Хааң кӧлде – тынағ орны
19.04.2024
Хабарлар
Пастағы тура пӱдірии парча. Ӱс пулуңнығ тура, А-фрейм, тынағ орыннарына килістіре
Пос кирее. Асхыс аймаандағы Хааң кӧлде идінҷек Евгений Чугунеков тынанҷаң орын пӱдір парча
Хааң кӧл ачых чирде орныхча. Аннаң хости Ағбан – Ах тобырах чол парча. Чайғының ізіг кӱннерінде чорыхчылар паза олаңай чуртағҷылар удаа анда тохтапчалар: тустығ кӧлде суға сомып аларға, палғазынаң сӱртініп, имненіп аларға. Че ачых кӧлде кӧлектенҷең орын чоғыл. Аның чарында пір ағас таа ӧспинче нооза. Ибіре хуруғ чазы.
Пӱӱл хосхар айында Хааң кӧлде хайдағ-да хайыныс пасталыбысхан. Аның ӱстӱнзархы чарынзар, хайда чон тынанарға хынадыр, кизілген ағас тартылған, кӧк контейнер турғызылған, пӱдіріг тоғыстары пасталған. Чорыхчыларға, тізең, хынығ ла: ниме пӱдірчелер, кем аннаң айғасча, чонға чар азых полар ба? Пістің хабарҷы ол сурығларға ідӧк нандырығ тілеен.
– Асхыс аймааның тиліс чӧбінзер идінҷектер айланғаннар. Олар Хааң кӧлде тынағ орыннарын пӱдірерге сағынғаннар. Идінҷектер аймах устағ-пастаанаң пір ле сурығҷа хабазығ сурғаннар: кӧл хазындағы чирні арендаа пиріп, пӱдіріг тузына тӧлегдең позыдарға. Піс оларға удур парғабыс. Ирткен чылда ікі идінҷек кӧл хазындағы чир участоктарын арендаа аларынҷа аукционға сыххан. Оларнаң 10 чылға чӧптезіг иділген. Тынағ орыннары пӱдірілчеткен тусха олар аренда ӱчӱн тӧлегдең позыдылчалар, – чарыт пиргеннер Асхыс аймаа устағ-пастааның экономика сурығларынҷа пӧлиинде.
Чиит идінҷек Евгений Чугунеков, Хааң кӧлні иртчетсе, позына удаа сурығ пирҷең: «Чарабас па чар хазын иптебізерге, чонға тохтаҷаң тураҷахтар пӱдір саларға?» Че кем аны идер? Ӱр сағынмин, пос киреенең айғасчатхан кізі хайынып пастаан. Пастап чир участоктарын арендаа алған. Ол полған 2023 чылда сілкер айында. Тынағ орнын пӱдірерге идінҷек республика хабазиин алып аларға ізенген, че талаан полбаан. Сағызын иптеп, тынағ орнын пос ахчазына пӱдірерге чарадыбысхан. Іди хосхар айында пӱдіріг тоғыстарын пастирынҷа ӧткін хайын сыххан.
Чиит идінҷек Евгений Чугунеков Хааң кӧл чарын иптирінҷе тоғысты пастабысты
– Піс тынағ орнында Хакасияа чапсых туралар турғызарға чаратхабыс. Андағларның пірcі – ӱс пулуңнығ тура, А-фрейм. Андағ алты тура пір изерісте турар. Олар ікі хадыллығ поларлар. Аның пір стенезіне пӱкӱлее кӧзенек турғызылча, ол кӧлзер сығар. Андох террасазар ізік полар. Прай тураларзар чарытхы, суғ тартылар. Піс аалҷыларны сіліг, амғы тусха килістіре паза истіг чуртта удурлирға сағынчабыс. Хайди даа тадар ибіҷектері турғызылар, олар А-фрейм туралардаң ӱстӱнзер турарлар. Че глэмпингке килістіре пасха даа хынығ туралар пар: барнхаус (ӱртӱнге тӧӧй туралар), геокуполлар паза пасхазы. Оларны сағам талластырчабыс, – чарытча Евгений Чугунеков.
Пілдістіг, наа орын пасхазына тӧӧй полбасха кирек, пірее нименең чапсыдарға кирек ле. Аннаңар идінҷек тураларны таллирына алынҷа хайығ салған. Тиксі алза, тынағ орны, аның тоғызы чир-чайаанға, уламох кӧлге, ӱрег ағылбасха кирек.
– Аннаңар мин полысчым Дмитрий Чебодаевнең хада чир-чайаанны, суғ орыннарын хайраллирына теелчеткен прай законнарнаң, чарадығларнаң тирең танысчабыс, оларға тудынарға кӱстенчебіс. Сағам Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозына Хааң кӧлнең тузаланарынҷа чӧптезіг идеріне пічіктерні пир салғабыс. Ол чӧптезіг піcке чарны иптирге паза хоза ӱтертістер кирерге полызар, – таныхтапча идінҷек.
Тынағ орнында ідӧк кафе, садығ туразы, олғаннар ойнаҷаң ачых пӱдірілер. Пляжта батуттар, зонттар паза шезлонгтар турғызылар. Хайдағ даа тынағ орыннарының ағырсымнығ сурии – тасхын чӧрҷең орыннар чидіспинчеткені, піреезінде, тізең, ол чох таа полча. Евгений Феликсович піске бетон кольцоларын кӧзіткен, хайзылары тасхын орыннарына тимнелгеннер. Пляжтаң сала оортахта андағ ӱс орын полар. Тустығ кӧлге паза пір кирек ниме – чайынҷаң орын. Ол ідӧк турғызылар. Ипчілерге паза иреннерге кӧрілер тіпче идінҷек.
Прай пу пӱдіріглерге чарытхы киректелче. Евгений Феликсовичтің сӧстерінең, чарытхы суриин пӧгеріне ікі ай парыбысхан. Чарадығ алып алғаннар, че ол тынағ орнынаң хай-хай оортахта орныхча. Сафьяннар аалында. Аны тынағ орнынзар чарытхы линияларын тартчатхан пірігіс тартар.
– Тірӧстер алыл парған, мына тимде чатчалар, – салаанаң кӧзітче ирен сала оортах чатчатхан тірӧстерзер. – Пу кӱннерде чарытхы тартып пастирлар. Чарытхы тартылзох, суғ сабылар. Ісчең суғны сығарып, істезербіс, ол тус чох, артых ниме-ноо чох полар ӱчӱн. Анаң аны тынағ орынның пӱдіріглерінзер тартарбыс, – чарыт пирген чиит ирен.
Пӱдірігҷілер пір А-фрейм тураны турғызып пастабысханнар. Тура пӱдізінің сиилгенін идінҷек интернеттең алып алған. Аны хоостыра пӱдірчелер. Евгений позы пӱдіріг киреенең айғасчатханнаңар, cидіксіністер кӧрбинче. Тураларны чылығлабысса, хысхызын даа тузаланарға чарир тіпче ол. Че нименең мында хысхызын айғазарға чарир? Анзын сағын табарға килізер.
– Евгений, тынағ орны сиденнелген. Ам чуртағҷылар Хааң кӧлде сірерде ле тынан поларлар ба? – сурчам мин идінҷектең.
– Закон хоостыра кӧлзер иртер оңдай азых поларға кирек. Хынған на кізі аннаң тузаланар оңдайлығ. Ағаа хоза сиденні дее чар пасталчатхан чирдең пасти турғызарға чарабас. 20 метр оортах турғызарға чарадылча. Аннаңар чардаң пасти 20 метр сиденнелбеен, анда столбалар ла турча. Кізілер кӧлзер пойли ирт поларлар. Тынағ орнынзар иртерге КПП турғызылар. Андох устағ-пастағ полар, неке. Аалҷыларға машиналарын турғысчаң ӧнетін чир тимнелер, аннаңар тынағ орнынзар машиналығ тураа читіре паза нандыра ла иртерге чарадылар, – нандырған Евгений Чугунеков.
Таныхтирға кирек, амды кӧлнің ӱстӱнзархы чарында прай тынағ орыннары орнығар. Аның ӧӧн чардығы – Евгений Чугунековти, улуғ нимес чардығы – пасха идінҷекти. Ол ідӧк пӱӱл пӱдірігні пастирға пӧгінче.
– Кізілерге уғаа хынығ Хааң кӧлде ниме иділчеткені. Кір тее парыбысчалар, ниме пӱдірчезер, хайдағ оңдайлар полар тіп сурчалар. Чоохтап пирчебіс. Махтапчалар. Піреезі амох алынҷа тынағ кӱннерге пірее тураны алып аларға тимде, – хатхырып ала ӱлесче Евгений. – Че піс от айында ла азыларға пӧгін турғысчабыс. Итсе, хандых айының 15-ҷі кӱнінде Тун пайрам иртері тыс пирбинче. Тоғыс, тізең, ам даа кӧп. Кирек полза, пӱдірігҷілер санын хозарбыс. Тоғысты айныдарға кирек.
Паалар чырғалдағы ортымах пааларҷа турғызылар. Ӧӧні – чонға сіліг паза истіг тынанып алар оңдай ползын тіп таныхтапча ӧткін идінҷек. Ахча, тізең, илееде кӧріл парған, че ол даа асхынах. Хазна хабазиин алып аларға ізенче идінҷек паза аның полысчызы Дмитрий. Піс, тізең, ізенербіс, ӧткіннерге оң полар.
Пӱӱнгі кӱнде Хакасияда пос киреене, уламох туризмнең айғасчатханнарға, наа тохтағ орыннарын тӧстепчеткеннерге хазна хабазии кӧріндіре позыдылча. Хакасияның экономика тилізі министерствозы пастыра туризм тилізіне кӧcтелген проекттерні чуртасха киреріне субсидия пирілче. Аны алып алар ӱчӱн таллағда аралазарға кирек. Хазна хабазии 4 миллион салковайға теере, пірее кӧcтеглерге 7,5 миллион салковайға теере пирілче, ол проект хорадығларының 70 %-ін аспасха кирек. Ол ахчаа туристтерге кӧртісчең орынны иптирге, пляжтарны тӧстирге паза тилідерге, ідӧк чарларны иптирге, тасхын чӧрҷең орыннарны турғызарға, пос алынҷа чарытхы сығарчатхан системаларны турғызарға, глэмпингтер турғызарға паза турист тиріглерін аларға чарир. Хазна хабазии «Туризм паза аалҷыларны удурлаҷаң индустрия» нацпроектче читірілче. Ирткен чылда Ағбан тастында, Пілӧде паза Ширада пляжтар, «Тортуга» тынағ паркының чирі иптелген, «Бородинодағы хуйу» комплексте туристтерге искіріг кіні пӱдірілген.
Хакасияның проект офизі искіриинең, пӱӱл туризмнең айғасчатхан пос киреенің федеральнай бюджеттең 39 миллион салковай алҷаң оңдайы пар. Ағаа хоза хабазығны позыдар кӧcтеглер алғыдылған: амды туризмні тилідерге полысчатхан танығлығ киректі иртіреріне паза сабландырарына, кемпинг тӧстиріне паза город-аалның туристтерге кӧзітчең чапсых орнын тилідеріне хабазығны аларға чарир.
Хааң кӧлнің ӱстӱнзархы чары чайғызына кӧрімін саңай алыстырыбызар паза ыраххы-чағынғы чирлердең аалҷыларны удурлап пастир. Сағам, тізең, кӧлнің ӧӧн чардығында пус чатча. Че андағ даа полза, пустаң азыл парған суғда чазы хастары, ӧртектер чӱс чӧрчелер паза турналар турғлапчалар. Часхы. Чазы ам даа ирткен кӱскӱзін сарғал парған отта турча. Чазыда хусхаҷахтар кӧгліг чібіресчелер. Амыр. Пірееде аны чолда ойлат париған машинаның суулазы паза пӱдірігҷілернің масхаҷахнаң тоғынчатханы сайбабысча...
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Наталья Сюптерекова
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде