгӱнiң тоғызына чöпсiнмееннер
![Толдырығлығ ӱлгӱнiң тоғызына чöпсiнмееннер Толдырығлығ ӱлгӱнiң тоғызына чöпсiнмееннер](/upload/iblock/6bf/3dt0mba3nfxzz3zpyupo73uj1j0bqn91.png)
Азых ӱзӱрiглер. Хакасияның Ööркi Чöбiнде республиканың 2023 чылға бюджедi хайди толдырылғанын ӱзӱргеннер.
Хакасияның 2023 чылға республика бюджедiнеңер закон толдырылғанына чарыдылған азых ӱзӱрiглерде Ööркi Чöп депутаттары, Хакасия пазының орынӌылары, министрлер, федеральнай органнарның устағӌылары, муниципальнай пӱдiстернiң пастары паза депутаттар чöптерiнiң кнестерi араласханнар. Чыылығны Ööркi Чöп кнезi Сергей Сокол апарған.
Пу азых ӱзӱрiглер оой нимес иртерi пастағызынаң сығара кöрiн парған. Сергей Сокол, чыылығны пастир алнында чоох тудып, Хакасия правительствозына саннарнаң ойнабасха, сын чидiглердеңер чоохтирға чöп пирген.
– Сiрернiң тоғызыңар ахчаны олаңай хорадарында нимес, аны тоғынып аларында паза тӱзiмнiг хорадарында, – таныхтаан ол.
Ирткен чылның республика бюджедi хайди толдырылғаннаңар Хакасияның финанстар министрi Игорь Тугужеков сан пирiс иткен. Ол ирткен чыл оой нимес полғанын таныхтаан: кидеркi хазналар санкциялығ политика апар сыххан сылтаанда, республика бюджедiнзер налогтығ парыстар кiрерi тың тӱс парған. Чоох парча алюминий паза хара тас отрасльларынаң кiрчеткен ахчадаңар – оларның парысха налогтарынаңар.
– Кирiлген санкцияларның салтарлары Хакасияа пастағыларның санында теелген, – искiрген финанстар министрi. – Iди 2022 чылның орғах айынаң сығара республиканың налогтығ парыстары тың тӱс сыххан.
Iдöк 2023 чылда хазнада пiрге налог счеды кирiлгенi парыстарны хызыртыр. Пастағы кварталға ла республика бюджедiнзер налогтығ паза налогтығ нимес парыстар, 2022 чылның олох тузынаң тиңнестiрзе, 46 %-ке ас кiртiр. Олох туста орындағы бюджеттернiң парыстары 13 %-ке тӱс партыр.
– Орындағы бюджеттерзер парыстар кiрерi 2023 чылда федеральнай законодательство НДФЛ налогы пасхазынаң пурун кiр турарын турғыс салғанда ла оңдайлан парған, – чарытхан Игорь Тугужеков. – Аның сылтаанда ирткен чылның салтарларынӌа орындағы бюджеттерзер парыстар кiрерi, 2022 чылнаң тиңнестiрзе, 7,5 %-ке öс парған.
Хакасияның 2023 чылға республика бюджедi толдырылғанының саннары, тiзең, мындағ:
парыстар – 48,7 миллиард салковай;
хорадығлар – 55,3 миллиард салковай;
дефицит – 6,3 миллиард салковай.
Алындағы 2022 чылдағызынаң (парыстар – 56,8 миллиард салковай) тиңнестiрзе, 2023 чылның республика бюджедiнзер парыстар кiргенi 8 миллиардча салковайға тöбiн. Олох туста, алюминий паза хара тас отрасльларынаң кiрчеткен парысха налог ахчазынаң пасха, прай налог кöрiмнерi öзiс кöзiттiр.
Бюджет хорадығларын алза, олар 2023 чылда 6,1 %-ке öс парғаннар. Оларның 70 %-i социальнай сфераа килiсче.
Iди 2023 чылда хазых хайраллирына 9,4 миллиард салковай хорадылтыр, 2022 чылнаң тиңнестiрзе, 12 %-ке öзiс. Ӱгредiге хорадығлар – 14,8 миллиард салковай, 16,5 %-ке öзiс. Культураа хорадығлар – 3,5 миллиардча салковай. Чол хониина хорадығлар – 4,5 миллиард салковай, 41 %-ке öзiс.
СВО араласчыларына паза оларның сöбiрелерiне хабасчаң регион программазын чуртасха кирерiне 200 миллион салковай артиинаң позыдылтыр.
Игорь Тугужеков муниципальнай пӱдiстерге полызығ öскiрiлгенiне хайығ айландырған. 2023 чылда муниципальнай пӱдiстерге кöстеглiг паза кöстеглiг нимес пирiлген ахча синi 24,1 миллиард салковайға читтiр, 2022 чылнаң тиңнестiрзе, 2,2 миллиард салковайға кöп.
Хакасияның финанстар министрi Игорь Тугужеков сан пирiзiнде хазна алымы ноға öс парғанын алынӌа чарытхан.
– Санкциялар хыза пасчатхан оңдайларда Россияның финанстар министерствозы Хакасия правительствозына бюджеттегi халған ахчаны резервте тударға чöп пирген, – чоохтаан ол. – Республика правительствозы ол чöптi толдыр салған, 2023 чыл пасталарына бюджетте 4 миллиард 395 миллион салковай пар полған.
Ол ӱзӱрлелген ахча полызиинаң, парыстар хомай паза тузында нимес кiрчеткен оңдайларда, пастағы чарым чылда социальнай хорадығлар прай толдырылғаннар. Че iкiнӌi чарым чылдаң пасти, парыстар iдöк ас кiрген паза бюджетте ахча халбаан сылтаанда, социальнай кирексiнiстерге ахча чидiспин сыххан. Ол кöстеглерге 3 миллиард 51 миллион салковайға казначейскай кредит алылтыр. Аннаң пасха, 2023 чылда 2 миллиард салковайға облигациялығ займны чабарға кирек полған. Ол займны паза кредиттi тузында чабарына 5 миллиард салковайға банк кредидiн аларға килiскен тiп таныхтаан министр.
Пу оңдайнаң 2023 чылның салтарларынӌа Хакасияның хазна алымы 25 миллиард 193 миллион салковай пол парған, 2022 чылнаң тиңнестiрзе, 1 миллиард 611 миллион салковайға кöп.
Игорь Тугужеков сан пирiзiн тоос салғанда, Ағбан городтың пазы Алексей Лемин министрзер ағырсымнығ сурығны чарыт пирерге айланған.
– Минiң пiр ле сурығ. Пӱӱнгi кӱнге республика бюджедi толдырбаан обязательстволары 35 миллион салковайға чит парған, – чооғын пастаан Лемин. – Чоох парча Арбан чурт аймағынаңар. Правительствонаң чöптезiг полған: «читiре пӱдiрiбiзiңер, пiс тöлеп саларбыс». Алты ай ирт парған, ол ахча амға теере тöлелбеен. Аннаң пасха, город ибiркiзiн чахсыландырар программаӌа ахча тöлелбеенöк. Мин сидiксiнiстер парын оңарчам, че сiрер дее оңарыңар – полған на объекттiң кистiнде идiнӌектер, кiзiлер турчалар. Пiс сахтанып аларбыс, таңда-пiрсiкӱн олар площадьсар сығарлар.
Хакасияның финанстар министрi бюджетте ахча чидiспинчеткенiн хати таныхтаан.
– Хорғыстығ чазытты пiрдеезiне аспаспын, че 1 сiлкерге тиксi бюджедiбiстiң кредиторскай алымы 5 миллиард салковайға чит парған, – нандырған ол. – Республиканың – 1 миллиард 975 миллион салковай, муниципальнай – 3 миллиард салковай.
Муниципальнай пӱдiстерге субсидиялар пирерi 2024 чылға республика бюджедiнеңер законда кöрiл партыр, че анда Ағбанға ол ахчаны пирерi кöрiлбеен тiп искiрген Игорь Тугужеков. Министрнiң таниинаң, ол сидiксiнiстi, республика бюджедiнзер хоза ахча кiрзе ле, пöгiп аларға чарир.
Ағбан город пазын ол нандырығ чöпсiндiрбеен.
– Ол субъекттiң хорадығлары, ол сiрернiң объектiңер, че ciрер оңдай чоғыл, сурығ азых тiпчезер, – чоохтанған Алексей Лемин. – Кiзiлерге чи ниме тирге, подрядчикке ниме чоохтирға? Прайзының сöбiрелер, палалар. Ол МСП объектi, улуғ нимес предприятие. Таңда банкрот пол парарға айабас. Бюджеттегi сидiксiнiстернi мин оңарчам, че сiрернiң нандырииңарнаң пу сурығны пöкчең оңдай саңай чоғыл пол парча.
Пу тартыс соонаң Ööркi Чöптiң бюджетче паза налог политиказынӌа комитедiнiң кнезi Валерий Марковха сöс пирiлген. Аның кöрiзiнең, республика правительствозы уйан тоғынча.
– Пу прай öзiстер (налог кöрiмнерiнӌе) правительствоның чидiглерi нимес, олар пос сығысхан сылтағларнаң паза федеральнай синде пол парған алызығларнаң палғалыстығлар, – таныхтаан ол. – Кöзiдiмге, НДФЛ-ӌа: чал ахчазы icтенiс рыногында тоғынӌылар чидiспин сыххан сылтаанда öс парған, правительство кӱстенiзiнең нимес. Идiнӌектерге специалисттернi тут халар ӱчӱн, олар пасха чирлерзер парчатханын тохтадар ӱчӱн чал ахчазын кöдiрерге килiскен. Паза пiр кöзiдiм – акцизтер öскенi. Бюджет толдырылғанынаңар сан пирiстiң чарыдығлығ пiчиинде ол öзiс федеральнай законодательство алыс парғаны сылтаанда полғаны таныхталча. Чарыда чоохтаза, ол iдöк правительствоның чидии нимес. Ниме-нооға паза полызығларға паалар öс парған сылтаанда налог саларының нииктелген системазынӌа кiрген ахча iдöк öс парған, ол инфляциянаң палғалыстығ öзiс, правительствоның тоғызы нимес. «Чир алтындағы ис-пайны анир» кöрiмӌе налог тöлеглерi öс парғаны – ол пазох федеральнай законодательствода алызығлар пол парған сылтаанда.
Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезi Ольга Лях 2023 чылның бюджедiнiң хорадығлары öс парғанын, олох туста алынӌа программаларға ахча читiре позыдылбаанын таныхтаан. Тиксi 25 хазна программазынаң 19-зына ахча пирерi хызырылтыр. Читiре пирiлбеен ахчаның синiн прай алза, миллиард салковай ас парча тiп искiрген Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезi.
Ööркi Чöптегi бюджетче паза налог политиказынӌа эксперт чöбiнiң кнезi Сергей Зайцев орындағы пос устаныс органнарында кадрлар чидiспинчеткенiне хайығ айландырған. Аның кöрiзiнең, ööн сылтағлар специалисттернiң чал ахчазы турыстығ полбаанында, республикадаң муниципальнай пӱдiстерге кöп хазна полномочиезi ахча чох пирiл парғанында.
Таштып аймааның пазы Николай Чебодаев республика синiнде тоғынчатхан учреждениелернiң сидiксiнiстерiн таныхтаан.
– Пӱӱнгi кӱнде Таштып аймаанда ПУ-16 паза ДРСУ тоғынчалар, – искiрген ол. – Чол-транспорт учреждениезiнде кирек уғаа сидiк. ПУ-16 училищее пӱӱн-таңдадаң чарытхы пирiлбин сығар. Хайди ӱгредербiс – пiлдiстiг нимес.
Николай Чебодаевтiң чооғынаң, ахча читкiӌе позыдылбинчатхан сылтаанда республика учреждениелерiнiң тоғызы тохтапча. ДРСУ хоостыра республиканың финанстар министрiнең чоохтасхан соонаң сидiксiнiс чардыхти пöгiлтiр.Че ДРСУ-ға ам даа 16 миллион салковай читiре пирiлбиндiр.
– Пу учреждение Таштып аймаана паза Хакасияның ӱстӱнзархызына уғаа кирек, – чоохтанған Таштып аймааның пазы. – Пiс прайзыбыс 2014 чылдағы суғ тасханын оңнапчабыс. Предприятиенi, банкрот идiп, чабарға чарабас.
Iдöк ирткен чылның бюджедi хайди толдырылғанына паалағ пирiп, чоох тутхан Хакасияның профсоюзтар федерациязының кнезi Евгения Ольховская. Аның кöрiзiнең, республика алындағы чылларда хара тас паза алюминий отрасльларынаң налогтарӌа кирген парыстарнаң тӱзiмнiг тузалан полбаан – олаңай «чiбiскен». Килкiм ахча кiрчеткен туста республиканың сырьенаң палғалыстығ нимес экономиказын тилiдерге кирек полған тiп таныхтаан ол.
Паза профсоюзтарның лидерi республикада хазых хайраллирында паза ӱгредiгде кадрлар чидiспинчеткенiне хайығ айландырған. Имӌiлер паза ӱгретчiлер, улуғлан парып, тынаға сыхчалар, чиит кадрлар ол сфераларзар тоғысха кiрерге маңзырабинчалар.
– Республикада имнег паза ӱгредiг учреждениелерi тоғынӌыларын санаторий-курорттарда хазыхтандырӌаң программа iдöк тöстелбедi, – таныхтаан Ольга Ольховская. – Пic тоғынчатхан специалисттердеңер сағыссырабинчабыс, аннаңар оларның кöбiзi тоғызынаң парыбысча, ол санда хазии хоостыра.
Хакас Республикадағы идiнӌектер праволарын арачылирынӌа уполномоченнай Василий Кудашкин кöп хазна контракты пасха регионнарзар парыбысчатханына хайығ айландырған. Аның сылтаанда республикадағы ахча хонӌыхтарзар парыбысча. Ол, тiзең, тоғысчы орыннарын паза чуртағӌыларның парыстарын чiдiргенi.
– Пасха чирлернiң практиказын кöрзе, оларда хазна контракттарынӌа кöбiзiн орындағы идiнӌектер тоғынчалар, – таныхтаан ол. – Хакасияда, тiзең, андағ нимес. Федеральнай законның нормаларын толдырарға кирек паза аны пiс толдырчабыс, анзы пiлдiстiг. Че олох туста, законнарны хыйыстырбин, ол сидiксiнiстернi пöгерге полызар оңдайлар тöстирге чарир.
Василий Кудашкин, пасха регионнарның опыдын ӱгренiп, республика правительствозына пу кöстегӌе тоғынып пастирға чöп пирген. Ол сидiк тоғыс, че аны ит салғаны, ахчаны республикада артыс турарға, хазна контракттарын толдырарын чахсыландырарға оңдай пирер тiп таныхтаан ол. Орындағы идiнӌектерге контракттарны хомай толдырғаны туза полбас нооза.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |