Хакасия правительствозының тоғызы ӱзӱрілген
24.04.2024
Хабарлар
Хакасия пазы Валентин Коновалов правительство тоғызынаңар чарыда чоохтап пирген
Ӧӧркі Чӧп. Хакасия пазы Валентин Коновалов Ӧӧркі Чӧп депутаттарына республика правительствозының ирткен чылдағы тоғыc салтарларынаңар сан пиріс иткен
Хакасияның Ӧӧркі Чӧп депутаттары хосхар айының 19-ҷы кӱнінде сессияа чыылысханнар. Ол Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Соколның устаанынаң ирткен. Пу сессияның ӧӧн сурии Хакасия правительствозының 2023 чылдағы тоғыс салтарларынаңар сан пиріс полған.
Сессия тоғызы пасталар алнында наа регламент хоостыра фракцияларның устағҷыларына сӧс пирілген. КПРФ фракциязының устағҷызы Валерий Старостин республика правительствозына теестегі сессияа часхыдағы суғ тазары хайди иртчеткенінеңер сан пиріс тимнеп саларға чӧп пирген. «Единая Россия» фракцияның устағҷызы Денис Кабанов, СВО тоозылза, чӱзерлеп чир-суғҷы ибзер айланарына хайығ салған. Оларның кӧбізіне имнег реабилитациязы киректелер, че чағынғы госпиталь Хызылчарда ла орныхча. Аннаңар республикада чааҷы госпитальын тӧстирге киректелчеткенін таныхтаан. Пу сурығны пӧгерінҷе ӱс субъекттің (Хакасияның, Тываның паза Хызылчар крайының) кӱстеністерін піріктіріп, тоғыс пастабызарға чӧпнең сыххан.
Хакасия правительствозының ирткен чылдағы тоғызынаң палғалыстығ сан пиріс пастағы сурығнаң турған. Хакасия пазы Валентин Коновалов сан пирізінде пӱӱнгі оой нимес туста, хаҷан ынағластығ нимес хазналар Россияны санкцияларнаң хыза пазыбызарға кӱстенчелер, республика правительствозы бюджет парыстарын паза экономиканы ӧскіріп аларына прай кӱзін салып тоғынчатханын таныхтаан.
2023 чылда Хакасияа кирек чарадығлар алылған:
– кічіг паза ортын пос киреене налог льготалары хайраллалған;
– ӱгренҷі палаларға наа ӱгредіг чылына тимненеріне полысчатхан тӧлег сині кӧдірілген;
– имҷілерге социальнай хабазығлар алғыдылған;
– СВО-ның прай араласчыларына льготалар пиріл сыххан.
– Ол салтарлар піс аар тустың хығыртығларын турыстығ тобырчатханыбысты киречілепчелер, – таныхтаан Хакасия пазы. – Сағын кӧріңер, халғанҷы пис чыл аразына піс пандемияа урунғабыс, экономика блокадазында пол парғабыс, кидеркі империалисттернең кӱрезіг апарарға килісче, амды піс чааҷыларыбысха паза оларның сӧбірелеріне ізестіг тылны тимнепчебіс.
Валентин Коновалов правительство тоғызының салтарлары республика тиліс стратегиязы хоостыра парчатханын кӧзітчелер тіп чоохтаан.
– Ол тыып парған пічік нимес, ол наа хығыртығлар хоостыра алыс турарға кирек, – искірген республика пазы. – Чағынғы туста піске стратегиязар алызығлар кирерге килізер, Россия президентінің айланызы хоостыра.
Че Хакасияның тиліс стратегиязының ӧӧн кӧстеглері алыспааннар тіп таныхтаан Валентин Коновалов. Олох пис: кізі, экология, чир-чайаанға ӱрег итпинчеткен экономика тилізі, инфраструктура тилізі, культура паза тархын ис-пайын хайраллиры.
Аннаң андар чоох саннар полызиинаң апарыл сыххан. 2023 чылда Хакасия 48,7 миллиард салковай парыс алған. 2022 чылнаң тиңнестірзе, 20 %-ке алай 7,9 миллиард салковайға тӧбін. Ӧӧн сылтағлар – санкциялар кирілгені паза федеральнай законодательство алысханы хоостыра алюминий паза хара тас отрасльларынаң парысха налогтарҷа ахча ас кіргені.
Олох туста пасха кӧрімніг налогтар 2023 чылда ӧзіс кӧзіттірлер:
НДФЛ налогы – 16,7 %-ке кӧп;
акцизтер – 7,8 %-ке кӧп;
налог саларының нииктелген системазынҷа (УСН) – 2,7 %-ке кӧп;
организацияларның ис-пайына налог – 3 %-ке кӧп;
чир алтындағы ис-пайны анирына налог – 73%-ке кӧп;
пасха налогтар кіргені – ӧзіс 8,9 %-ке полған.
Республика бюджедінің хорадығларын алза, 2023 чылда олар 6,1 %-ке алай 3,2 миллиард салковайға ӧс парғаннар паза 55 миллиард салковайға чит парғаннар. 2017 чылнаң тиңнестірзе, хорадығлар ікі хати ӧс парғаннар тіп таныхтаан Валентин Коновалов.
– Пістің ӧӧн хорадығларыбыс, 68 %-і, – ол социальнай сфераа хорадығлар, – искірген Хакасия пазы. – 2023 чылда піс ол пӧгіннерге ахчаны толдыразынаң позытхабыс.
Аннаң пасха, Хакасия 2023 чылда нацпроекттерні касса саринаң толдырарынҷа кӧзідімні чахсыландырған – ахча 95,4 %-ке тузаланылған (2022 чылда – 94 %-ке).
2022 чылнаң тиңнестірзе, Хакасияның ВРП-зы 9 %-ке ӧс парған, алты чыл аразына – 1,7 хати. Промышленнай сығарыс индексінҷе Хакасия Сибирьдегі федеральнай округта 3-ҷі орында, Россияда – 43-ҷі орында. Ниме-ноо сығарызын тилітчең хаалағларҷа республика СФО-да 3-ҷі орында, хазнада – 45-ҷі орында.
– Хакасия правительствозы муниципалитеттернең бюджеттер аразындағы хайызығларға нандырығлығ хайча, – таныхтаан Валентин Коновалов. – 2023 чылда піс муниципальнай пӱдістерге ахчанаң хабасчаң синні артыс салғабыс. Олар 6,5 миллиард салковайға кӧстегліг нимес полызығны алғаннар, ол хабазығ 2022 чылның синінде.
2023 чылда муниципалитеттерге кӧстегліг паза кӧcтегліг нимес ахчалығ хабазығ сині тиксі 24,1 миллиард салковайға читтір. 2022 чылнаң тиңнестірзе, 2,2 миллиард салковайға кӧп. Ідӧк Валентин Коновалов Хакасия правительствозы муниципалитеттерге хабазығны чыл сай ӧскірче тіп искірген. 2017 чылдаң сығара ол полызығ ӱс хати ӧс парған: 2017 чылда – 9 миллиард салковай.
Хазых хайраллирына 2023 чылда республика бюджедінең 9,4 миллиард салковай позыдылған, пір миллиардха (алай 12 %-ке) кӧп, 2022 чылда – 8,4 миллиард салковай.
– 2023 чылда піс сигіс мобильнай комплекс алғабыс, аалларда пастағы имнег полызиин пирҷең сигіс учреждениені асхабыс: ӱс имнег амбулаториязын, ӱс ФАП паза ікі фельдшер пунктын, – искірген Хакасия пазы. – Республиканың олған имнег туразын нааҷылиры, Асхыста, Ағбанда паза Харатаста олған поликлиникаларын пӱдірері узарадылча.
2023 чылда республиканың имнег учреждениелерінзер 244 имҷі тоғысха кірген, ол 74,3 %-ке кӧп, 2022 чылда – 140 имҷі. Ортымах специальностьтығ 353 имнег тоғынҷызы тоғысха алылған, ол 13 %-ке кӧп, 2022 чылда – 310 специалист. Пӱӱнгі кӱнде имҷілер кадрлары чидісчеткені – 93 % (2022 чылда – 89,7 %), ортымах специальностьтығ персонал чидісчеткені – 95,1 % (2022 чылда – 94,6 %). 2024 чылда кӧстегліг ӱгредіг соонаң 118 имнег тоғынҷызы хозылар.
Кадрлар суриин пӧгеріне имнег тоғынҷыларына региондағы 14 хабазығ полысча. Ол санда: кӧстегліг оңдайнаң ӱгренчеткен студенттерге хоза тӧлеглер; аалзар тоғынарға парчатхан имҷілерге пір хати пирілчеткен тӧлеглер; арам учурапчатхан специальностьтығ имҷілерге (аалдағы паза Абаза, Сорығ кічіг городтардағы имнег учреждениелерінзер наа ла тоғысха кіргеннерге) 2 миллион салковай «кӧдірілҷең» ахча тӧлеені; Ағбанда, Харатаста, Саяногорскта 250 – 500 муң салковай «кӧдірілҷең» ахча тӧлеені, фельдшер пунктынзар тоғынарға килген ортымах специальностьтығларға – 300 муң салковай. Ідӧк тоғыс чорығынаң істенчеткен имҷілерге паза фельдшерлерге ай сай 10 муң салковай хоза тӧлелче.
– Иң не тӱзімніг хабазығ, неке – имҷілерге чурт алчатханыбыс, – таныхтаан Валентин Коновалов. – 2022 чылда піс, республика бюджедінең ахча позыдып, 31 квартира алғаныбыс чахсы пастағ полған. 2023 чылда 48 квартира алғабыс, пу хабазығнаң Хакасия пасха регионнар хыринда чахсы саринаң пасхалалча.
Спортты алза, 2023 чылда Хакасияда 53 наа спорт объекті пӱдірілген. Хакасия пазы пу кӧстегҷе республика бюджедінең ахча позыдары чыл сай ӧскірілчеткенін таныхтаан. Іди 2023 чылда 790 миллион салковай хорадылған, 2022 чылнаң тиңнестірзе, 26%-ке кӧп.
2023 чылда пастағызын на национальнай спорт кӧрімнерінҷе республика фестивальы иртірілген паза национальнай спорт кӧрімнерінҷе правилолар книгазы сығарылған: ікі тілнең – хакас паза орыс.
Ай сай пирілчеткен ахчалығ хабазығ полызиинаң Хакасияның спорт учреждениелерінзер 20 чиит тренер тоғысха алылған. 92 кізі Хакасия пазының стипендиязын алған – ол республиканың ӧӧн спортсменнері. 2023 чылда Россияның піріктірілген командаларынзар 99 спортсмен кіріп алған. Тиңнестіріге, 2022 чылда – 89 спортсмен, 2017 чылда – 43 спортсмен. Ідӧк 2023 чылда «Саяны» меспектіг хоккей командазы суперлигазар айланған.
– Аарлығ депутаттар! 2023 чылда ӱгредіге республика бюджедінең хорадығлар 14,8 миллиард салковайға читкен, – чоохтаан Хакасия пазы. – Ол 2 миллиардха алай 16,5 %-ке кӧп, 2022 чылда 12,7 миллиард салковай полған.
Валентин Коновалов олған садтарынзар теестер 2021 чылдох чох иділгенін таныхтаан. Амғы туста ол сидіксініc чоғылох. Че школалар тығырама полчатханынаң палғалыстығ сидіксініс пар. Ӱгренҷілер саны ӧcче, аннаңар республикадағы школаларның 23 %-і пӱӱнгі кӱнде ікі сменанаң тоғынча.
– Пу сидіксіністі наа школалар пӱдіріп пӧкчебіс. Пістің правительство тоғызы тузына республикада сигіс наа школа пӱдірілген, – искірген ол. – Пӱӱнгі кӱнде тӧрт школа пӱдірии узарадылча: Ағбанда паза Хубачарда пір муң орыннығ школалар, Асхыста – 825 орыннығ, Таштып аймаандағы Арбыт аалда – 150 орыннығ.
Республика школаларны тиксі тыхтирынҷа федеральнай программада ӧткін араласча – 2023 чылда тоғыс школада тиксі тыхтағ иділген. 2024 чылда теестегі 11 школада андағ тоғыс иділер. Ағаа хоза республика бюджедіндегі ахчаа тыхтағ тоғыстары апарылча: 2023 чылда 39 школа паза 19 олған сады тыхталған.
Валентин Коноваловтың искіриинең, 2023 чылда Хакасиядағы ӱгретчілернің ортымах чал ахчазы 12,9 %-ке ӧс парған, олған садтарындағы воспитательлернің – 12,4 %-ке.
2024 чыл Россияда Сӧбіре чылы тіп чарлалған, Хакасияда – ағаа хоза Кӧп палалығ сӧбіре чылы. Валентин Коновалов Россия президенті айланызында кӧстеен хабазығларның кӧбізі Хакасияда хаҷанох чуртасха кирілчелер тіп таныхтаан. 2023 чылда кӧп палалығ сӧбірелерге социальнай хабазығлар пиреріне республика бюджедінең 268,5 миллион салковай позыдылған – 16,5 %-ке кӧп, 2022 чылда – 230,4 миллион салковай. 2017 чылнаң тиңнестірзе, ӧзіс 1,7 хати (158,6 миллион салковай). Паза ирткен чылда пастағызын на республиканың іҷе капиталына индексация иділген – 8,3 %-ке.
– 2024 чылда піс хоза 4,7 %-ке индексация идербіс, – чарлаан Хакасия пазы. – Ідӧк аннаң тузаланҷаң кӧстеглерні алғыдыбызарға пӧгінчебіс: хоза ӱгредіг организацияларында паланың занятиелері ӱчӱн тӧлиріне, палаларның паза іҷе-пабаларның имнег полызиин алҷаң орынзар билеттер ӱчӱн тӧлиріне, палаларны тынандырарына паза хазыхтандырарына.
Читі паза аннаң кӧп пала ӧскірчеткен сӧбірелерге автомобильлер пирілче – ирткен чылда 23 микроавтобус алылған, 2022 чылда – пис. 2017 чылдаң пасти республикада кӧп палалығ сӧбірелернің саны 18 %-ке ӧс парған.
Депутаттар сан пирісті ситкіп искеннер
Хакасияның культуразы 2023 чылда паза пір улуғ хаалағ иткен. Республика бюджедінең ағаа 3,5 миллиард салковай позыдылған. Культура сферазындағы инфраструктураны нааҷылиры узарадылча: Алтай паза Ибіг аалларда клубтар пӱдірілген, 11 олған искусство школазы, тӧрт культура-тынағ кіні тыхталған, ӱс модельнай библиотеказар кирек оборудование алылған.
Ирткен чылда ідӧк Хакасияда кинопавильон азылған – Сибирьдегі федеральнай округта сағам чалғыс.
2023 чылда «Хакас тілін хайраллиры паза тилідері» программаа республика бюджедінең 18,9 миллион салковай позыдылған – 2,5 хати кӧп, 2022 чылда – 7,05 миллион салковай.
– Ол программа хоостыра, піc аны 2022 чылда алғабыс, пастағы паза пизінҷі класс ӱгренҷілері, ідӧк улуғлар аразында хакас тілін пілчеткені хоостыра марығлар иртірілче, – чарытхан Валентин Коновалов. – Чиңісчілерге ахчалығ сыйыхтар читірілче.
Национальнай культураа хабазары хоостыра наа аарластығ аттар тӧстелген: «Хакас Республиканың чон нымахчызы», «Хакас Республиканың чон хайҷызы». Паза хакас алыптығ нымахты ысчатханнарға Пётр Курбижековтың адынаң ахчалығ сыйых читірілче – 500 муң салковай.
Республика устағҷызы ідӧк промышленностьтағы, аал хонииндағы паза пасха даа сфералардағы чидіглердеңер чоох тутхан. Сан пиріс соонаң депутаттарға сурығлар пирерге паза чӧптерін искірерге оңдай пирілген. Сурығлар аймах-пасха полған, ол санда хадылыстығлар.
Кӧзідімге, Ӧӧркі Чӧп депутады («Единая Россия»), «Целинное» ООО-ның ӧӧн директоры Владимир Санников аал хониина субсидиялар позыдары хызырылған сылтаанда халғанҷы чылда саалчатхан інектер саны ікі хати хызырыл парғанынаңар искірген. Аның хониинда ла 500 пас інекті чох идерге килістір.
– Сірер ӱр ниместе пастағнаң сыххазар – аал хонии бюджедін хызырарға, 120 миллион азыра салковайға. Нименең ол палғалыстығ? Мин ізенчем, ол президенттің айланызына тоғырланыс нимес? – сурған ол.
– 2023 чылда пір дее хызырыс чох полған. Хомзынысха, пістің хазна предприятиезі пір дее чоғыл, – нандырған Валентин Коновалов. – Пӱӱн хазна паза республика аал хониинаң пір дее ниме албинчалар. Сірернің дее предприятиені алза: сірер налогтарны 33 миллион салковайға тӧлеп салғазар, хазна хабазиин, тізең, 170 миллионға алып алғазар.
Ӧӧркі Чӧп депутады («Единая Россия»), Н.Ф.Катановтың адынаң ХГУ ректоры Татьяна Краснова Хакасияда чуға чуртаснаң кӱрезерінҷе программа тимнирге чӧпнең сыххан.
– Статистика саннарынҷа Россияда чуртағҷыларның 11 %-і уғаа чуға чуртапча, Хакасияда – 18,1 %-і, ол 95 муң 500 кізі, – таныхтаан ол. – Пасха андағох уйан кӧзідімніг регионнарда ӧнетін программалар пар. Піске андағох программа кирек, пістің прай чарадығлар, инвесторларҷа паза пастағларҷа, ол программанаң палғалыстығ полар ӱчӱн.
Хакасия пазы ол чӧпнең чарасхан паза программа чағын туста тимнел парар тіп искірген.
Хайығ тартхан ӱр чыллар Ӧӧркі Чӧп кнезі полып тоғынған, амды олаңай депутат полчатхан Владимир Штыгашевтің чоох тутханы. Ол КПРФ фракциязы адынаң чоохтанған.
– Пӱӱн піс республика чуртазындағы кирек сурығны истібіс. Пу Коноваловтың сан пирізі нимес, тиксі правительствони, – таныхтаан Владимир Штыгашев. – Чоохтирға кирек, 2023 чылда турған планнар паза пӧгіннер, тиксі алза, толдырыл парғаннар. Пістің удур-тӧдір пір дее тоғырланыс чох полған. Ӧӧркі Чӧп паза правительство хада пір салтарға тоғынғаннар. Хайдағ-да тоғырланыстар сағын табарға кирек чоғыл.
Владимир Штыгашев Хакасия правительствозын паза Ӧӧркі Чӧпті федеральнай кіннең сала ӧткін тоғынарға хығырған.
– Мин оларнаң хада 50 чылҷа тоғынғам, аннаңар пілчем, хайди сидік федерация субъектіне ахча сурирға. Ол уғаа сидік, – теен ол. – Таныхтирға кирек, Россия президенті піcке сынап полыс пирген. 2019, 2020 чылларда ол аның полызии паза хайии полған. Піс хоза пір дее ниме албаабыс, ниме піске килісче, аны ла алып алғабыс.
Владимир Николаевич, чооғын тоозып, республика правительствозы ирткен 2023 чылда ит полар нимелерні прай толдырыбысхан тіп искірген, аннаңар сан пиріc искірілген тіп чарадығ алыбызарға чӧпнең сыххан.
«Единая Россия» фракцияның устағҷызы Денис Кабановтың кӧрізінең, республика правительствозының тоғызында кӧп читпес пар. Ол толдырығлығ ӱлгӱні «намачы салар» политикадаң хыйа парарға, план хоостыра тоғынып пастирға хығырған.
– Пӱӱн правительствоның регионны тиксі тилітчең кӧрізі пілдістіг паза синеп полҷаң кӧстее чоғыл, – сағыс-кӧрізін искірген ол.
Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол Хакасия пазының сан пирізіне чӧпсінчеткеннер саны ас полар тіп таныхтаан.
– Че піс чӧптерні ле алчабыс, сан пирісче искірілген не тіп чарадығ алылча, – салтарлар идіп чоохтанған ол. – Піс правительствоның тоғызын махтабинчабыс, искірілген тіп олаңай чаратчабыс.
Салтарында Ӧӧркі Чӧп депутаттары Хакасия правительствозының 2023 чылдағы тоғыс салтарларынаңар сан пиріс искірілгенін чарадыға алыбысханнар.
Пу сессияда ідӧк комитет-комиссиялардағы алызығларнаң палғалыстығ нинҷе-де сурығ ӱзӱрілген. Пастағызы аграрнай политикаҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитеттің кнезі Иван Вагнернің полномочиелерін азынада тохтадардаңар полған. Ол пу должностьтаң пос кӧңнінең сығыбысхан. Аның орнына Алексей Дьяченко кнес полыбысхан. Ол регламентче, мандат сурығларынҷа паза депутат этиказынҷа комиссия кнезі полған, аннаңар ағаа пурун пу должностьтағы полномочиелерін ідӧк азынада тохтадарға киліскен. Дьяченконың орнына мандат комиссиязынаң Андрей Алеев устир. Ол, тізең, Ӧӧркі Чӧп сессияларының секретариадынаң устаан. Аның полномочиелерін ідӧк азынада тохтадарға киліскен. Секретариат устағҷызына Анастасия Кочергина турғызыл парған.
Пасха сурығларның аразында нинҷе-де закон проекті полған. Оларның ӧӧннерінің пірсі чурт ээлерін арачылирынаң палғалыстығ. Ол закон проекті ирткен сессияда пастағы хығырығда алылған. Амды пӱкӱлее алыл парды. Наа законҷа амды пӱдіріг апарчатхан компания чох иділчеткен турадағы квартира ээлеріне ахчалығ компенсация орнына улии андағох полчатхан чурт пирерге кирек.
Паза пір закон проекті культура тоғынҷыларына хабазарынаң палғалыстығ полған. Аның ӱчӱн Хакасия правительствозы тиксі тӧрт ахчалығ сыйых тӧстеен. Хакасия театрларының артисттеріне паза режиссерларына – театр искусствозындағы ахчалығ сыйых, аның сині – 100 муң салковай. Республиканың таланттығ хоосчыларын хоос искусствозындағы ахчалығ сыйыхнаң таныхтап турарлар, аның сині – 200 муң салковай.
Республиканың музыка искусствозына улуғ хозым иткен культура паза искусство деятельлерін таныхтирына ікі ахчалығ сыйых тӧстелче: «Георгий Иванович Челбораковтың адынаң музыка премиязы» – национальнай музыка кибірлерін хайраллааны, кічіг формалығ музыка произведениелерін паза концерт программаларын тӧстеені ӱчӱн, «Александр Александрович Кенельнің адынаң музыка премиязы» – музыка искусствозында саблығ чидіглерге читкені, улуғ паза кічіг формалығ музыка произведениелерін тӧстеені, Хакас Республиканың культура чуртазына наука хозымын иткені ӱчӱн. Пу ахчалығ cыйыхтарның полғаны ла 100 муң салковай полар. Кӧзіділген ахчалығ сыйыхтар ікі чыл аразына пір хати читіріл турар.
Депутаттар ол закон проектін пастағы паза ікінҷі хығырығда алыбысханнар.
Сомнар Альбина Чистогашевани
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 1 | 2 |
| 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
| 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
| 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
| 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
