Азых чоохтазығ. Хайди бюрократиенi чох идерге? Хаӌан республикада чарытхы сурығлары пöгiл парар? Чааӌыларны СВО-даң айландырарға ниме идерге кирек? Мындағ паза пасха даа сурығларға нандырған Хакасияның Ööркi Чöп кнезiнiң орынӌызы, «Единая Россия» фракцияның устағӌызы Денис Кабанов.

– Денис Анатольевич, Владимир Владимировичтiң Федеральнай Чыылығзар айланызында илееде улуғ кöстеглер паза наа национальнай проекттер чарлалған. Республика оларға тимде бе? Оларны чуртасха кирерiне Ööркi Чöптiң тоғызын хайди кöрчезер?

– Амғы туста табырах тоғынарға кирек. Чаӌыннарда патпин, чарадығларны табырах ал турарға. Законнар хайди толдырылчатханын парламент хатығ cыныхтағда тутсын. Анзынаңар президент законнар алчатханнарнаң Санкт-Петербургта тоғасханда чоохтаан.

Пiс Ööркi Чöпте тоғыс регламентiн алыстырыбысхабыс – чарадығлар алар тусты кöп хати хызырғабыс. Мының алнында сессияның кӱн суриин президиум 2 неделя сессия алнында чарадыға алӌаң. Ноо даа тӱзедiге хоза чыылығ киректелӌең. Чарадығ алары пiрееде айларға сöö тартылӌаң. Амды ол тус iкi неделядаң iкi кӱнге теере хызырыл парған.

Iдöк ам законопроекттернiң пастағӌыларынаң ағаа нинӌе ахча хорадыларын кöзiдерi киректелче, пiс пiлерге кирекпiс, ол наа законға бюджеттең нинӌе ахча хорадыларын.

Популист пастағлары, хайзылары сикпен алтында халчалар, прай киректi ардатчалар. Аның cылтаанда кiзiлер хыйалланчалар, олардаңар сағыссыраан осхастар, че закон ноға-да тоғынминча. Ағаа iдöк ахча салыларға кирек. Пу наа нимелер табығӌаа кöрiнминчелер, че аннаң закон сығарар тоғыс хайди табырах паза чахсы апарылары палғалысча, регионның тилiзi iдöк.

Ағаа хоза чоохтирға сағынчам пiстiң депутаттарға паза табығӌыларға, Сергей Михайлович Сокол прай депутаттарға пöгiн турғысхан – орыннарда чахсы тоғынарға, сурығларны кöрiп, чарадар оңдайлар читiрерге. Iдöк пiстiң чуртағӌыларзар айланчам – ӱлгӱдегiлерге истiг одырарға паза узирға пирбеңер. Оларны хыймырадыңар, сасхлаңар, чоохтап турыңар. Хайди сiрер öткiн хайынарзар, регион iдöк табырах тилир. Кiзiдең артых сыныхтағӌы чоғыл!

– Республиканың наа хығыртии парламентiнде наа ниме кирiлген – эксперт чöптерi. Эксперттер депутаттар полбинчалар, тоғызы ӱчӱн сыйыхтар албинчалар. Нимее андағ чöптер тöстелгеннер?

– Пiстiң эксперттер Ööркi Чöптiң тоғызына чахсы хабасчалар. Оларның полғаны ла – позының киреенӌе сурығларны чахсы пiлчеткен айдас специалист. Оларның республикаа полызар опыды, пiлiзi, кöңнi пар. Че ööнi – тузалығ чöптерi пар. Аның ӱчӱн улуғ алғыс оларға. Олар, постарына пiр дее ниме кирексiбин, пiске полыс парчалар.

– Халғанӌы сессияларның пiрсiнде регионның законына алызығлар кирiлген – наа пӱдiрiлген туралардағы квартираларның ээлерiн тиксi тыхтаға взностардаң 3 чылға позытханнар. Кем аның пастағӌызы полған паза ноға андағ тӱзедiглер кирiлген?

– Алғыстирға сағынчам «Единая Россия» фракцияның депутаттары Леонид Быковты паза Олег Гавловскийнi, олар пу сурығны кöдiргеннер. Кирек хайдағ? Мының алнында наа тураларның собственниктерiне тура тузаланысха кирiлген соонда чарым чыл пазынаң тиксi тыхтағ ӱчӱн тöлирге килiсчең. Кiзiлер квартираларын тыхтирға даа маңнанмааннар, анда чуртабинчалар даа, че тиксi тыхтағ ӱчӱн тöлирге кирек. Закон хоостыра наа тураларның 5 чылға гарантиялары пар, коммуникацияларға – 3 чылға. Ол тустарда тыхтағны гарантия хоостыра тура пӱдiрiгӌiзi толдырарға кирек.

«Единая Россияның» тöлегнi соона чылдырар пастаана чöпсiнгеннер, амды тура регионның тиксi тыхтағ программазына кирiлген кӱннең сығара ӱс чыл пазынаң на взностар тöлирi пасталар. Пу наа оңдай пӱӱлгi январьдаң кӱзiне кiрiбiскен.

– Чурт суриинаң палғалыстығ хоза сурығ – чирлернi пiрге тилiдер программаӌа кöзiрчетсе, кiзiлернiң праволарын арачылиры.

– Чуртнаң паза ЖКХ сферазынаң палғалыстығ прай ниме амғы Ööркi Чöптiң алынӌа сыныхтаанда. Прайзы пiлче, Ағбанда Лениннiң орамазындағы сайалчатхан барактарның чуртағӌыларына пирiлген тöлеглер пiр комнаталығ квартира аларға читпинчеткенiн.

Апрельдегi сессияда законның наа нормазын алғабыс. Амды тура пӱдiрiгӌiзi хайдағ-да ахчалығ компенсация нимес, ол сайалчатхан чуртха тиң чурт пирерге кирек. Пирiлчеткен чурт улииның синi паза комнаталар саны позыдылчатхан чурттаң асхынах полбасха кирек.

– Прайзына ағырсымнығ сурығ – сöп-сап. Ӱр ниместе республика парламентi наа закон алған, ол регионның ӱлгӱлерiне хайди тöлирiн таллап алар оңдай пирче: сöп-сап чыылған санӌа алай нормативче. Сыннаң ол хайди полар?

– Экологияӌа комитеттiң кнезi, «Единая Россияның» депутады Ольга Городкова депутаттарнаң хада улуғ тоғыс толдыр салғаннар. Закон тимнелген, ол регион нинӌе сöп-сап чыыпчатханын санап алар оңдай пирер. Региондағы оператор, хайдағ-да нормативтерге тöстенiп, тöлир саннар турғыcчаң. Оларның сынын пiрдеезi пiлбинче. Пiс наа оңдай алғабыс, ол сыннаң сöп-сап нинӌе син тартылчатханын санир оңдай пирер, аны хоостыра прай тöлеглер саналар.

– Ӱр ниместе Ööркi Чöпте «Россети» устаанаң ирткен тоғазығдаңар чоохтап пирiңер.

– Энергетика кирее – Хакасияа сидiксiнiстiг сурығ. Ол чуртағӌыларға ла нимес, экономика тилiзiне теелче. Чарытхы чахсы пирiлбинчеткен орынзар пiр дее инвестор парбас. «Единая Россия» фракцияның чöбiнӌе республиканың правительствозы тилiс программазын тимнеп салған. Че ол ам даа чуртасха кирiлбинче. Анда ööнi таныхталбаан – толдырылар тус паза хайдаң ахча позыдылары. Регионның правительствозының паза «Россетинiң» аразында нинӌенӌi чылы тоозылбас таластар, чарғылар парча. Аның сылтаанда потребитель хыйалланча. Пiс чöптезiг тимнирiне чöп пирчебiс, анда правительствоның паза сеть организациязының удур-тöдiр обязательстволары чахсы пазыл парар. Прай туснаң паза ахчанаң хада. Андада полғаны ла позының нандыриин пiлер.

– Сiрернiң хығыртииның пiр наа нимезi – кiзiлернiң пастағларына бюджеттең ахчаны кöнi позыдары. Чуртағӌыларның таллир оңдай пол парды, хайдағ орыннарны иптирiне бюджет ахчазын ызарға. –

Я, андағ практика прай хазнада тоғынча. Хакасияда ол ам на пасталча. Наа хығыртығда «Единая Россия» фракцияның чöбiнӌе бюджетте ағаа 20 миллион салковай кöрiл парған. Ол ам даа асхынах, че кирек ам на пасталча. Пу системаны кирерге Хакасияның тилiс стратегиязы тимнелчеткенде, пылтыр чöп пирген Сергей Михайлович Сокол.

Ахчаны нинӌе-де кöстегӌе аларға чарир – чоллар паза тротуарлар тыхтирына; культура, ӱгредiг, спорт учреждениелерiне оборудование аларына; орамаларны чарыдарына, чирлернi иптирiне паза даа пасха киректерге. Пу чылға сурыныстар алары тоозыл парған. Июньда чиңiс тутхан проекттер табылар. Кöрербiс, хайди олар чуртасха кирiлерлер, анаң программаны алғыдарбыс.

– Ӱр ниместе Ööркi Чöп кнезi Сергей Сокол CВО араласчыларына хабазарынаң палғалыстығ илееде пастағлардаңар искiрген.

– Öнетiн чаа операциязы араласчыларына хабазар сурығлар – Ööркi Чöп тоғызының ööн кöстеглерiнiң пiрсi. Республикада хабазығ сурығлары законнар синiнде кöрiл парғаннар. Ағаа хоза, Хакасияда кöп халых пiрiгiстерi паза чöрiмнер тоғынчалар, олар СВО араласчыларына полызар сурығларнаң айғасчалар.

Че удаа iди пол парча, хаӌан пiлдiзi чох киректер паза бюрократия сылтаанда федеральнай полызығ кiзiлерге читiрiлбин халча. Олар кабинеттерӌе чöрчелер, постарының сурығларына нандырығ даа, полызығ даа ал полбинчалар.

Пiстiң матырларыбыс паза оларның сöбiрелерi чахсы пiлерге киректер – хайдар ол позы алай аның сöбiрезiнiң кiзiлерi айлан поларлар. Аймах справкалар паза киречiлепчеткен пiчiктер чыып чöрiп, инстанцияларӌа чӱгӱр чöрбин, прай кирек полызығны пiр орында аларға.

«Пiр кöзенек» системазын кирерге кирек. Колл-центр тöстирге, айланӌаң чоллар тимнирге. Прай сурығларға нандырығларны пiр орында ал турарға.

Ағаа хоза, республикада реабилитация иртер имнег инфраструктуразын, госпиталь табырах тöстирге кирек. Пiстiң чааӌылар имненерге амды 400 километр ырахтағы Хызылчарзар чöрчелер. Демобилизацияӌа килген ооллар Хакасияда ОМС-ча имненчелер. Че прайзы пiр саңай фронттаң айланза, система сыдаспин даа халар. Чааӌылар айланарына прай тимнен саларға кирек.

Сом Хакасияның Ööркi Чöбi сайтынаң